Το παγκάκι που ήθελε να γίνει βάρκα

Υπόθεση

Ένα παγκάκι στην προκυμαία έχει βαρεθεί την καθημερινότητά του και αποφασίζει να πέσει στη θάλασσα και να γίνει βάρκα. Μόλις όμως καταφέρνει να μπει στο νερό, το βάρος του το τραβάει στον βυθό! Όταν γεμάτα περιέργεια τα ψάρια το πλησιάζουν, προσπαθεί να τους εξηγήσει τη χρησιμότητά του και τότε συνειδητοποιεί για πρώτη φορά πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του στον κόσμο. Σύντομα, τα πλάσματα της θάλασσας αρχίζουν να τσακώνονται ποιο θα πρωτοκαθίσει επάνω του... εκείνο όμως, καταφέρνει να τα βάλει σε τάξη όλα τους. Ακόμα και τον άγριο καρχαρία, που τελικά αποδεικνύεται πολύ ευαίσθητος και δέχεται να σεβαστεί την ελεύθερη ζώνη και το συμφωνημένο ωράριο. Όταν φτάνει η ώρα το παγκάκι να γυρίσει στην αρχική του θέση, έχει αποκτήσει εκτός από αυτοπεποίθηση και ένα σωρό νέους φίλους!

Χαρακτηριστικά 
Εκδότης: Μεταίχμιο
Συγγραφέας: Εύα Ιεροπούλου
Εικονογράφηση: Νίκη Λεωνίδου
ISBN: 978-960-501-990-7
Έτος 1ης Έκδοσης: 2013
Σελίδες: 64
Τιμή: περίπου 5 ευρώ 
Ηλεκτρονική αγορά εδώ  
Τάξεις: A', B'

Κριτική 

Ευχάριστο καλοκαιρινό διήγημα 2000 περίπου λέξεων από τη σειρά διαβάζω ιστορίες, που μας θυμίζει τη σημασία των κανόνων, του αυτοσεβασμού αλλά και της φιλίας. Με γλώσσα απλή και μεγάλα τυπογραφικά, το βιβλίο απευθύνεται στους νέους αναγνώστες των πρώτων τάξεων του δημοτικού, που σιγά σιγά βάζουν πλώρη για λίγο μεγαλύτερα κείμενα. Χωρισμός σε κεφάλαια δεν υπάρχει, αν και μπορούμε να διακρίνουμε νοηματικά ορισμένα βασικά μέρη (εισαγωγή, γνωριμία με τον βυθό, αποχωρισμός, νέα αρχή). Η απλή, μεικτής τεχνικής εικονογράφηση, συνοδεύει κάθε σελίδα και γεμίζει το κείμενο με χρώμα, συμβάλλοντας στην ξεκούραστη ανάγνωση. Το βιβλίο προτείνεται σε μαθητές των δύο πρώτων τάξεων του δημοτικού, που αναζητούν ένα ευχάριστο ανάγνωσμα για τις διακοπές τους. 

Απλή γραφή Ωφέλιμες αξίες

Αξίες - Θέματα

Ζωοφιλία, Κανόνες, Διάλογος, Δημοκρατία, Παραμύθι

Εικονογράφηση

Πανταχού παρούσα, με σχέδια επεξεργασμένα σε υπολογιστή και φωτεινά χρώματα που κάνουν την ανάγνωση του βιβλίου πιο ξεκούραστη. 

το φως του φεγγαριού δεν πέφτει σωστά σ' ένα από τα δέντρα... μπορείτε να βρείτε ποιο είναι;

Απόσπασμα

- Ωραία, είπαν ο ροφός και η πέρκα και το σημείωσαν. Οχτώ με δέκα εμείς.

- Δέκα με δώδεκα η χελώνα, το χταπόδι και ο ιππόκαμπος.

- Θα χωρέσουμε; Απόρησε το χταπόδι. Έχω και τόσα πόδια!

- Θα στριμωχτείτε λιγάκι, αλλά τι να κάνουμε; Είπε το παγκάκι. Πρέπει να βολευτούν όλοι. Δώδεκα με δύο το μπαρμπούνι, οι σαρδέλες και οι γαύροι. Δύο με τέσσερις…

- Δύο με τέσσερις θα κάθεται ο καρχαρίας! Ακούστηκε μια βροντερή φωνή. Και επίσης τέσσερις με έξι και έξι με οχτώ και οχτώ με δέκα! Αυτό το παγκάκι είναι δικό μου. Και φύγετε όλοι, μη σας φάω!!

- Ααααα!!! Τσίριξαν ψάρια και θαλασσινά μαζί και κρύφτηκαν πίσω από το παγκάκι.

- Αρχίσαμε πάλι, είπε αναστενάζοντας το παγκάκι. Άντε να τα εξηγώ απ’ την αρχή!

- Δε χρειάζεται να εξηγήσεις τίποτα, είπε με βροντερή φωνή ο καρχαρίας, και όλοι πάγωσαν από τον φόβο. Θα φύγουν όλοι και θα κάθομαι μόνο εγώ!

- Δεν κατάλαβες, είπε το παγκάκι. Εσύ θα φύγεις και θα καθίσουν όλοι οι άλλοι.

- Γιατί; Ρώτησε απορημένος ο καρχαρίας.

- Γιατί εδώ κάθονται όλοι με τη σειρά, αυτή είναι η συμφωνία. Όποιος δε θέλει φεύγει.

- Ναι, αλλά εγώ μπορώ, άμα θέλω, να τους φάω όλους και να μείνω μόνος μου. Και να κάθομαι όλη μέρα.

- Επίσης πρέπει να σου πω ότι σ’ αυτή την περιοχή δεν επιτρέπονται οι φωνές, οι καβγάδες και οι φασαρίες, και κανένας δεν πειράζει κανέναν, είπε το παγκάκι κάπως πιο αυστηρά. Και κυρίως κανένας δεν τρώει τον άλλο. Κατάλαβες;

- Ναι, μα εμένα η δουλειά μου είναι να τρώω τους άλλους! Διαμαρτυρήθηκε ο καρχαρίας.

- Τότε δεν μπορείς να έρχεσαι εδώ, είπε το παγκάκι. Εδώ είναι ελεύθερη ζώνη. Όποιος έρχεται εδώ συμφωνεί να μην πειράζει κανέναν.

- Εντάξει τότε, είπε ο καρχαρίας. Αφού είναι ελεύθερη ζώνη, δε θα πειράξω κανέναν, ούτε θα φάω κανέναν. Να καθίσω τώρα;

- Όταν έρθει η σειρά σου, είπε το παγκάκι. Τώρα θα καθίσουν η γαρίδα, ο κάβουρας και το καλαμάρι. Μετά τα στρείδια, τα μύδια και οι γόπες. Και μετά εσύ.

- Μόνος μου; Είπε ο καρχαρίας με παράπονο.

- Ποιος θέλει να καθίσει μαζί του; Ρώτησε το παγκάκι.

Ο καρχαρίας κοίταξε γύρω γύρω, αλλά όλοι κοιτούσαν αλλού.

- Είσαι και μεγαλούτσικος, προσπάθησε να τα βολέψει το παγκάκι. Ποιος θα χωρέσει μαζί σου;

- Ναι, αλλά όλοι οι άλλοι έχουν παρέα. Εγώ μόνος μου θα κάθομαι στην ελεύθερη ζώνη; Είπε ο καρχαρίας έτοιμος να κλάψει.

Το παγκάκι δυσκολεύτηκε. Ευτυχώς εκείνη την ώρα περνούσε ένας χάνος.

- Ε, παγκάκι! Περίσσεψε καμιά θέση και για μας; Ρώτησε.

- Ναι, μαζί με τον καρχαρία, είπε το παγκάκι ανακουφισμένο.

- Μμμ, είναι κάπως μεγάλος, αλλά… δεν πειράζει, θα βολευτούμε, είπε ο χάνος.

Έτσι τα κανόνισαν και όλα μπήκαν σ’ έναν ρυθμό. Το ωράριο τηρούνταν σχολαστικά.

Σχόλια

Τα μηνύματα που μπορεί κανείς να εξάγει από το κείμενο είναι ποικίλα. Ανάμεσα σ' αυτά, ξεχωρίζει το δίδαγμα ότι όσο διαφορετικοί και αν είμαστε από τους άλλους (όσο τα είδη των ψαριών που συναντάμε στο βιβλίο) μπορούμε να συμβιώσουμε και να συνεννοηθούμε μεταξύ μας στη βάση κοινά αποδεκτών κανόνων, με προϋπόθεση ένα ελεύθερο και δημοκρατικό περιβάλλον. Συνήθως βέβαια, όσοι μπορούν να επιβάλλουν την ισχύ τους πάνω στους άλλους (όπως π.χ. ο μαθητής με την μπάλα στο διάλειμμα, το ΔΝΤ, κλπ.) δεν υποχωρούν όπως ο καρχαρίας της ιστορίας, αλλά είναι τελικά εκείνοι που θέτουν τους κανόνες... ας μην κάνουμε όμως την ανάλυση πιο περίπλοκη απ' όσο επιτρέπει το καλοκαίρι.

Ένα λιγότερο αισιόδοξο μήνυμα που μπορεί υποσυνείδητα να περάσει στα παιδιά από το διήγημα, είναι ότι καθένας μας έχει έρθει στον κόσμο με έναν συγκεκριμένο ρόλο, τον οποίο καλά θα κάνει αργά ή γρήγορα να αγαπήσει. Το παγκάκι που πρωταγωνιστεί, όσο κι αν ονειρεύεται να γίνει βάρκα, σύντομα διαπιστώνει ότι δεν μπορεί να πλεύσει, ακόμα κι αν είναι φτιαγμένο από ξύλο. Πριν μάλιστα τελειώσει η ιστορία, το σύστημα (που εκπροσωπούν δύο υπάλληλοι του δήμου) φροντίζει να το ξαναβιδώσει στη θέση απ' όπου ξεκίνησε, αποκαθιστώντας την τάξη. Τουλάχιστον, το παγκάκι μπορεί να περηφανεύεται ότι προσπάθησε να αλλάξει τη μοίρα του, αλλά και πως έγινε σοφότερο αποκτώντας κατά το ταξίδι του αυτογνωσία, εμπειρίες και φίλους.

τα παγκάκια στο Μανδράκι της Ρόδου
παίρνουν κάθε χειμώνα μια γεύση από θάλασσα! (πηγή)

Χρήση στην τάξη
Στο βιβλίο, περισσότερα από δέκα ζώα της θάλασσας παρελαύνουν μπροστά από το παγκάκι και γίνονται τελικά φίλοι του. Μπορούν οι μαθητές μας να τα εντοπίσουν στο κείμενο; [Ροφός (σ.17), Πέρκα (σ.20), Μπαρμπούνι (σ.20), Γλώσσα (σ.21), θαλάσσια χελώνα (σ.22), ιππόκαμπος (σ.22), χταπόδι (σ.24), σαρδέλες (σ.24), γαύροι (σ.24), καρχαρίας (σ.25), χάνος (σ.33), ξιφίας (σ.35), χέλια (σ.35), ζαργάνες (σ.35)] Και, αφού το καταφέρουν εκεί, μπορούν άραγε να τα εντοπίσουν και στο ακόλουθο κρυπτόλεξο; (στα δεξιά οι λύσεις)

Γλώσσα

Στην τάξη, μπορούμε (από τον Σεπτέμβριο) να παρουσιάσουμε κάποια από τα ψάρια που αναφέρονται στην παραπάνω λίστα, ευαισθητοποιώντας έμμεσα τα παιδιά σε θέματα βιοποικιλότητας, καλλιεργώντας την παρατηρητικότητά τους αλλά και καλώντας τα να εκφραστούν με ερωτήσεις του τύπου: Τι κοινό φαίνεται να έχουν αυτά τα είδη μεταξύ τους; Βλέπετε τις μικρές και μεγάλες διαφορές τους; Ποιο ψάρι σας αρέσει περισσότερο και γιατί;

ζαργάνα

μπαρμπούνι

Τέλος, θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τα διδάγματα της ιστορίας παρομοιάζοντας τα θρανία της τάξης με παγκάκια και εξηγώντας ότι οι ένοικοι κάθε θρανίου πρέπει να σέβονται τους κανόνες, ώστε να μπορούν να συμβιώνουν ειρηνικά με τους διπλανούς τους.

Όσο για τα θέματα πλεύσης, με τα οποία το κείμενο μας δίνει αφορμή να ασχοληθούμε μέσα από τις φράσεις (σ.9-10) Γιατί όχι; Και οι βάρκες από ξύλο είναι. - Ναι, αλλά έχουν ειδική κατασκευή! (σ. 15) Δεν μπορώ (...) Είμαι πολύ βαρύ ίσως θα ήταν καλύτερα να τα αφήσουμε για μεγαλύτερες τάξεις και το μάθημα της Φυσικής (θυμίζουμε ότι έχουμε ασχοληθεί λίγο με το θέμα και τον περασμένο μήνα).

ένα παγκάκι χαζεύει νοσταλγικά το ηλιοβασίλεμα (πηγή)

Το παγκάκι που ήθελε να γίνει βάρκα

Ακόμα και οι Μπαμπάδες...

Υπόθεση

Ο πατέρας του Μανόλη και της Ειρήνης είναι πολύ αυστηρός κι έχει για χόμπι του το κυνήγι. Όταν τους παρουσιάζει το νέο του λαγωνικό, τα παιδιά ζητούν να το κρατήσουν στο σπίτι ως κατοικίδιο. Εκείνος εξοργίζεται, τα τιμωρεί και αλυσοδένει τον σκύλο σ' ένα έρημο οικόπεδο για να τον σκληραγωγήσει. Τα δυο αδέλφια όμως δεν έχουν πει την τελευταία τους κουβέντα. Την ίδια νύχτα απελευθερώνουν τον "Γκούφι" και τον φυγαδεύουν στο αγρόκτημα του παππού. Χάρη στις συμβουλές του, αλλά και με τη συνδρομή ενός συμμαθητή τους, θα οργανώσουν ένα ριψοκίνδυνο σχέδιο που σκοπό έχει να νουθετήσει τον αυταρχικό μπαμπά.

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Πατάκης
Συγγραφέας: Φίλιππος Μανδηλαράς
Εικονογράφηση: Γιώργος Ναζλής
ISBN: 978-960-16-3494-4
Έτος 1ης Έκδοσης: 2010
Σελίδες: 56
Τιμή: περίπου 4 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ 
Τάξεις: Δ', Ε'

Κριτική

Οικογενειακή περιπέτεια περιβαλλοντικού προβληματισμού που ασχολείται με το ζήτημα του αυταρχικού γονέα, τη σχέση πατέρα-γιου, αλλά και το κυνήγι ως ψυχαγωγική ενασχόληση. Γραμμένο με απλότητα και σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, το διήγημα είναι αρκετά ενδιαφέρον παρά το μάλλον προβλέψιμο τέλος. Η υπόθεση χωρίζεται σε επτά κεφάλαια των 3 έως 7 σελίδων που δεν κουράζουν και συνοδεύονται από στιλιζαρισμένες ασπρόμαυρες ζωγραφιές των πρωταγωνιστών. Το εξώφυλλο κερδίζει τις εντυπώσεις των παιδιών, ενώ το κεντρικό μήνυμα του κειμένου περνάει σ' αυτά με σαφήνεια. Ωστόσο, οι χαρακτήρες παρουσιάζονται κάπως μονοδιάστατοι, οι συμβάσεις δεν λείπουν, ενώ και το τέχνασμα που οδηγεί στην κορύφωση της δράσης δεν ξεφεύγει από την παγίδα της υπερβολής. Θα προτείναμε το βιβλίο περισσότερο σε παιδιά της Δ' και Ε' Δημοτικού, ενώ τα αγόρια μάλλον έχουν περισσότερες πιθανότητες να το συμπαθήσουν λόγω θεματικής και χαρακτήρων.

Ενδιαφέρον θέμα   Ελκυστικό εξώφυλλο και εικονογράφηση

Αρκετές Συμβάσεις  Μηνύματα που μπορεί να παρεξηγηθούν

Αξίες - Θέματα

Ζωοφιλία, Οικογένεια, Περιβάλλον, Βία, Σκύλοι, Διάλογος.

Εικονογράφηση

Ελκυστικό εξώφυλλο, μικρές εικόνες στο άνοιγμα και το κλείσιμο των κεφαλαίων και στιλιζαρισμένες ασπρόμαυρες ζωγραφιές που αποδίδουν σκηνές από τη δράση, συνθέτουν μια αξιοπρεπή παρουσία από την πλευρά της εικονογράφησης, που αλληλεπιδρά με το κείμενο και προσδίδει αισθητική αξία στην έκδοση. Να επισημάνουμε ότι το βάρος που δίνεται στη σχέση πατέρα - γιου από τον συγγραφέα, έχει αντιστοιχία και στο εικαστικό μέρος, αφού η φιγούρα της μητέρας είναι σχεδόν εξαφανισμένη.

Απόσπασμα

Η ιστορία που θα διαβάσετε είναι αληθινή και αρχίζει την ημέρα που έκλεινα τα εννιά.

Οι ημέρες των γενεθλίων μου ήταν πάντα για τον μπαμπά μου μέρες χαράς, προσμονής και προετοιμασιών. Χαράς γιατί γιορτάζαμε τα γενέθλιά μου, προσμονής  γιατί σε τρεις μέρες ξεκινούσε η κυνηγετική περίοδος και προετοιμασιών γιατί εκείνη τη μέρα διάλεγε να καθαρίσει την καραμπίνα του και να αερίσει τα κυνηγετικά του ρούχα. Την ίδια μέρα, επίσης, έφερνε στην αυλή του σπιτιού του το καινούριο κυνηγόσκυλό του, που πάντα το φώναζε Ρόκι και το οποίο δεν έπρεπε να το χαϊδεύουμε, να το ταΐζουμε και να το περιποιούμαστε, για «να μην καλομαθαίνει», όπως μας έλεγε.

Το κυνηγόσκυλο που μας έφερε εκείνη τη χρονιά ήταν μικρόσωμο, κανελί, με μεγάλα αυτιά και μεσαίο τρίχωμα.

«Να και ο Ρόκι!» είπε περήφανα ο μπαμπάς, δένοντάς τον στο στύλο έξω από το γκαράζ.

Εγώ κι η αδερφή μου πλησιάσαμε διστακτικά το σκυλί κι αυτό άρχισε αμέσως να μας μυρίζει και να κουνάει την ουρά του. Ήταν κοκαλιάρικο όπως όλοι οι Ρόκι, αλλά αυτό εδώ είχε κάτι διαφορετικό: πολύ θλιμμένα μάτια.

«Τι ομορφούλης που είναι!» είπε η αδερφή μου κι άρχισε να το χαϊδεύει στο κεφάλι.

Ο Ρόκι έπεσε αμέσως στο τσιμέντο κι άπλωσε τα μπροστινά του πόδια σαν να έλεγε στην Ειρήνη «χάιδεψέ με κι άλλο!».

«Αφήστε ήσυχο το σκυλί» φώναξε αυστηρά ο μπαμπάς από το γκαράζ. «Όχι χάδια, έχουμε πει!»

«Αχ, μπαμπά» είπε η Ειρήνη που τράβηξε αμέσως το χέρι της σαν να την είχε χτυπήσει ηλεκτρικό ρεύμα. «Έλα να το κρατήσουμε το σκυλάκι. Μην το πάρεις μαζί σου στο κυνήγι… Θα το πούμε Γκούφι. Κοίτα τι καλό που είναι!».

Ο μπαμπάς βγήκε από το γκαράζ κρατώντας μια τεράστια σακούλα από ένα παιχνιδάδικο.

«Το δώρο μου!» σκέφτηκα κι έλαμψε το πρόσωπό μου. 

«Γκούφι να το πούμε;» είπε ο μπαμπάς γελώντας. «Πώς σου ήρθε, Ειρήνη;» Και μετά στράφηκε προς το μέρος μου και μου έδωσε τη σακούλα. 

«Αυτό είναι για σένα, Μανόλη. Χρόνια πολλά!»

Πάνω στη χαρά μου ξέχασα και το σκυλί και όλα. Άνοιξα τη σακούλα, έσκισα το περιτύλιγμα και... απίστευτο!

«Το νέο XRZ12-25b!» φώναξα. 

«Με διπλό διαφορικό και υδραυλικές αναρτήσεις!» συμπλήρωσε περήφανα ο μπαμπάς μου. «Δεν κολλάει πουθενά. Στο βάλτο να το πας, θα τον διασχίσει.»

«Ουάου!» είπα προσέχοντας τις ρόδες. «Φοράει και KS-38! Μπαμπά είσαι τέλειος!»

Εντάξει, θα προτιμούσα να είναι φόρμουλα, αλλά το τζιπ αυτό ήταν το πιο δυνατό τηλεκατευθυνόμενο που κυκλοφορούσε.

Ο μπαμπάς χαμογέλασε ικανοποιημένος. «Και σε πληροφορώ ότι βγάζει δέκα ολόκληρα άλογα!» συμπλήρωσε. «Θα τους σκίσεις όλους!»

«Και είναι και κόκκινο!» είπε η Ειρήνη, έτσι για να πει κάτι. 

Κι οι δυο την κοιτάξαμε υποτιμητικά. Τι σχέση είχε το χρώμα με όλα τα απίθανα τεχνικά χαρακτηριστικά του;

«Να πάω να το δοκιμάσω στο δρόμο;» ρώτησα τον μπαμπά.

«Ποιο δρόμο; Στην αλάνα θα πάμε! Τέτοια τζιπάρα είναι κρίμα να βγαίνει στο ίσωμα!»

Πράγματι, το τζιπ ήταν αχτύπητο! Ακόμα και βράχους ανέβαινε δίχως να ανατρέπεται, περνούσε με άνεση μέσα από αραιούς θάμνους και, όταν έβγαινε στο ίσωμα, έπιανε ως και ογδόντα χιλιόμετρα την ώρα. Θαύμα!

«Και μπορείς να το κατευθύνεις ακόμα κι από ενάμισι χιλιόμετρο μακριά» είπε ο μπαμπάς. «Να, ανέβα σ' εκείνο το βράχο για να το βλέπεις και οδήγησέ το ως την άκρη της αλάνας!»

Ανέβηκα στο βράχο και, πράγματι, είδα το τζιπ να φτάνει ως την άκρη της αλάνας δίχως να σταματάει πουθενά! Τέτοιες επιδόσεις κανένα από τα τηλεκατευθυνόμενα των φίλων μου δεν είχε. Θα έσκιζα με το XRZ12-25b!

Η αλεπού έχει ψυχαγωγική αξία
και χωρίς να την πυροβολήσουμε (πηγή)

Σχόλια

Στο διήγημα, η φιγούρα του πατέρα είναι φορτωμένη με πολλά από τα στερεότυπα που συνδέονταν με το αρσενικό φύλο σε προηγούμενες γενιές. Ο μπαμπάς του Μανόλη ασχολείται με το κυνήγι και τα όπλα, αγαπά τις αθλητικές εκπομπές, τρελαίνεται για αυτοκίνητα και μηχανοκίνητο μοντελισμό, είναι ανταγωνιστικός, αυταρχικός και ξεσπάει βίαια όταν του πηγαίνουν κόντρα. Ο γιος του δεν τον αντιγράφει σε όλες αυτές του τις συνήθειες, η υποτιμητική όμως ματιά  που ρίχνει προς την αδελφή του (βλ. απόσπασμα) ίσως να δείχνει τον δρόμο που θα μπορούσε να ακολουθήσει, αν δεν έκανε τη μικρή του επανάσταση. Η σχέση πατέρα και γιου φωτίζεται με πολλούς τρόπους, ενώ την βλέπουμε πέρα από το κεντρικό ζευγάρι των πρωταγωνιστών να αναπαράγεται και μεταξύ του φίλου του μπαμπά κυρίου Κώστα και του γιου του Χρήστου που επίσης καταπιέζεται να συμμετέχει στο κυνήγι. Η εκκολαπτόμενη γενιά (Μανόλης, Χρήστος), υποβοηθούμενη από εκείνη του παππού (ο οποίος μας δίνει ένα εναλλακτικό πρότυπο αρσενικού ρόλου) αποφασίζει τελικά να δώσει το δικό της, φιλειρηνικό στίγμα και να δηλώσει την αντίθεσή της προς τους μπαμπάδες - τυράννους. 

Ο αριθμός των κυνηγών στις ΗΠΑ φαίνεται να αυξάνεται μετά το 2005 (πηγή)

Ισχύει άραγε ότι τα σύγχρονα παιδιά ασχολούνται λιγότερο απ' όσο οι προηγούμενες γενιές με δραστηριότητες όπως το κυνήγι; Οι στατιστικές αναφορές από τις ΗΠΑ δεν το επιβεβαιώνουν, καθώς οι κυνηγοί σήμερα είναι λιγότεροι απ' ό,τι το 1980, αλλά η τάση μετά το 2005 παρουσιάζεται ανοδική. Ακόμα όμως κι αν στην πράξη οι κυνηγοί μειώνονταν, στον ψηφιακό κόσμο, η οπλοκατοχή και οι δολοφονίες πάνε σύννεφο (!) κάτι που κατά τη γνώμη μου δεν μπορεί να μείνει χωρίς αντίκτυπο στο μέλλον. Οι δυο εικόνες που ακολουθούν, είναι από το παιχνίδι Deer Hunter 2014 στο οποίο τα παιδιά ψυχαγωγούνται πυροβολώντας ζωτικά όργανα από ελαφάκια, αρκούδες και λύκους.

Ένα άλλο θέμα που αξίζει να σχολιάσουμε, είναι η εκφοβιστική τακτική πολλών αυταρχικών γονιών απέναντι στα παιδιά τους, ώστε αυτά να μην φέρνουν αντίρρηση στις προσταγές τους. Παρακολουθώντας τις αντιδράσεις των χαρακτήρων στο βιβλίο, βλέπουμε ότι ο θυμός του πατέρα άλλοτε προκαλεί στα παιδιά φόβο (σ.14 εμείς τρέμαμε απ' τον φόβο μας), άλλοτε αντιμετωπίζεται με σιωπή (σ.16 κανένας δεν τολμούσε να του αντιμιλήσει σ.23 αποφάσισα να μην απαντήσω γιατί δεν είχα όρεξη για άλλη τιμωρία) άλλοτε οδηγεί στην αυτοφίμωση και το ψέμα (-τι είπες; φώναξε απειλητικά ο μπαμπάς μου. Για ξαναπές το! - Τίποτα) και σε κάποιες περιπτώσεις  σε ατυχήματα, όπως αυτό που αποφεύγεται στις τελευταίες σελίδες. Ας μην συγχέουν λοιπόν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί την παιδαγωγική αξία της τιμωρίας με μια κακώς εννοούμενη ανάγκη για έλεγχο και αυτοεπιβεβαίωση.

σ.22 Πότε θα καταλάβεις ότι είσαι άντρας κι ότι ένας άντρας
πρέπει να ξέρει να κρατάει το τουφέκι; (πηγή φωτογραφίας)

Τέλος, να αναφερθούμε στην χρησιμοθηρική οπτική με την οποία ο πατέρας-κυνηγός αντιμετωπίζει τον σκύλο της ιστορίας. Πέρα από την ωμή βία που του ασκεί (η οποία μας θυμίζει μια αντίστοιχη σκηνή στη Μοβ Ομπρέλα), δηλώνει ανοιχτά την άποψή του ότι σ.14 τα σκυλιά είναι εργαλείο και βέβαια δεν διστάζει να βασανίσει το ζωντανό για να το «εκπαιδεύσει». Μια απάντηση σε όσους βλέπουν τα σκυλιά ως εργαλείο ή παιχνίδι, έδωσε πρόσφατα μέσα από αυτό το κείμενο ο Στάθης Παναγιωτόπουλος (συμπαρουσιαστής στο Ράδιο Αρβύλα).

Ο αδέσποτος Σαρλώ μ' έναν αδέσποτο σκύλο στο A Dog's Life (1918)

Χρήση στην τάξη

Στην τάξη, η ιστορία προσφέρεται για μια δημιουργική συζήτηση γύρω από το κυνήγι ως άθλημα. Μπορούμε εφαρμόζοντας την τεχνική του debate (διαλογική αντιπαράθεση), να χωρίσουμε την τάξη σε δύο ομάδες που θα προετοιμαστούν να επιχειρηματολογήσουν, η μία υπέρ και η άλλη εναντίον της κυνηγετικής δραστηριότητας. Τα βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε είναι συνοπτικά τα ακόλουθα [πιο αναλυτικά θα τα βρείτε στο Φλογαΐτη, Ε. και Λιαράκου, Γ. (Επ.), (2009) Εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη. Από τη θεωρία στην πράξη. Ηράκλειο: ΚΠΕ Αρχανών/ENSI]:

α. παρουσίαση του θέματος

β. ορισμός επιτροπής διαχειριστών της συζήτησης (δημοσιογράφων) και αξιολογητών

γ. καθορισμός κανόνων συζήτησης (ποιος μιλάει πότε)

δ. δημιουργία δύο ομάδων

ε. καθορισμός ρόλων σε κάθε ομάδα (γραμματέας, κτλ.)

στ. εργασία ομάδων για την προετοιμασία λίστας επιχειρημάτων

ζ. ανταλλαγή λιστών ανάμεσα στις ομάδες για την προετοιμασία αντεπιχειρημάτων

η. διεξαγωγή συζήτησης

θ. σύνοψη βασικών επιχειρημάτων κάθε ομάδας

ι. αξιολόγηση της εργασίας κάθε ομάδας από την επιτροπή

Επιχειρήματα υπέρ και κατά του κυνηγιού, οι μαθητές μπορούν να βρουν στον διάλογο ανάμεσα σε πατέρα και γιο στις σελίδες 20-24 του βιβλίου -αν και στη θέση του γιου "να φάμε κοτόπουλο"  δεν διαβάζουμε το σύνηθες αντεπιχείρημα των κυνηγών "και τα κοτόπουλα ζωντανά είναι"... Περισσότερα "πυρομαχικά" για τη συζήτηση, μπορείτε να αντλήσετε από κείμενα στο διαδίκτυο όπως αυτό (υπέρ) και αυτό (κατά των κυνηγών). Καλή διασκέδαση!

σ. 22 Τι σε πειράζει; Ότι σκοτώνουμε μερικά πουλάκια; Τόσα είναι. Δυο πάνω, δυο κάτω τι σημασία έχει;

Ακόμα και οι Μπαμπάδες...

Τα τέρατα δεν αγαπούν το φεγγάρι

Υπόθεση

Η μικρή Μαρία είναι ένα κοριτσάκι που ζει χαρούμενα τις μέρες της, μαζεύοντας κεράσια και παίζοντας κυνηγητό. Κάθε βράδυ όμως, τρία τερατάκια την ταλαιπωρούν και δεν την αφήνουν να κοιμηθεί. Για να τα κρατήσει μακριά της, η Μαρία αποφασίζει να φέρει το φεγγάρι στο δωμάτιό της. Αυτό λύνει τα δικά της προβλήματα, δημιουργεί όμως πολλά για τις γάτες, που έξω στο σκοτάδι δεν μπορούν πια να δουν ούτε τη μύτη τους! Οι ποντικοί εκμεταλλεύονται την κατάσταση και αρχίζουν να τρομοκρατούν την πόλη τις νύχτες. Μπορεί άραγε η τάξη να αποκατασταθεί χωρίς η Μαρία να νιώσει και πάλι απροστάτευτη;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Επόμενος Σταθμός
Συγγραφέας: Marjane Satrapi
Μετάφραση: Τώνια Νενοπούλου - Δρόσου
Εικονογράφηση: Marjane Satrapi
ISBN: 978-960-8259-13-3
Τίτλος πρωτοτύπου: Les Monstres n' aiment pas la Lune
Έτος 1ης Έκδοσης: 2001 (στα ελληνικά 2007)
Σελίδες: 28
Τιμή: περίπου 11 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Α', Β', Γ'

Κριτική

Πολύ χαριτωμένο μικρό παραμύθι για τη σημασία της πρωτοβουλίας και της συνεργασίας. Η γλώσσα της μετάφρασης είναι αρκετά απλή και δεν θα δημιουργήσει προβλήματα ακόμα και στους άπειρους αναγνώστες - φειδωλή χρήση μετοχών, σύντομες προτάσεις και σαφήνεια. Η έκταση περιορίζεται σε λιγότερες από 500 λέξεις τυπωμένες με μεγάλα, έντονα στοιχεία και διπλό διάστιχο που επιτρέπει στο κείμενο να αναπνέει. Η έκδοση είναι φροντισμένη, με σκληρό εξώφυλλο και εικονογράφηση πολύχρωμη και πλούσια, ώστε το βιβλίο να διαβάζεται ευχάριστα και ξεκούραστα. Προτείνεται σε παιδιά των μικρών τάξεων του Δημοτικού, ενώ φυσικά μπορεί να διαβαστεί και σε μικρότερα παιδιά, που ίσως αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον ύπνο τους.

Απλή και ενδιαφέρουσα ιστορία Προσεγμένη έκδοση Πλούσια εικονογράφηση

Αξίες - Θέματα

Παραμύθι, Ζωοφιλία, Γάτες, Προβλήματα ύπνου, Δραστηριοποίηση

Σκηνές που ξεχωρίσαμε
Τα παιδιά στην τάξη μας ξεχώρισαν τη σκηνή όπου οι γάτες αρχίζουν να σκοντάφτουν και να παθαίνουν ατυχήματα επειδή δεν μπορούν να δουν.

Εικονογράφηση
Απλή και χαριτωμένη, πολύχρωμη και πανταχού παρούσα, ιδανική για τις ηλικίες στις οποίες απευθύνεται το βιβλίο.

Απόσπασμα
Πριν από πολλά χρόνια

ήταν ένα κοριτσάκι

που το λέγανε Μαρία.

Περνούσε όλη τη μέρα της

χαρούμενα.

Μάζευε κεράσια, έπαιζε κυνηγητό,

διάβαζε αστείες ιστορίες, ζωγράφιζε

λαγουδάκια…

Μα σαν έδυε ο ήλιος,

όλα άλλαζαν.

Και να πώς… Μόλις έπεφτε στο κρεβάτι της

έρχονταν τρία άτιμα τερατάκια της νύχτας

και δεν την άφηναν σε ησυχία.

Το ένα της τσιμπούσε τη μύτη, το άλλο της

τραβούσε τα μαλλιά και το τρίτο της έκανε

γκριμάτσες για να την τρομάζει.

Η Μαρία δεν ήξερε τι να κάνει.

Όπου κι αν πήγαινε να κρυφτεί

τα τρία ύπουλα τερατάκια πάντα

την ανακάλυπταν.

Και δεν ήταν δα

και τόσο δυνατή

για να τα διώξει.

Έπρεπε να αντιδράσει.

Μια νύχτα, καθώς σκεφτόταν

τι να κάνει βλέποντας τον ουρανό

που τον φώτιζε το φεγγάρι,

της ήρθε μια ιδέα:

«Μα και βέβαια» -είπε- «το βρήκα.

Εάν τα τέρατα βγαίνουν μόνο τη νύχτα,

είναι γιατί φοβούνται το φως.

Αν φέρω το φεγγάρι στο δωμάτιό μου

θα πάψουν να μ’ ενοχλούν πλέον».

Καμπούρα στην Ανατολή, το φεγγάρι θα χαθεί -
Καμπούρα στη Δύση, το φεγγάρι θα γεμίσει!

Σχόλιο

Μέσα από το σύντομο αυτό παραμύθι, μπορούμε να εξάγουμε ωφέλιμα διδάγματα για την αξία του διαλόγου και της συνεργασίας. Το κορίτσι της ιστορίας φοβάται τα τερατάκια αλλά δεν επιτρέπεται να στερήσει από τις γάτες το φεγγάρι, γιατί θα δημιουργήσει προβλήματα σε εκείνες. Η Μαρία καταλαβαίνει έτσι μέσα από τον διάλογο με τον γατοβασιλιά, ότι δεν μπορεί να κοιτάζει μόνο τι συμβαίνει στον δικό της κόσμο, αδιαφορώντας για τις ανάγκες των άλλων και τις συνέπειες των πράξεών της. Δέχεται έτσι να υποχωρήσει, προσπαθώντας να βρει μια νέα ισορροπία που να τους εξυπηρετεί όλους.

Να επισημάνουμε εδώ, ότι υπάρχει περίπτωση, αν διαβάσουμε το παραμύθι σε μικρότερα παιδιά που ΔΕΝ έχουν προβλήματα ύπνου, να τους προκαλέσουμε φοβίες από το πουθενά. Αντίθετα, η ίδια ιστορία μπορεί να είναι ιδιαίτερα διασκεδαστική για όσους έχουν εξοικειωθεί με τα νυχτερινά τερατάκια (π.χ. μέσω Monsters Inc.). Ίσως θα ήταν επίσης χρήσιμο να συζητήσουμε με τους μικρούς αναγνώστες ότι μπορεί η Μαρία να παίρνει πρωτοβουλία για να λύσει το πρόβλημά της μόνη της... όμως το σωστό είναι όσο είμαστε μικροί να ενημερώνουμε πρώτα τους γονείς μας για τα όσα μας απασχολούν... και σίγουρα πριν αποφασίσουμε για κάτι σημαντικό -όπως το να κόψουμε το φεγγάρι!

Χρήση στην Τάξη

Στην τάξη ίσως θα μπορούσαμε στο μάθημα της Γλώσσας και αφού παρατηρήσουμε τη λογική πορεία σκέψης της Μαρίας:

Βγαίνουν τη νύχτα > άρα φοβούνται το φως > επομένως μπορώ με το φως να τα απομακρύνω

να μιλήσουμε για τους συμπερασματικούς συνδέσμους. Επίσης, αν το επίπεδο των μαθητών μας το επιτρέπει, μπορούμε να κάνουμε μια σύντομη αναφορά στην παραγωγική (από το γενικό στο ειδικό) και την επαγωγική (από το ειδικό στο γενικό) σκέψη και να επιχειρήσουμε να κατασκευάσουμε δικές μας λογικές προτάσεις, συμπεραίνοντας, προβλέποντας συνέπειες, κατηγοριοποιώντας, και εξηγώντας φαινόμενα που παρατηρούμε γύρω μας.

μοντέλο επαγωγικής σκέψης (Πηγή)

Αν τα παραπάνω δεν σας ενθουσιάζουν, με αφορμή το πάθημα των γατών στο βιβλίο, μπορείτε να συζητήσετε για τα ζώα που κυνηγούν νύχτα (μια πιο πλήρης λίστα στα αγγλικά εδώ). Πόσα από αυτά μπορείτε να σκεφτείτε; Ξέρατε ότι τα αιλουροειδή έχουν 6 φορές δυνατότερη νυχτερινή όραση από τους ανθρώπους, χάρη σε ένα είδος «καθρέφτη» μέσα στο μάτι τους; Πόση ανάγκη έχουν τελικά από το φως του φεγγαριού για να μην παθαίνουν ατυχήματα; Μάλλον καμία... σύμφωνα με αυτό το άρθρο, η πανσέληνος περισσότερο προκαλεί προβλήματα στα συμπαθή κατοικίδια, παρά τα βοηθάει, όπως θα υποθέσει κανείς αν πιστέψει στη μικρή ιστορία του βιβλίου. Μπορούμε άραγε να συγκρίνουμε το πώς βλέπει η γάτα με το πώς βλέπει ο άνθρωπος; Χάρη στη σύγχρονη τεχνολογία, ναι.

Οι γάτες, όπως διαβάζουμε σε αυτό το άρθρο, εκτός του ότι βλέπουν καλύτερα από τον άνθρωπο στο σκοτάδι, έχουν και κάπως ευρύτερο οπτικό πεδίο (200 μοίρες αντί για 180). Στον αντίποδα, εμείς τα δίποδα, βλέπουμε πιο καθαρά και πιο μακριά κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ρίξτε μια ματιά στις φωτογραφίες και εξάγετε τα συμπεράσματά σας ελεύθερα. Μήπως κάποιοι θα προτιμούσαν να βλέπουν όπως οι γάτες;

 Όποιος ζηλεύει, μπορεί μέσα από τη διατροφή του να βελτιώσει την όρασή του, ημερήσια και νυχτερινή. Και βέβαια ο εκπαιδευτικός, αν εντοπίσει ενδιαφέρον σχετικά με το θέμα αυτό (ή αν τρέχει κάποιο αντίστοιχο πρόγραμμα για τη διατροφή), μπορεί μαζί με τους μαθητές να ετοιμάσει για τον τοίχο της τάξης ένα πόστερ με τις τροφές που περιέχουν βιταμίνη Α.

Πηγές βιταμίνης Α  (Πηγή πηγών)

Τα τέρατα δεν αγαπούν το φεγγάρι

Άννα και Θεοφανώ: πριγκίπισσες στα ξένα

Υπόθεση

Τα 8 κεφάλαια του βιβλίου καλύπτουν μια περίοδο 50 περίπου ετών (μεταξύ 950-995 μ.Χ.) που μας παρουσιάζεται μέσα από τις ακόλουθες ιστορικές προσωπικότητες:

Όλγα: Στο Κίεβο του 965, η βασίλισσα και μετέπειτα αγία Όλγα, παρακολουθεί ετοιμοθάνατη από το παράθυρό της τον πολεμοχαρή γιο της Σβιατοσλάβ να γυμνάζεται με την ντρουζίνα του. Νιώθει τύψεις για την άγρια εκδίκηση που η ίδια πήρε από τους Ντρεβλιάνους όταν χρόνια πριν σκότωσαν τον άντρα της. Θυμάται, τέλος, την επίσκεψή της στην Κωνσταντινούπολη το 955, όπου βαφτίστηκε χριστιανή με ανάδοχο τον ίδιο τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ'.

Άννα (Ι): Παρακολουθούμε τις σκέψεις της 9χρονης πριγκίπισσας Άννας, καθώς παρευρίσκεται σε μια λειτουργία στην Αγία Σοφία το 970. Παρατηρεί με μίσος τον Ιωάννη Τσιμισκή που πρόσφατα δολοφόνησε τον προηγούμενο αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά και έκλεισε τη μητέρα της σε μοναστήρι. Κοντά του, οι εκπρόσωποι της Γερμανικής Αυτοκρατορίας που έχουν έρθει με σκοπό ένα βασιλικό προξενιό.

Λιουτπράνδος: Ο ηλικιωμένος επίσκοπος της Κρεμόνας βρίσκεται το 970 για τρίτη φορά στην Κωνσταντινούπολη ως πρέσβης του βασιλιά Όθωνα της Γερμανίας. Ήρεμος, αναθυμάται τις προηγούμενες επισκέψεις του: Το 950, πρώτη φορά που έφτασε στην Πόλη, εντυπωσιάστηκε από τη λάμψη του παλατιού της Μαγναύρας και από την αίθουσα ακροάσεων, ενώ συνέφαγε με τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ' Πορφυρογέννητο σε πλούσιο τραπέζι. Τη δεύτερη φορά, η εμπειρία του από την επίσκεψη στην αυλή του Νικηφόρου Φωκά ήταν τραυματική, καθώς το 968 οι σχέσεις Βυζαντίου και Γερμανών περνούσαν κρίση λόγω συγκρουόμενων συμφερόντων στο ιταλικό έδαφος.

Θεοφανώ (Ι): Η πριγκίπισσα Θεοφανώ Σκλήραινα αγαπάει τον αυτοκράτορα Τσιμισκή, αλλά το μέλλον που της επιφυλάσσει ο γάμος της με τον Γερμανό βασιλιά Όθωνα Β' την κάνει να ανησυχεί. Ειδικά από τη στιγμή που ο ξένος ηγέτης έχει ζητήσει να του στείλουν για νύφη μια πορφυρογέννητη και όχι απλώς κάποια κοπέλα ευγενικής καταγωγής όπως είναι αυτή. Αποφασίζει ωστόσο να μάθει τη γερμανική γλώσσα, να πλουτίσει τις γνώσεις της σε όλους τους τομείς, αλλά και να δοκιμάσει ένα ξόρκι γοητείας... μήπως και την ερωτευτεί ο ξένος ηγεμόνας. Στη συνέχεια παρακολουθούμε το μακρύ και περιπετειώδες ταξίδι της προς την Κεντρική Ευρώπη, τον γάμο της το 972 με τον Όθωνα και τις πρώτες εντυπώσεις της από το νέο περιβάλλον της γερμανικής αυλής.

Βλαντιμίρ: Ο γιος της Όλγας, Σβιατοσλάβ, κατατροπώνεται από τους Βυζαντινούς στο Δορύστολο του Δούναβη. Μια χριστιανή μοναχή τον περιθάλπει, εκείνος όμως μόλις συνέρχεται την αιχμαλωτίζει και τη στέλνει με τη βία ως νύφη στον μεγάλο του γιο. Ο ίδιος θα σκοτωθεί λίγους μήνες μετά (972) πριν καν επιστρέψει στο Κίεβο, σε μια ενέδρα που του στήνουν οι εχθροί του Πετσενέγκοι. Στη συνέχεια, παρακολουθούμε τον εμφύλιο πόλεμο διαδοχής που ξεσπάει ανάμεσα στους τρεις γιους του, στον οποίο επικρατεί ο "νόθος" Βλαντιμίρ με τη βοήθεια 2000 Βαράγγων πολεμιστών που του παραχωρεί ο Σκανδιναβός βασιλιάς Όλαφ. Ο Βλαντιμίρ, μετά τον θρησκευτικό εμφύλιο που προκαλεί μια ανεπιτυχής ανθρωποθυσία στο Κίεβο του 983, αποφασίζει να υιοθετήσει ένα πιο μοντέρνο θρήσκευμα και προσκαλεί εκπροσώπους από τα πέντε γειτονικά του κράτη. Ποια θρησκεία τον συμφέρει περισσότερο να επιλέξει για τον λαό του, τους Ρώσους;

Βασίλειος: Η Θεοφανώ είναι πλέον συναυτοκράτειρα των Γερμανών και μαθαίνουμε τα νέα της. Το 976 ο Τσιμισκής δηλητηριάζεται από τον δαιμόνιο πρόεδρο της Συγκλήτου Βασίλειο Λακαπηνό και ο νεαρός Βασίλειος Β' ανεβαίνει στο θρόνο. Ο Βάρδας Σκληρός, δούκας της Μεσοποταμίας, επαναστατεί και φτάνει έξω από την Πόλη. Εναντίον του στέλνεται ο Βάρδας Φωκάς που το 979 τον νικάει σε μονομαχία! Ο αυτοκράτορας Βασίλειος έτσι επικρατεί και λίγο αργότερα (985) παραγκωνίζει τον παρακοιμώμενο Λακαπηνό. Όταν εκστρατεύει εναντίον των Βουλγάρων του Σαμουήλ και υφίσταται πανωλεθρία, οι δύο Βάρδηδες βρίσκουν πάλι ευκαιρία να ξεσηκωθούν. Ο Βάρδας Φωκάς κυκλώνει την Κωνσταντινούπολη και υποχρεώνει τον Βασίλειο Β' να ζητήσει βοήθεια από τους Ρώσους του Βλαντιμίρ.

Θεοφανώ (ΙΙ): Πίσω στη Γερμανία, ο βυζαντινός πολιτισμός έχει αρχίσει μέσω της Ελληνίδας βασίλισσας να επηρεάζει την τοπική κουλτούρα. Όταν ο Τσιμισκής δολοφονείται, ο Όθωνας Β' εκστρατεύει στη νότια Ιταλία για να κερδίσει εδάφη από τους Βυζαντινούς και να εκδιώξει τους Σαρακηνούς. Το 982, σε μάχη κοντά στον Κρότωνα οι σιδηρόφρακτοι ιππότες του αποδεικνύονται πολύ αργοκίνητοι για το αραβικό ιππικό και ο ίδιος γλιτώνει παρά τρίχα. Λίγο αργότερα θα πεθάνει από ελονοσία, κι έτσι ο ξάδελφός του Ερρίκος ο Καβγατζής θα προσπαθήσει να σφετεριστεί το θρόνο. Η εμφάνιση ωστόσο ενός μετεωρίτη στον ουρανό, τον κάνει να υποχωρήσει από τις διεκδικήσεις του. Μαθαίνουμε έπειτα για τη σοφή διακυβέρνηση της Θεοφανούς και για το τέλος της.

Άννα (ΙΙ): Πίσω στην πολιορκούμενη Κωνσταντινούπολη, ο Βλαντιμίρ για να βοηθήσει τον Βασίλειο Β', ζητάει για νύφη την πορφυρογέννητη αδελφή του Άννα. Ο αυτοκράτορας παρά τις αρχικές του αντιρρήσεις δέχεται και ο Ρώσος ηγεμόνας στέλνει στην υπηρεσία του 6000 άντρες, χάρη στους οποίους το παλάτι επικρατεί και πάλι των Φωκάδων. Όμως οι Βυζαντινοί καθυστερούν να εκπληρώσουν την υπόσχεσή τους και ο αρχηγός των Ρώσων για να τους πιέσει καταλαμβάνει τη Χερσώνα. Ο Βασίλειος τότε κάμπτεται και στέλνει την Άννα στην Κριμαία, υπό τον όρο ο Βλαντιμίρ να βαφτιστεί χριστιανός και να χωρίσει τις δεκάδες άλλες γυναίκες του. Ο γάμος γίνεται το 989 και οι Ρώσοι εκχριστιανίζονται με μια μεγάλη τελετουργία, μετά την οποία καταστρέφουν τα ξύλινα σύμβολα του παλιού τους θεού Περούν. Μαθαίνουμε έπειτα για το ειρηνικό τέλος της Άννας.

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Κίρα Σίνου
Εικονογράφηση: Σπύρος Γούσης
ISBN: 960-04-2666-Χ
Έτος 1ης Έκδοσης: 2004
Σελίδες: 312
Τιμή: περίπου 12 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Ε', Στ', Γυμνάσιο

Κριτική

Με εφαλτήριο μια πλούσια βιβλιογραφία, η αείμνηστη Κίρα Σίνου μας δίνει ένα σπονδυλωτό μεσαιωνικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στα εδάφη του Βυζαντίου, της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Ρωσίας. Η συγγραφέας εξομολογείται στην εισαγωγή ότι δεν είχε ιδιαίτερα περιθώρια για μυθοπλασία, καθώς τα πρόσωπα και τα γεγονότα που αναφέρονται είναι πραγματικά και περιγράφονται με λεπτομέρειες από τις πηγές. Παρ όλ' αυτά καταφέρνει να μας δώσει ένα κείμενο αρκετά ελκυστικό, σε γλώσσα απλή και χωρίς προβλήματα σαφήνειας. Παρά τον όγκο του βιβλίου, τα περισσότερα επεισόδια καταφέρνουν να κρατήσουν το ενδιαφέρον μας. Υπάρχουν ωστόσο σημεία με αναλυτικές σκέψεις και μακρόσυρτες αναπολήσεις (π.χ. σελ. 113-117) των χαρακτήρων, που ίσως κουράσουν τους λιγότερο μυημένους. Τα περισσότερα κεφάλαια έχουν έκταση γύρω στις 35 σελίδες (που είναι ήδη αρκετές), υπάρχει όμως και ένα που φτάνει τις 61! Η εικονογράφηση περιορίζεται σε μια ολοσέλιδη εικόνα στην αρχή κάθε κεφαλαίου. Λόγω της θεματικής του, οφείλουμε να προτείνουμε το βιβλίο και σε μαθητές της Ε', θεωρώ όμως ότι απευθύνεται σε λίγο μεγαλύτερης ηλικίας μαθητές, τουλάχιστον της τελευταίας τάξης του δημοτικού και βέβαια του γυμνασίου.

Αξιόλογοι χαρακτήρες Ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα Πολύτιμες γνώσεις για τα Βυζαντινά Χρόνια

Μεγάλος όγκος Απουσία βοηθητικής εικονογράφησης και ιστορικών χαρτών

Αξίες - Θέματα
Ιστορία, Ταξίδια, Διπλωματία, Βυζάντιο, Οικογένεια, Μαγειρική, Μαγεία, Θρησκεία

Σκηνές που ξεχωρίσαμε

Εντυπωσιακή είναι η περιγραφή του βασιλικού τραπεζιού που οργανώνει ο αυτοκράτορας προς τιμήν των Γερμανών πρεσβευτών (σ.34-39), αλλά εξίσου συναρπαστική είναι και η αφήγηση της μάχης στο Capo Colonna, μεταξύ του γερμανοϊταλικού συνασπισμού και των Σαρακηνών (σ.245-250).

Εικονογράφηση

Μια πολύ όμορφη εικόνα συνοδεύει τον τίτλο κάθε κεφαλαίου. Δυστυχώς, οι 8 αυτές ζωγραφιές αποτελούν σταγόνα στον ωκεανό, αφού οι σελίδες του βιβλίου ξεπερνούν τις 300.

Απόσπασμα

Έλα μαζί μου… Ετοιμάσου όμως να περπατήσεις. Το Ιερό Παλάτι καλύπτει μια τεράστια έκταση που φτάνει τα δύο τετραγωνικά χιλιόμετρα, ευτυχώς όμως εμείς δεν έχουμε να πάμε ως την άλλη άκρη του.

Βγήκαν από τον προθάλαμο, όπου στέκονταν προσοχή οι φρουροί ντυμένοι με τους θώρακές τους, μπήκαν σε μια μακριά στοά κι από κει φτάσανε σ’ ένα σύνολο χωριστών κτιρίων που συνδέονταν μεταξύ τους μ’ ένα λαβύρινθο από μικρότερες στοές και ταράτσες.

- Αυτό είναι το Ανάκτορο της Δάφνης, του εξηγούσε ο πρωτοασηκρήτης καθώς προχωρούσαν. Το είχε χτίσει ο Μέγας Κωνσταντίνος, αλλά τη σημερινή του μορφή την οφείλει στον Ιουστινιανό. Εκείνο το οκτάγωνο κτίριο στη μέση με το μεγάλο θόλο είναι ο Χρυσοτρίκλινος, η μεγάλη αίθουσα του θρόνου… Αυτό εκεί είναι το Τρίκογχο, η αίθουσα συνεδριάσεων.  Λέγεται έτσι γιατί έχει τρεις κόγχες. Το έχτισε ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, που υπήρξε μέγας θαυμαστής της αραβικής αρχιτεκτονικής. Εμείς όμως πάμε, όπως είπαμε, στη Μαγναύρα, που κι αυτή την έχτισε ο Θεόφιλος…

Ο Λιουτπράνδος είδε ένα απέριττο κτίριο που απέξω έμοιαζε με εκκλησία, με μια απλή τρίκλιτη βασιλική. Όμως, όταν μπήκαν μέσα, του κόπηκε η ανάσα. Η μεγάλη αίθουσα των δεξιώσεων έδινε την εντύπωση ότι είχε βγει από τις Χίλιες και μια νύχτες, τόσο παραμυθένια φάνταζε με τις αλαβάστρινες κολόνες, διάφανες και ροδαλές σαν την ανθρώπινη σάρκα, έτσι όπως τις φώτιζε η λάμψη από τα αμέτρητα γυάλινα καντήλια λαδιού που ήταν τοποθετημένα πάνω στους επτά μεγάλους πολυέλαιους.

Ο αυτοκρατορικός θρόνος ήταν τοποθετημένος σε μια εξέδρα, που βρισκόταν σ’ ένα κοίλωμα στην άκρη της αίθουσας, όπου σε οδηγούσαν έξι σκαλοπάτια. Δίπλα στο θρόνο υπήρχε ένα χρυσό δέντρο, ένας πλάτανος μ’ ένα πολύ φυσικό φύλλωμα, σμιλεμένο κι αυτό από το ίδιο μέταλλο. Στα κλαριά του κούρνιαζαν διάφορα είδη πουλιών, κι αυτά φτιαγμένα από χρυσό. Στον ολόχρυσο σκαλιστό θρόνο καθόταν ο ίδιος ο αυτοκράτορας ντυμένος με μια πολυτελή χρυσή πανοπλία, μα, καθώς ο Λιουτπράνδος στεκόταν μακριά, το μόνο που διέκρινε από το πρόσωπό του ήταν το κοντό μαύρο γένι του.

Και ενώ τα μάτια του περιεργάζονταν με θαυμασμό το θρόνο, πρόσεξε ξαφνιασμένος τα δυο μεγάλα χρυσοκίτρινα λιοντάρια που ήταν ξαπλωμένα δίπλα στα σκαλοπάτια κα δύο χρυσελεφάντινους γρύπες που φρουρούσαν το θρόνο από τα πλάγια. Το αίμα του πάγωσε στις φλέβες.

Τρόμαξε ακόμα περισσότερο όταν, καθώς οι πρεσβείες έμπαιναν στην αίθουσα η μία πίσω από την άλλη, τα λιοντάρια άρχισαν να χτυπούν θυμωμένα στο δάπεδο τις μακριές ουρές τους, ν’ ανοίγουν τα στόματά τους και, κουνώντας τις γλώσσες τους, να βγάζουν φοβερούς βρυχηθμούς, ενώ οι γρύπες ανορθώθηκαν στις θέσεις τους, έτοιμοι, θαρρείς, να επιτεθούν σε κάθε παρείσακτο. Δεν ήταν και πολύ γενναίος ο Λιουτπράνδος και ετοιμάστηκε να το βάλει στα πόδια. Θα το έκανε, όσο και να ντρεπόταν, αν την ίδια στιγμή τα χρυσά πουλιά στον πλάτανο δεν άρχιζαν να κελαηδούν και να λένε το καθένα το δικό του μελωδικό σκοπό, που όλοι μαζί ενώνονταν σε μια αρμονική χορωδία. Τότε μόνο κατάλαβε ότι και οι γρύπες και τα λιοντάρια δεν ήταν παρά ομοιώματα που ένας έξυπνος τεχνίτης τα είχε φτιάξει έτσι ώστε όχι μόνο να μοιάζουν σαν ζωντανά αλλά και να λειτουργούν όπως θα έκαναν αν ήταν ζώα πραγματικά.

Καθώς ο Λιουτπράνδος έπαιρνε ανακουφισμένος βαθιές αναπνοές, τον πλησίασαν δυο νεαροί ευνούχοι και τον ανέβασαν στους ώμους τους, κάνοντάς του νόημα να χαμηλώσει το κεφάλι του. Καθισμένος εκεί ο γραμματέας του Βερεγγάριου υποκλίθηκε τρεις φορές βαθιά μπροστά στον αυτοκράτορα, μα, όταν σήκωσε το κεφάλι του, έμεινε έκπληκτος. Ο θρόνος του αυτοκράτορα είχε εξαφανιστεί. Καθώς έστρεφε απορημένος ολόγυρα το βλέμμα του, είδε ξαφνικά το θρόνο να αιωρείται ψηλά, σχεδόν στο επίπεδο τα οροφής. Και σαν να μην έφτανε αυτό, πρόσεξε, προς μεγάλη του έκπληξη, πως ο αυτοκράτορας δε φορούσε πια τη χρυσή πανοπλία αλλά ήταν τυλιγμένος σε μια πορφυρή χλαμύδα. Μόνο τα αυτοκρατορικά κόκκινα υποδήματα στα πόδια του δεν είχε αλλάξει.

Γύρω του ακούστηκαν κατάπληκτα επιφωνήματα. Μερικοί από τους ξένους πρεσβευτές και οι άντρες της ακολουθίας τους είχαν πέσει καταγής και κρύβανε τα πρόσωπά τους μέσα στα χέρια. Ο Λιουτπράνδος κούνησε με θαυμασμό το κεφάλι του. Οι τεχνίτες του παλατιού ήταν αξεπέραστοι. Τα τεχνάσματά τους κατέπληξαν ακόμα και αυτόν που ήταν διαβασμένος και λίγο πολύ προετοιμασμένος γι’ αυτά που θα έβλεπε στο Βυζάντιο.  Δεν ήταν λοιπόν ν’ απορεί κανείς για το γεγονός ότι άλλοι που έρχονταν από βάρβαρες χώρες τρομοκρατούνταν βλέποντας αυτά τα τεχνικά θαύματα.

Ο αυτοκράτορας εξακολουθούσε να αιωρείται στα ύψη εντυπωσιάζοντας τους ξένους που τα είχαν χαμένα. Ύστερα ο θρόνος άρχισε σιγά σιγά να κατεβαίνει, ώσπου ακούμπησε μαλακά στο δάπεδο. Ο παρακοιμώμενος έκανε ένα ανεπαίσθητο νόημα και ο Θεοφάνης, που είχε φέρει τον Λιουτπράνδο, τον ρώτησε, φωνάζοντας για ν’ ακούγεται, για την υγεία του κυρίου του, του μαρκήσιου Βερεγγάριου. Κι αφού εκείνος απάντησε ότι έχαιρε άκρας υγείας, ακολούθησαν κι άλλες τυπικές ερωτήσεις στις οποίες ο Λιουτπράνδος απάντησε κάνοντας συνέχεια βαθιές υποκλίσεις. Ύστερα ο ευνούχος του έκανε νόημα ότι ήταν ώρα να φύγουνε.

Στην πραγματικότητα, δεν ήταν απόμακρος ο Κωνσταντίνος. Τις παραμονές των Χριστουγέννων θυμήθηκε τον Λιουτπράνδο και του έστειλε πάλι τον Θεοφάνη.

- Έρχομαι, του ανήγγειλε με στόμφο ο χοντρός ευνούχος, να σου διαβιβάσω την πρόσκληση του αυτοκράτορα για το δείπνο των Χριστουγέννων.

Ο Λιουτπράνδος μόνο που δεν πήδηξε από τη χαρά του. Με μεγάλη προσπάθεια κατάφερε να διατηρήσει την ψυχραιμία του, γιατί δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να καταλάβει ο φαντασμένος ευνούχος πόσο κολακευμένος ένιωσε…

- Διαβίβασε, σε παρακαλώ, τις ευχαριστίες μου στον αύγουστο, είπε. Πού θα δοθεί αυτό το γεύμα;

- Στο Τρίκλινο των δεκαεννέα ανακλίντρων, αποκρίθηκε ο ευνούχος, στη μεγάλη αίθουσα των δεξιώσεων.

Το τρίκλινο των 19 ανακλίντρων (Πηγή)

Σχόλιο

Λίγες οι "δύσκολες" σκηνές, τις επισημαίνουμε όμως ώστε να είστε προετοιμασμένοι για σχετικές απορίες και συζητήσεις. Στη σελ. 22 η -μετέπειτα αγία- Όλγα, διατάζει να κάψουν ζωντανούς στο λουτρό τους, τους απεσταλμένους των Ντρεβλιάνων. Αρκετά αργότερα (σ.171) παρακολουθούμε (ευτυχώς ήπια και ελαφρώς έμμεσα) το πώς ο πρίγκιπας Βλαντίμιρ κάνει με το ζόρι δικιά του την όμορφη Ρογκνέντα. Και τέλος, (σ.195), διαβάζουμε πώς ο Ιωάννης Τσιμισκής πεθαίνει από το δηλητήριο που έριξε στο ποτό του ο ευνούχος Βασίλειος Λακαπηνός.

Ο Ιωάννης Τσιμισκής (Τζιμισκής) συναντιέται με τον Ρώσο Σβιατοσλάβ (Σφενδοσθλάβος)

- Κι όμως αδελφέ μου, είπε η Άννα, η θρησκεία μας είναι θρησκεία της αγάπης και μας διδάσκει τη συγγνώμη.
- Ξέρω πως είσαι καλή χριστιανή αδελφούλα, της είπε χαμογελώντας ο Βασίλειος, μα η ζωή είναι σκληρή, κι αν ακολουθούμε κατά γράμμα αυτά που λένε οι παπάδες οι άλλοι θα μας κάνουν ό,τι θέλουν, κι αυτό εγώ δεν το δέχομαι.

Διαβάζοντας τα παραπάνω (σ.215) ίσως κάποιοι αναρωτηθούν αν ο Βασίλειος θα μπορούσε να έχει πει ποτέ αυτά τα λόγια, ακόμα περισσότεροι όμως θα απορήσουν αν αυτό που υποστηρίζει είναι τελικά σωστό. Πρέπει να ακολουθούμε τα όσα υπαγορεύει η θρησκεία μας, ή θα αποτελέσει αυτό αιτία να χάσουμε τον έλεγχο της ζωής μας;

Από το κείμενο πάντως, προκύπτει ότι κάνοντας τελικά αυτό που νομίζει ο ίδιος σωστό, ο νεαρός αυτοκράτορας απαλλάσσεται από τον Βασίλειο τον Λακαπηνό που δεν τον άφηνε να κυβερνήσει. Αντίθετα, η Ελληνίδα καλόγρια που λίγο πριν (σ.157) εφαρμόζει το "Αγαπάτε αλλήλους", σώζει από τους Βυζαντινούς τον Ρώσο αρχηγό και τον περιθάλπει, βρίσκει τον μπελά της και στέλνεται από τον ίδιο στο Κίεβο για να γίνει με το ζόρι γυναίκα του γιου του. Μήπως τελικά είναι επικίνδυνο να ακολουθούμε τα όσα κηρύττει η θρησκεία της αγάπης σε έναν κόσμο σαν τον δικό μας;

Βυζαντινός στρατιώτης με χριστόγραμμα στην ασπίδα Πηγή

Σε κάποια σημεία του κειμένου, καθώς Ελληνίδες πριγκίπισσες ταξιδεύουν στο εξωτερικό, αλλά και ξένοι αντιπρόσωποι επισκέπτονται το ιερό Παλάτι, γίνεται σύγκριση της κουλτούρας του Βυζαντίου με εκείνη των Δυτικών (σ.147) και των Ρώσων (σ.160), με προφανή συμπεράσματα για την ανωτερότητα της πρώτης (οικονομική, πολιτισμική, τεχνολογική). Όπως ωστόσο διαβάζουμε εδώ, οι πολιτισμένες συνήθειες των Βυζαντινών δεν τους έκαναν πάντα συμπαθείς. Το ότι π.χ. η Θεοφανώ επέμενε να κάνει μπάνιο καθημερινά (!) ήταν λαλίστατη και φορούσε μεταξωτά υφάσματα, προκαλούσε αρνητικά σχόλια στους κύκλους της εκκλησίας, ενώ συνήθειες όπως π.χ. η χρήση πιρουνιού (το οποίο εισήγαγε στη Δύση μια άλλη πριγκίπισσα, η Μαρία Αργυροπουλίνα), αναστάτωναν την γερμανική αυλή! Σε κάθε περίπτωση, χίλια χρόνια πριν η Κωνσταντινούπολη ήταν ένα μοναδικό στολίδι που φώτιζε τον κόσμο, ενώ και σήμερα, το βυζαντινό παρελθόν ακόμα αποτελεί παράγοντα έμπνευσης για τους πολιτισμένους ανθρώπους.

ο κόσμος του Βυζαντίου εμπνέει σύγχρονους σχεδιαστές μόδας

Χρήση στην τάξη

Με όχημα σημαντικές προσωπικότητες της εποχής, το βιβλίο μπορεί να προσφέρει στους μαθητές μας ένα ευχάριστο διδακτικό ταξίδι στον ελληνικό και ευρωπαϊκό Μεσαίωνα. Λόγω του όγκου του, μια έξυπνη πρόταση θα ήταν να το αξιοποιήσουμε ανά κεφάλαιο ή σε μικρά αποσπάσματα, άλλες φορές αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα (π.χ. μάχες, γάμους) και άλλοτε ξεδιπλώνοντας όψεις της βυζαντινής καθημερινότητας, μέσα από προβληματισμούς των χαρακτήρων και διαλόγους με πρόσωπα στον περίγυρό τους.

Έχοντας πάντα κατά νου το παραπάνω σχόλιο για την ανωτερότητα της βυζαντινής κουλτούρας σε σύγκριση με τις άλλες της εποχής, ίσως θα μπορούσαμε να αποδώσουμε κάποιες σκηνές του βιβλίου με παντομίμα, που ταυτόχρονα ψυχαγωγεί αλλά και ενεργοποιεί τη δημιουργικότητα των παιδιών:

- Εντυπώσεις ενός ξένου επισκέπτη από το παλάτι του βυζαντινού αυτοκράτορα (σ.32-33)
- Η Ρωσίδα βασίλισσα Όλγα βαπτίζεται στην Αγία Σοφία (σ.38)
- Το υγρό πυρ αποθαρρύνει τους Σαρακηνούς πειρατές που τρέπονται σε φυγή (σ. 128)
- Ο Ερρίκος είναι έτοιμος να αρπάξει τον θρόνο από τον ανήλικο Όθωνα Γ', όταν ένα θεϊκό σημάδι με τη μορφή μετεωρίτη τον κάνει να αλλάξει γνώμη και να γονατίσει μπροστά του (σ.263-264)!
- Μια τελετή μαγείας πραγματοποιείται στο περίπτερο του κήπου, ενώ η πριγκίπισσα και η ακολουθία της παρακολουθούν με αγωνία (σ.105-110)

Βιβλία με μάγια! Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθήνας IV.3γ Εκκλησία - Τόπος πίστης - χώρος κοινωνικής συνοχής

Εμείς, μετά τη διήγηση της ιστορίας της Άννας, κάναμε μια μικρή συζήτηση για τα περιορισμένα δικαιώματα που απολάμβαναν οι γυναίκες στη μεσαιωνική Κωνσταντινούπολη (σ. 117 του βιβλίου και πολύ πιο αναλυτικά σε αυτή την ιστοσελίδα), αλλά και τη σκληρή μοίρα που επιφύλασσε η ζωή ακόμα και σε κάποιες βυζαντινές πριγκίπισσες (για το ίδιο θέμα βλ. και Η Μαρία των Μογγόλων). Θα δεχόντουσαν άραγε οι μαθήτριές μας να θυσιαστούν για έναν μεγάλο σκοπό όπως έκανε η αδελφή του Βασίλειου Β' ή η κόρη του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου; Τα περισσότερα κορίτσια στην τάξη μας αντέδρασαν όπως ήταν φυσικό μ' ένα μεγάλο "Όχι"!

Η σαρκοφάγος της Θεοφανούς (DOMINA THEOPHANU IMPERATRIX)
στην εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος στην Κολωνία της Γερμανίας (Πηγή)

Οι περιγραφές πολυτελών αιθουσών και ιστορικών κτηρίων όπως το ανάκτορο της Μαγναύρας, οι αναφορές στο ντύσιμο και το φαγητό των ανθρώπων της μεσαιωνικής Κωνσταντινούπολης, οι βυζαντινές ψαλμωδίες αλλά και οι εικόνες από εκθέματα του Βυζαντινού και Χριστιανικού μουσείου, μας έβαλαν για τα καλά στο κλίμα της εποχής και πρόσφεραν έμπνευση για δημιουργία. Έτσι, κατασκευάσαμε τα δικά μας ψηφιδωτά (αριστερά), ενώ χάρη στην ευγενική βοήθεια του φίλου και ευεργέτη Δημήτρη Κουρουβακάλη από το Ίδρυμα Ευγενίδου, αποκτήσαμε τη δική μας πλάκα με επίστρωση από κερί, όπου γράψαμε με γραφίδα σαν Βυζαντινοί μαθητές!

Άννα και Θεοφανώ: πριγκίπισσες στα ξένα