Οι περιπέτειες του Οδυσσέα

Υπόθεση

Ο Τζερόνιμο Στίλτον υποδέχεται στο γραφείο του τον μικρό του ανιψιό Βενιαμίν και τη φίλη του Τσουρεκίτα σοκολάτα, που τον ρωτούν αν γνωρίζει τον Οδυσσέα. Στη συζήτηση μπλέκονται ο ξάδελφος Τράπολα, ο παππούς Τορκουάτο και η αδελφή του Τέα, με τον καθένα τους να αναφέρει διάφορα πρόσωπα με το όνομα "Οδυσσέας" άσχετα όμως με τον ομηρικό. Τότε, ο Τζερόνιμο αποφασίζει να διηγηθεί μπροστά σε όλους την ιστορία του αυθεντικού ήρωα. Αμέσως μετά, πιάνει στα χέρια του τον τόμο της Οδύσσειας για να αντλήσει έμπνευση, καθώς έχει αναλάβει να γράψει ένα σχετικό βιβλίο.

Η θεά Αθηνά ζητάει από τον Δία επιείκεια, καθώς ο Ποσειδώνας δεν αφήνει τον Οδυσσέα να γυρίσει στην πατρίδα του εδώ και πολλά χρόνια. Ο πατέρας των θεών της δίνει την άδεια να τον βοηθήσει, κι εκείνη κατεβαίνει στην Ιθάκη ώστε να προετοιμάσει το έδαφος της επιστροφής. Ταυτόχρονα, στέλνει τον Ερμή στην Ωγυγία για να απελευθερώσει τον ήρωα από τα δίχτυα της Καλυψώς. Ο Οδυσσέας ναυαγεί τελικά στο νησί των Φαιάκων, όπου ο βασιλιάς Αλκίνοος τον υποδέχεται με τιμές. Αποκαλύπτει την ταυτότητά του και αρχίζει να διηγείται την μεγάλη του περιπέτεια:

Από την Τροία στη χώρα των Κικόνων, κι από κει στους Λωτοφάγους και στους Κύκλωπες, στο νησί του Αιόλου, έπειτα στους Λαιστρυγόνες, στην Κίρκη, κι από εκεί στο βασίλειο του Άδη, δίπλα από τις Σειρήνες, τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, μέχρι το νησί του Ήλιου, από το οποίο έφτασε ναυαγός στην Ωγυγία. Οι Φαίακες, εντυπωσιασμένοι, αποφασίζουν παρά τον σεβασμό τους για τον Ποσειδώνα, να βοηθήσουν τον πολύπαθο βασιλιά και να τον μεταφέρουν στην Ιθάκη. Εκεί, χάρη στις συμβουλές της Αθηνάς, τη συνδρομή του Τηλέμαχου και λίγων πιστών υπηρετών, ο Οδυσσέας απαλλάσσει την Πηνελόπη από τους μνηστήρες και επιστρέφει στον θρόνο του θριαμβευτής!

Χαρακτηριστικά

Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Τζερόνιμο Στίλτον (Elisabetta Dami - ελεύθερη διασκευή από το έπος του Ομήρου)
Μετάφραση: Βίκη Λιανού
Εικονογράφηση: Roberta Bianchi (συντονισμός), Andrea Denegri (κόμικ), Claudia Forcelloni, Elisabetta Giulivi, Rosa La Barbera, Danilo Loizedda, Arianna Rea, Roberta Tedeschi, Lusa Usai, Concetta Valentino και Danilo Barozzi
Tίτλος πρωτοτύπου: Le avventure di Ulisse
ISBN: 978-960-04-4508-4
Έτος 1ης Έκδοσης: 2009 (στα ελληνικά 2014)
Σελίδες: 390
Τιμή: περίπου 17 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Η ελληνική ιστοσελίδα του ήρωα εδώ
Το αυθεντικό έργο του Ομήρου με απόδοση στα νέα ελληνικά εδώ 
Τάξεις: Γ', Δ', Ε'

Ευχαριστούμε τον εκδοτικό οίκο για την προσφορά ενός αντιτύπου στη βιβλιοθήκη της τάξης μας!

Κριτική

Απλοποιημένη μεταφορά του ομηρικού έπους με πλούσια εικονογράφηση και ήρωα έναν ποντικό, που περνάει από σαράντα κύματα, αναδεικνύοντας τη σημασία της ειρήνης και της δικαιοσύνης. Με πολύ χαριτωμένο τρόπο, η πανάρχαια ιστορία ξαναζωντανεύει στα μάτια των παιδιών γεμάτη περιπέτειες, συγκινήσεις και αξίες. Η γλώσσα της μετάφρασης είναι αρκετά απλή και ο λόγος ρέει χωρίς προβλήματα στα 50 κεφάλαια (3-7 σελίδων το καθένα) του βιβλίου. Χάρη στο δυναμικό στήσιμο με τις πολύχρωμες λέξεις, τις ζωγραφιές και τα εφέ κίνησης του κειμένου, η ιστορία -παρά τον όγκο της- διαβάζεται ευχάριστα και ξεκούραστα ακόμα και από τους πιο άπειρους αναγνώστες. Την πολυτελή έκδοση συμπληρώνουν στοιχεία όπως το σκληρό εξώφυλλο, έγχρωμη μπορντούρα σε κάθε σελίδα, πρωτογράμματα, ένα 12σέλιδο ένθετο κόμικ σε γυαλιστερό χαρτί κι ένα παράρτημα 46 ολόκληρων σελίδων, που λειτουργεί ως μίνι εγκυκλοπαίδεια, παρέχοντας πληροφορίες για τα πρόσωπα που συμμετέχουν στο έργο. Το προτείνουμε ανεπιφύλακτα στους μαθητές των μεσαίων τάξεων του Δημοτικού, που αγαπούν τις περιπέτειες και την αρχαία ιστορία.

Ανεπανάληπτη πλοκή Προσεγμένο στήσιμο Εικονογράφηση Πολυτελής έκδοση

Αξίες - Θέματα
Ταξίδια, Περιπέτεια, Οικογένεια, Φιλία, Δικαιοσύνη, Ειρήνη, Μύθος, Ιστορία

Σκηνές που ξεχωρίσαμε

Στο επεισόδιο με τον Πολύφημο δίνεται ιδιαίτερο βάρος, αφού το παρακολουθούμε να ξεδιπλώνεται σε πέντε ολόκληρα κεφάλαια.

Εικονογράφηση

Με συνολικά περίπου 20 δισέλιδες ζωγραφιές κι ακόμα περισσότερες ολοσέλιδες που κοσμούν κάθε κεφάλαιο, ένθετα σκίτσα, πρωτογράμματα, μπορντούρες που συνοδεύουν το κείμενο και ένα εμβόλιμο 12σέλιδο κόμικ, η εικονογράφηση δεν είναι απλώς πανταχού παρούσα, αλλά διαμορφώνει ένα μεγάλο πλεονέκτημα για το βιβλίο. Συνδυάζεται αρμονικά με το ελαφρύ κλίμα του κειμένου, συνδιαμορφώνει την ταυτότητα του ποντικού-ήρωα και τελικά συμβάλλει σ' ένα όμορφο αισθητικά αποτέλεσμα. Ακόμα κι αν δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την απεικόνιση των ενδυμασιών και των χώρων ιστορικά ακριβή (το παλάτι του Οδυσσέα άλλοτε -σ.257- παραπέμπει σε ελληνορωμαϊκό μέγαρο και άλλοτε -σ.309- στολίζεται με μινωικούς κίονες, μαιάνδρους και μελανόμορφα αγγεία) η δουλειά που έχει γίνει είναι πραγματικά αξιόλογη. Στα ονόματα των συντελεστών συναντάμε άλλωστε περισσότερους από 10 καλλιτέχνες.

Απόσπασμα
Όχι πολύ μακριά, στο παλάτι των Φαιάκων, η πριγκίπισσα Ναυσικά κοιμόταν βαθιά. Η κάμαρά της ήταν βυθισμένη στο σκοτάδι και επικρατούσε απόλυτη σιωπή.

Ξαφνικά, μια μυστηριώδης σκιά εμφανίστηκε μέσα από το σκοτάδι και πλησίασε κρυφά στο κρεβάτι της πριγκίπισσας. Ήταν η Αθηνά! Αλλά είχε πάρει τη μορφή της πιο αγαπημένης φίλης της Ναυσικάς, της κόρης του ξακουστού θαλασσοπόρου Δύμαντα.

Η Αθηνά κάθισε πλάι στην πριγκίπισσα και της ψιθύρισε:

- Ναυσικάαα… άκουσέ με! Αύριο το πρωί έλα να με συναντήσεις στην παραλία της Σχερίας. Φόρτωσε στα μουλάρια τα άπλυτά σου ρούχα, πάρε και τις υπηρέτριές σου και ελάτε να πλύνουμε μαζί στο ποτάμι!

Ενώ μιλούσε η θεά, εμφανίστηκε και στο όνειρο της Ναυσικάς, πάντα με τη μορφή της φίλης της. Όταν η πριγκίπισσα ξύπνησε, ήταν ακόμα επηρεασμένη από το όνειρο, έτσι ζήτησε από τον πατέρα της την άδεια να πάει στο ποτάμι, που βρισκόταν δίπλα στην παραλία.

Ήταν μια υπέροχη μέρα. Ο ουρανός ήταν καταγάλανος και ο ήλιος έλαμπε.

Η πριγκίπισσα πήρε για συνοδεία τις υπηρέτριές της, που έφεραν μάλιστα μια μικρή δερμάτινη μπάλα για να παίξουν όλες μαζί στην αμμουδιά.

Εκείνη τη μέρα, η Ναυσικά αισθανόταν απόλυτα ευτυχισμένη· το πρωινό ήταν ηλιόλουστο και η συντροφιά των υπόλοιπων κοριτσιών πολύ ευχάριστη.

Οι κοπέλες σταμάτησαν ακριβώς στο σημείο όπου τα νερά του ποταμού ενώνονταν με αυτά της θάλασσας.

Βρήκαν μια γωνιά προστατευμένη από τους θάμνους και άρχισαν να χορεύουν και να παίζουν πετώντας η μια στην άλλη τη δερμάτινη μπάλα, προσέχοντας να μην πέσει στο έδαφος.

Παρασυρμένη από τον ενθουσιασμό, η Ναυσικά πέταξε την μπάλα με περισσότερη δύναμη. Η κοπέλα που έπρεπε να την πιάσει δεν μπόρεσε και έτσι η μπάλα αναπήδησε πάνω σε έναν κορμό και τελικά κατέληξε μέσα στο ποτάμι. Τότε οι νεαρές υπηρέτριες έβγαλαν μια κραυγή έκπληξης.

Ο Οδυσσέας, που κοιμόταν σε ένα αυτοσχέδιο στρώμα λίγο πιο πέρα, άκουσε αυτή την κραυγή και ξύπνησε απότομα.

Τι είχε συμβεί;

Ποιος είχε ουρλιάξει;

Και πού βρισκόταν;

Καθώς οι αναμνήσεις της καταιγίδας και του ναυαγίου επέστρεφαν στο μυαλό του, άρχισε να νιώθει τον πόνο στο κορμί του. Το κεφάλι του ήταν βαρύ και το σώμα του αδύναμο.

Και σαν να μην έφτανε αυτό, είχε και την όψη αγριάνθρωπου. Ήταν γεμάτος μώλωπες και πληγές, και τα μαλλιά του ήταν μέσα στην αλμύρα. Με λίγα λόγια, είχε γίνει σκιά του εαυτού του.

Προσπάθησε να θυμηθεί πώς είχε φτάσει σε αυτή την ακτή, αλλά αισθανόταν ζαλισμένος και μπερδεμένος.

Βρισκόταν στη Σχερία ή μήπως η καταιγίδα τον είχε παρασύρει κάπου αλλού;

Και τι θα συναντούσε; Πλάσματα φιλόξενα ή βίαια τέρατα;

Μολονότι στην αρχή του ταξιδιού ήταν γεμάτος περιέργεια και ενθουσιασμό, οι πολλές περιπέτειες που είχε ζήσει μέχρι εκείνη τη στιγμή τον είχαν κάνει δύσπιστο και καχύποπτο. Για μια στιγμή ο Οδυσσέας έμεινε ακίνητος, από φόβο να μη βρεθεί σε άλλους μπελάδες… ύστερα, όμως τον νίκησε η περιέργεια και βγήκε από την κρυψώνα του.

Δοκίμασε να σηκωθεί και να κατευθυνθεί προς τις φωνές που άκουγε να έρχονται πίσω από τους θάμνους.

Με μεγάλη του έκπληξη είδε μερικές κοπέλες με ευγενική και χαριτωμένη όψη, που τον κοιτούσαν κοκαλωμένες από το φόβο.

Οι υπηρέτριες έμειναν ακίνητες για λίγο και ύστερα έτρεξαν πανικόβλητες να κρυφτούν:

- Βοήθεια! Ένας αγριάνθρωπος!

Η Ναυσικά απάντησε:

- Περιμένετε! Δεν ξέρουμε καν ποιος είναι! Και άλλωστε απόψε είδα ένα όνειρο… ένα πάρα πολύ παράξενο όνειρο, ξέρετε…

Από την κρυψώνα της, μια από τις κοπέλες την προέτρεψε:

- Πριγκίπισσα, δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να σκέφτεστε τα όνειρα! Πρέπει να φύγουμε αμέσως από δώ!

Όμως η Ναυσικά δε φοβόταν, και μάλιστα πλησίασε τον άγνωστο. Η Αθηνά της είχε δώσει θάρρος και κουράγιο να αντιμετωπίσει αυτή τη συνάντηση στην παραλία. Ο Οδυσσέας κατάφερε να κάνει λίγα βήματα και ύστερα σωριάστηκε στην άμμο. Ήταν τόσο εξασθενημένος, που δεν μπορούσε να σταθεί στα πόδια του.

Σε αντίθεση με τις υπηρέτριές της που έβλεπαν έναν αγριάνθρωπο, η Ναυσικά έβλεπε μόνο έναν ταλαίπωρο ναυαγό που σερνόταν στην αμμουδιά.

Η πριγκίπισσα στράφηκε αποφασιστικά στις υπηρέτριες:

- Αυτός ο άνθρωπος χρειάζεται βοήθεια!

Ύστερα πλησίασε τον Οδυσσέα, έσκυψε πάνω του…

…Αλλά αυτό το ξέρουμε ήδη.

Και έτσι το έμαθαν οι Φαίακες, που είχαν παραμείνει σιωπηλοί μέχρι εκείνη τη στιγμή, ακούγοντας την αφήγηση του Οδυσσέα.

Σχόλια

Ακολουθώντας τη γραμμή της επιμορφωτικής σειράς των "μικρών βιβλίων" του Τζ. Στίλτον (διατροφή, περιβάλλον) η κυρίως ιστορία ξεκινάει μετά από μια σύντομη εισαγωγή που λειτουργεί ως κέλυφος, παρέχοντας στον δημοφιλή ποντικό τις απαραίτητες δικαιολογίες, ώστε να αναφερθεί στη συνέχεια στο κεντρικό θέμα. Έτσι, ο Τζερόνιμο διηγείται την Οδύσσεια πρώτα στην οικογένειά του και έπειτα για δεύτερη φορά, μέσα από ένα βιβλίο, σ' εμάς τους αναγνώστες. Αλλά και στη δεύτερη αυτή του διήγηση, υπάρχουν περιστατικά που αλληλοκαλύπτονται κι έτσι τα συναντάμε περισσότερες από μία φορές, όπως η σκηνή με τη Ναυσικά. Αυτές οι επαναλήψεις δεν πρέπει να μας φαίνονται αφύσικες, αφού το νήμα της ιστορίας πιάνεται από τη μέση, αλλά κι επειδή και ο ίδιος ο Όμηρος δεν διστάζει να επαναλάβει αρκετά γεγονότα μέσα στο αυθεντικό έργο. Αντιγράφουμε από το βιβλίο του Ίταλο Καλβίνο, Γιατί να διαβάζουμε τους κλασικούς, (2003, «Οι Οδύσσειες στην Οδύσσεια» σ.24-32)

Πόσες Οδύσσειες περιλαμβάνει η Οδύσσεια; Στην αρχή του ποιήματος, η Τηλεμαχία είναι η αναζήτηση  μιας ανύπαρκτης ιστορίας, της ιστορίας που στη συνέχεια θα γίνει η Οδύσσεια. Στο βασίλειο της Ιθάκης ο ραψωδός Φήμιος γνωρίζει ήδη τους νόστους των άλλων ηρώων· του λείπει μόνο ένας, εκείνος του βασιλιά του· γι' αυτό η Πηνελόπη δεν θέλει πλέον να τον ακούει να τραγουδά. Και ο Τηλέμαχος φεύγει να αναζητήσει την ιστορία του ανάμεσα στους βετεράνους του πολέμου της Τροίας: αν βρει την ιστορία αυτή, είτε αυτή έχει τέλος αίσιο είτε άσκημο, η Ιθάκη θα βγει από την ανώμαλη κατάσταση στην οποία βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια, μια κατάσταση χωρίς χρόνο και χωρίς νόμο.

Όπως όλοι οι βετεράνοι, ο Νέστορας και ο Μενέλαος έχουν επίσης πολλά να αφηγηθούν·  όχι όμως την ιστορία που ψάχνει ο Τηλέμαχος. Μέχρι που ο Μενέλαος διηγείται μια φανταστική περιπέτεια: καμουφλαρισμένος ως φώκια, συνέλαβε το «γέροντα της θάλασσας», δηλαδή τον Πρωτέα με τις ατέλειωτες μεταμορφώσεις, και τον αναγκάζει να του διηγηθεί παρελθόν και μέλλον. Ο Πρωτέας βεβαίως γνώριζε ήδη ολόκληρη την Οδύσσεια με το νι και με το σίγμα: αρχίζει να διηγείται τις περιπέτειες του Οδυσσέα από το ίδιο εκείνο σημείο από το οποίο ξεκινά και ο Όμηρος, με τον ήρωα στο νησί της Καλυψώς· ύστερα διακόπτει. Στο σημείο εκείνο ο Όμηρος μπορεί να τον αντικαταστήσει και να συνεχίσει την αφήγηση. 

Όταν ο Οδυσσέας φτάνει στην αυλή των Φαιάκων, ακούει έναν τυφλό αοιδό που, όπως ο Όμηρος, τραγουδάει τις δικές του περιπέτειες· ο ήρωας ξεσπάει σε κλάματα· ύστερα αποφασίζει να διηγηθεί τα γεγονότα κι αυτός με τη σειρά του. Σ' αυτή του την αφήγηση, φτάνει μέχρι τον Άδη για να ρωτήσει τον Τειρεσία, και ο Τειρεσίας του διηγείται τη συνέχεια της ιστορίας του. ύστερα ο Οδυσσέας συναντά τις Σειρήνες που τραγουδάνε. τι όμως τραγουδάνε; Και πάλι την Οδύσσεια, ίσως ίδια με αυτή που εμείς διαβάζουμε, ίσως πολύ διαφορετική. Αυτή η επιστροφή- αφήγηση είναι κάτι που ήδη υπάρχει, πριν ακόμα ολοκληρωθεί: προϋπάρχει της πραγμάτωσής της.

Στην εκδοχή του Τζερόνιμο Στίλτον, η πλοκή του ομηρικού έπους απλοποιείται αρκετά, αλλά δεν αλλοιώνεται ως προς τα βασικά της συστατικά. Οι σκηνές βίας περιορίζονται, ακολουθώντας τις επιταγές της σύγχρονης παιδαγωγικής, αλλά κάποια γεγονότα που πρέπει αναπόφευκτα να αναφερθούν -καθώς ο Οδυσσέας αναμετριέται με ένα σωρό τέρατα- δίνονται με πολύ ήπιο τρόπο. Έτσι π.χ. παρακολουθούμε (σ.90) τον Πολύφημο να καταβροχθίζει δύο αντί για έξι συντρόφους του Οδυσσέα (67% κούρεμα), ενώ στην σκηνή της τύφλωσης η εικονογράφηση προστατεύει τον αναγνώστη επιλέγοντας μια "τυφλή" γωνία (χιούμορ). Αντίστοιχα, η μνηστηροφονία καταλήγει σε συμφωνία χωρίς να χρειάζεται το πάτωμα να αχνίζει από το αίμα των μνηστήρων όπως στο πρωτότυπο (ω185). Διαβάζουμε απλώς (σ.301) ότι σωριάζεται στο έδαφος ο Αντίνοος και λίγο αργότερα υπονοείται (σ.310) ότι αρκετοί μνηστήρες δεν επέζησαν.

Ακόμα και όταν τα γεγονότα αποδίδονται με μεγαλύτερη ακρίβεια, όταν π.χ. οι Λαιστρυγόνες τρώνε έναν σύντροφο του Οδυσσέα (σ.110), και η Σκύλλα καταπίνει άλλους έξι (σ.149), τα συμβάντα δεν δίνονται με λεπτομέρειες που θα μπορούσαν ίσως να προκαλέσουν εφιάλτες. Την ίδια ώρα, ο Όμηρος δίνει ρεσιτάλ τρόμου, αφηγούμενος (μ245-260) πώς οι ναύτες σπαρταρούσαν στα στόματα της Σκύλλας, κουνώντας χέρια και πόδια και εκλιπαρώντας τον ήρωα να τους σώσει!

Η τύφλωση του Πολύφημου όπως τη συναντάμε στο βιβλίο, σε μια σπαρτιατική μελανόμορφη κύλικα του 550 π.Χ. και
στο σύμπλεγμα της Sperlonga, έργο που αποδίδεται στους Ρόδιους γλύπτες Αγήσανδρο, Αθηνόδωρο και Περίανδρο.

Σε ορισμένα σημεία της διήγησης, οι αποφάσεις του ήρωα μπορεί με τον τρόπο που δίνονται (και που δεν συμφωνεί απόλυτα με το ομηρικό κείμενο) να προβληματίσουν τους μικρούς αναγνώστες και να τους κάνουν να αναρωτηθούν για τον χαρακτήρα του. Όταν φτάνει στο νησί της Κίρκης, παρά την προειδοποίηση των συντρόφων του, ο Οδυσσέας φαίνεται πως αποφασίζει να τους στείλει σε εξερεύνηση επειδή (σ. 114) ήθελε να κάνει το δικό του. Δίκαια ίσως θα αναρωτηθούν τα παιδιά: Είναι άραγε σωστό η περιέργεια ενός αρχηγού να βάζει σε κίνδυνο τις ζωές των ανδρών που τον ακολουθούν; Το πρωτότυπο δεν δημιουργεί ανάλογες απορίες: ο Οδυσσέας ανεβαίνει σ' ένα βουνό να φέρει κυνήγι στους άντρες του, και από την κορυφή του παρατηρεί καπνό να βγαίνει από το δάσος. Καθώς το νησί τριγυρίζουν απέραντες θάλασσες και κανείς δεν ξέρει πλέον πού πέφτει η ανατολή και πού η δύση, στέλνει τους άντρες να ερευνήσουν το εσωτερικό μήπως και βρουν κάποιο στοιχείο που θα τους βοηθήσει (κ190-209).

Αντίστοιχο προβληματισμό θα μπορούσε να προκαλέσει και η σκηνή όπου ο Οδυσσέας αποκρύπτει τις οδηγίες της Κίρκης από το πλήρωμά του και διατάζει να πλησιάσουν στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη επειδή (σ. 147) ένιωθε πολύ δυνατός και ήθελε να αναμετρηθεί μαζί τους. Στο πρωτότυπο τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Διαβάζουμε μεν (μ116) ότι η μάγισσα τον χαρακτηρίζει σχέτλιο, απερίσκεπτο, επειδή πριν ξεκινήσει όντως ήθελε να επιτεθεί στο τέρας... όταν όμως βρίσκεται τελικά ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, φαίνεται πως δεν του μένει άλλη επιλογή, παρά να κρύψει την ορμήνια της Κίρκης από τους άνδρες του αλλιώς (μ224) φοβάται πως θα παρατήσουν τα κουπιά και τότε ολόκληρο το πλοίο είναι καταδικασμένο.

Ας μην βιαστούμε λοιπόν να χαρακτηρίσουμε τον Οδυσσέα ανόητο ή επηρμένο. Και ας μην ξεχνάμε ότι υπό την οπτική του αφηγητή, η παράβαση αποτελεί μια από τις βασικές (κατά Propp) λειτουργίες του μαγικού παραμυθιού. Αν οι ήρωες ήταν πάντοτε προσεκτικοί, ούτε θα κατέληγαν σε περιπέτειες, ούτε και θα τραγουδούσαμε ποτέ τις ιστορίες τους.

Ένα άλλο σημείο που θα μπορούσε να φανεί παράξενο στα παιδιά, είναι εκείνο με την τιμωρία των Φαιάκων από τον Ποσειδώνα. Ο θεός της θάλασσας πετρώνει το πλοίο τους, επειδή αψηφώντας τη βούλησή του, βοήθησαν τον Οδυσσέα να γυρίσει στην πατρίδα του. Σωστά η βασίλισσα Αρήτη ρωτάει απορημένη τον πατέρα της (σ. 235) Μα, Αλκίνοε, αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει πια να είμαστε γενναιόδωροι; Για να λάβει την απάντηση ότι απλώς θα πρέπει να προσπαθήσουν να είναι πολύ πολύ προσεκτικοί... Τι μήνυμα μπορεί άραγε να μεταφέρει η σκηνή αυτή σε έναν σύγχρονο μαθητή; Αν το να βοηθήσουμε έναν συνάνθρωπό μας αντιβαίνει στη βούληση του Θεού ή στο γράμμα του νόμου, ποια πρέπει να είναι η αντίδρασή μας; Τι είναι σωστό και τι δίκαιο να γίνει;

Οι Λαιστρυγόνες διαλύουν τον στόλο του Οδυσσέα -
τοιχογραφία 1ου αιώνα π.Χ., μουσείο Βατικανού (πηγή)

Όπως η Ιλιάδα (από την περασμένη εβδομάδα) έτσι και η Οδύσσεια, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έπη στην παγκόσμια λογοτεχνική ιστορία, κι έχει όπως είναι φυσικό αποτελέσει (συνειδητά ή ασυνείδητα) έμπνευση για κάθε άνθρωπο και κάθε καλλιτεχνικό έργο που την ακολούθησε. Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόμα και σήμερα, επιστήμονες ανατρέχουν σε αυτήν αναζητώντας απαντήσεις για σύγχρονα ζητήματα, όπως η ψυχολογία των στρατιωτών που επιστρέφουν από διεθνή μέτωπα. Η ιστορία του βασιλιά της Ιθάκης έχει τραγουδηθεί αμέτρητες φορές, ενώ τα παιδιά την συναντούν για πρώτη φορά σε νηπιακή ηλικία και όσο μεγαλώνουν την απαντούν ξανά και ξανά σε πάμπολλες διασκευές, τόσο στο σχολείο, όσο και στην καθημερινή τους ζωή: ως εικονογραφημένο παραμύθι - ιστορία, κόμικ, κινούμενο σχέδιο ή 3D animation, ως τραγούδι, παράσταση θεάτρου σκιών, θεατρικό έργο, κινηματογραφική ταινία, τηλεοπτική σειρά, μέσα από μια σειρά εκφράσεις αλλά και στις άπειρες παραλλαγές που ενέπνευσε. Η παρούσα εκδοχή, ακόμα κι αν δεν μπορεί να θεωρηθεί η καταλληλότερη για την πρώτη επαφή των παιδιών με τον μύθο, αποτελεί μια αξιόλογη εναλλακτική διασκευή που σέβεται την αυθεντική πλοκή.

Στη σκηνή με την δοκιμασία των μνηστήρων, τα δώδεκα τσεκούρια μέσα από τα οποία οι υποψήφιοι διεκδικητές του θρόνου καλούνται να περάσουν ένα βέλος, μάλλον δεν είχαν έναν κρίκο στην κορυφή (όπως διαβάζουμε στη σ.290), αλλά ούτε και τρύπα στην κορφή (όπως αναφέρει το σχολικό βιβλίο της Γ' τάξης). Είχαν πιθανότατα απλώς διαφορετικό σχήμα από τα σύγχρονα τσεκούρια. Μυκηναϊκός πέλεκυς τέτοιου τύπου έχει βρεθεί στην περιοχή του Βαφειού Λακωνίας και εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στο ίδιο δωμάτιο με τα χρυσά κύπελα του διάσημου ομώνυμου τάφου.

Στην εικόνα που ακολουθεί, βλέπουμε στο πάνω μέρος αριστερά τα τσεκούρια της δοκιμασίας όπως αποδίδονται από την ομάδα των εικονογράφων του Τζ. Στίλτον, πιο δεξιά σε μια εκδοχή του Γιάννη Στεφανίδη, ακριβώς κάτω της σ' ένα έργο του Theodor van Thulden (1669) και πιο δεξιά σε μια εικονογράφηση του N.C. Wyeth (1929). Στο μέσο της εικόνας οι ομηρικοί στίχοι (φ73-77) με τα λόγια της Πηνελόπης και στο κάτω μέρος ο τύπος πέλεκυ που μάλλον εννοεί ο ποιητής ότι χρησιμοποιήθηκε. Στη σφραγίδα από το Βαφειό, εικονίζεται άνδρας με το συγκεκριμένο όπλο στον ώμο.

Λίγο αργότερα, στη σκηνή της μνηστηροφονίας, διαβάζουμε ότι (σ.304) ο Ευρύμαχος προσπάθησε να βρει ένα όπλο για να χτυπήσει τον Οδυσσέα πισώπλατα, αλλά για κάποιον ανεξήγητο λόγο όλα τα σπαθιά είχαν εξαφανιστεί. Πιο μετά (σ.310), ότι ο Ευρύμαχος συγκέντρωσε μερικούς συντρόφους του και προσπάθησε να επιτεθεί στον Οδυσσέα και στον Τηλέμαχο πισώπλατα. Προφανώς η συγγραφέας θέλει με κάποιον τρόπο να τονίσει τον ύπουλο χαρακτήρα κάποιων μνηστήρων. Στο ομηρικό ωστόσο πρωτότυπο (χ79-88), ο Ευρύμαχος και χάλκινο σπαθί έχει, αλλά και κατά μέτωπο ορμάει στον Οδυσσέα. Αντίθετα, το μοναδικό πισώπλατο χτύπημα έρχεται από τον ίδιο τον Τηλέμαχο (χ92), που κατόπισθε βαλὼν χαλκήρεϊ δουρὶ ὤμων μεσσηγύς, κάρφωσε δηλαδή το δόρυ του στη μέση της πλάτης του μνηστήρα Αμφίνομου (για να προστατεύσει τον μπαμπά του).

Οδυσσέας και Τηλέμαχος σκοτώνουν τους μνηστήρες της Πηνελόπης (1812) Thomas Degeorge (πηγή)

Μια και ο μήνας Μάρτιος είναι συνήθως αφιερωμένος στην εθνική γιορτή, ας κλείσουμε με μια σύντομη αναφορά στη σχέση Ιλιάδας και Οδύσσειας με την ελληνική κουλτούρα. Τα δυο ομηρικά έπη είναι συνυφασμένα με τον πολιτισμό μας και συνοδοιπορούν μαζί του μέσα στην Ιστορία ξεκινώντας από τόσο παλιά, ώστε δε θα ήταν υπερβολικό να τα αντιμετωπίζουμε ως την πηγή απ' όπου ρέει ο ίδιος ο ελληνισμός (θυμίζουμε και τη λέξη Ιλιαδορωμιοσύνη που ακούστηκε πρόσφατα στη Βουλή). Σε αυτά μπορούμε με ασφάλεια να ανατρέχουμε όποτε αναζητούμε την αρχή μας, γιατί αποτελούν θεμέλιο λίθο του πνευματικού μας οικοδομήματος.

Για τους ξένους λαούς, τα δυο έπη συνταυτίζονται με τους Έλληνες και αποτελούν τους καλύτερους πρεσβευτές τους. Αντιγράφουμε από το Οι Ετρούσκοι του Friedhelm Prayon (σ.76)
Πόσο οι Ετρούσκοι είχαν ενσωματωθεί στον ελληνικό πολιτισμό ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. φαίνεται και στη μυθολογία. Οι ελληνικοί μύθοι δεν αποτελούσαν απλώς υλικό για την εικονογραφία· θεωρούνταν, όπως και στον ελληνικό κόσμο, μέρος του κοινού ηρωικού παρελθόντος. Τα ομηρικά έπη, λ.χ. - ανεξάρτητα από το πώς εμείς σήμερα μπορούμε να τα προσεγγίσουμε- αποτελούσαν για τους Ετρούσκους αναπόσπαστο στοιχείο του πνευματικού τους κόσμου. Στο κάτω κάτω, ελληνικοί μύθοι, μεταξύ άλλων και η Οδύσσεια, διαδραματίζονται εν μέρει στην Ιταλία.

Στο βιβλίο Η Ιστορία των Επτανήσων από το 1797 μέχρι την Αγγλοκρατία διαβάζουμε ότι όταν στις 29 Ιουνίου 1797 έφτασε στην Κέρκυρα ο γαλλοβενετικός στόλος με αρχηγό τον στρατηγό Anselmo Gentili για να παραλάβει τη διοίκηση από τους Βενετούς (σ.46), όλες οι πολιτικές και θρησκευτικές αρχές του τόπου και πλήθος κόσμου υποδέχτηκαν στην προκυμαία τους δημοκρατικούς Γάλλους. Ο αρχηγός της ορθόδοξης εκκλησίας της Κέρκυρας, ο γέροντας πρωτοπαπάς Γεώργιος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος, προσφώνησε τους Γάλλους με τα λόγια: «Γάλλοι, θα βρείτε σ' αυτό το νησί έναν λαό αμαθή από τις επιστήμες και τις τέχνες που δοξάζουν τα έθνη. Μη σταθείτε σ' αυτό. Θα ξαναγίνει στο μέλλον ό,τι υπήρξε στο παρελθόν. Μάθετε να τον εκτιμάτε διαβάζοντας τούτο το βιβλίο» και πρόσφερε στον στρατηγό Gentili την Οδύσσεια του Ομήρου. Το γεγονός κατέπληξε και τον ίδιο το Ναπολέοντα, που το περιγράφει λεπτομερώς σε επιστολή του προς το Διευθυντήριο, της 14 Αυγούστου 1797. Ο Κερκυραίος λόγιος Αρλιώτης, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων, στο ημερολόγιό του δεν αναφέρει τίποτε για την προσφορά του αντίτυπου της Οδύσσειας. Ίσως ο Βοναπάρτης να έγραφε στις εκθέσεις του «ό,τι έπρεπε να έχει συμβεί», γράφει ο Γ. Δαφνής.

Χρήση στην τάξη

Για τα μαθήματα της Γλώσσας και της Ιστορίας, θα βρούμε την περιπέτεια του Οδυσσέα να αναπτύσσεται στα έξι κεφάλαια της 6ης ενότητας του α' μέρους του βιβλίου Ιστορίας της Γ' τάξης. Αποσπάσματα και εικόνες από το βιβλίο του Τζερόνιμο Στίλτον, αλλά και παιχνίδια φιλαναγνωσίας σχεδιασμένα για τα δύο κείμενα (όπως η απαγγελία ενός αποσπάσματος της ιστορίας σε ρυθμό ραπ!), μπορούν να βελτιώσουν τις αναγνωστικές δεξιότητες των παιδιών και να ενισχύσουν τη δημιουργική τους φαντασία. Αν πάλι θεωρούμε χρησιμότερο να εξετάσουμε το επίπεδο αντίληψης και την κριτική ικανότητα των μαθητών μας, μπορούμε να ετοιμάσουμε κάποιες ερωτήσεις, ή και να αναζητήσουμε κάτι έτοιμο, όπως αυτό εδώ το online test για τη μνηστηροφονία. Για τους εκπαιδευτικούς που διαθέτουν στη βιβλιοθήκη τους τη σειρά των Ερευνητών, στο τεύχος Νο 23 - Ιούλιος 2001 θα βρουν ένα αφιέρωμα στον Οδυσσέα (η εικόνα από το οπισθόφυλλο).

Για τα εικαστικά, μπορούμε να αντλήσουμε έμπνευση από έργα τέχνης που αναφέρονται στην περιπέτεια του Οδυσσέα με τον Πολύφημο, αλλά και πίνακες δυτικής ζωγραφικής που σχετίζονται με άλλα επεισόδια από το ταξίδι και που έχει συγκεντρώσει η Κλειώ Αρτεμίδου εδώ. Αν το τμήμα μας δείξει συγκεκριμένο ενδιαφέρον για τα τέρατα που αντιμετωπίζει ο Οδυσσέας, μπορούμε να συναντήσουμε αρκετά από αυτά (και να τα κατασκευάσουμε με πηλό) στο χιουμοριστικό βιβλίο γνώσεων για μεγαλύτερα παιδιά Αστεία και Τέρατα από της γης τα πέρατα. 

Αν τέλος, αποφασίσουμε να συζητήσουμε για τον ρόλο της γυναίκας την μυκηναϊκή εποχή (μια και χτες ήταν η μέρα της), μπορούμε με λίγο μαλλί και ακολουθώντας απλά βήματα να δείξουμε στα παιδιά πώς θα κάνουν τα χέρια τους να μοιάζουν με τον αργαλειό της Πηνελόπης! Περισσότερα για τον αργαλειό μπορούμε να μάθουμε από το πολύ καλό αφιέρωμα του Cretainfo ή από αυτό το βίντεο που μας ενημερώνει για όλη την διαδικασία της ύφανσης. Από τις εικόνες που ακολουθούν, η πρώτη αριστερά βρίσκεται στο βιβλίο του Τζ. Στίλτον, η δεξιά στο αφιέρωμα των Ερευνητών που αναφέραμε πριν, η κάτω αριστερά είναι από το μουσείο της Βραυρώνας και περιγράφει τα μέρη του αρχαίου αργαλειού, ενώ η κάτω δεξιά από το ιστορικό μουσείο Κρήτης· βλέπουμε σε αυτήν, πώς και στα νεότερα χρόνια η θέση του αργαλειού είναι εκεί που αναφέρει ο Όμηρος, δηλαδή απέναντι από το κρεβάτι: ιστόν εποιχομένην και εμόν λέχος αντιόωσαν (Α31)

Μια πιο απαιτητική δραστηριότητα που ίσως αφορά περισσότερο μαθητές Γυμνασίου, είναι η διαδικτυακή αναζήτηση μουσικών έργων εμπνευσμένων από τα ομηρικά έπη απευθείας ή μέσω της Λατινικής γραμματείας. Η λίστα με τους δημιουργούς περιλαμβάνει ονόματα όπως των Μότσαρτ, Gluck, Μοντεβέρντι, Μπερλιόζ, Χαίντελ, κ.ά., ενώ στο Δημοτικό μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε ως υπόκρουση για κάποιες από τις παραπάνω προτεινόμενες δράσεις.

Οι περιπέτειες του Οδυσσέα

Ο έμπορος της Βενετίας

Υπόθεση

Η όμορφη και πλούσια Πόρσια ζει σε μια έπαυλη κοντά στη Βενετία του παλιού καιρού. Πολλοί έρχονται ως εκεί να τη ζητήσουν για γυναίκα, κανείς όμως δεν καταφέρνει να περάσει τη δοκιμασία των τριών κουτιών που έχει σκεφτεί ο πατέρας της. Την τύχη του θέλει να δοκιμάσει και ο ευγενικός Μπασάνιο, καθώς όμως είναι πολύ φτωχός, ζητάει για να ταξιδέψει δανεικά από τον φίλο του Αντόνιο. Ο Αντόνιο με τη σειρά του, ζητάει τα χρήματα από τον τραπεζίτη Σάιλοκ, που τον δανείζει με έναν όρο: Αν δεν επιστρέψει το χρέος σε τρεις εβδομάδες, να του κόψει ένα κιλό κρέας από το μέρος δίπλα στην καρδιά! Ο Μπασάνιο χάρη στη συμφωνία του φίλου του ταξιδεύει, περνάει τη δοκιμασία και παντρεύεται την Πόρσια... λίγο καιρό αργότερα όμως, λαμβάνει μήνυμα ότι ο Αντόνιο κινδυνεύει επειδή δεν ξεπλήρωσε το δάνειο. Τρέχει πίσω στη Βενετία, όπου ο Σάιλοκ ζητάει από το δικαστήριο να τηρηθεί η συμφωνία και δεν δέχεται τα χρήματα που καθυστερημένα του επιστρέφουν... θα καταφέρει άραγε ο Αντόνιο να σωθεί;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Σοφία Ζαραμπούκα (διασκευή από το έργο του Σαίξπηρ)
Εικονογράφηση: Σοφία Ζαραμπούκα
ISBN: 978-960-04-4476-6
Έτος 1ης Έκδοσης: 2014
Σελίδες: 16
Τιμή: 3 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: A', Β', Γ'
το αυθεντικό έργο στα αγγλικά εδώ ή εδώ

Ευχαριστούμε τον εκδοτικό οίκο για την προσφορά τριών αφισοβιβλίων στη βιβλιοθήκη μας!

Κριτική

Ανάλαφρη διασκευή του κλασικού έργου του Σαίξπηρ με τη μορφή αφισοβιβλίου. Η γλώσσα είναι απλή, απευθύνεται όμως περισσότερο σε παιδιά με κάποια εμπειρία στα κείμενα, καθώς το λεξιλόγιο, η δομή των προτάσεων και οι 1000 περίπου λέξεις που απαρτίζουν το κείμενο ίσως δυσκολέψουν τα πρωτάκια. Επιπλέον εμπόδια, θα μπορούσαν να αποτελέσουν η «σοβαρότητα» της υπόθεσης, αλλά και κάποια αποσπασματικότητα που προκύπτει από την απόδοση της ιστορίας σε λίγες γραμμές. Η προσεγμένη έκδοση, η πλούσια εικονογράφηση και η ευελιξία στη χρήση της νέας φόρμας, αποτελούν σίγουρα μεγάλα πλεονεκτήματα του αφισοβιβλίου. Το συγκεκριμένο το προτείνουμε στους μαθητές όλων των "μικρών" τάξεων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και τα μεγαλύτερα παιδιά δεν θα ωφεληθούν αξιοποιώντας το σε δραστηριότητες. Οι μαθητές και μαθήτριες που θα αγαπήσουν τον Έμπορο της Βενετίας, ίσως στο μέλλον νιώσουν μέσα τους ένα επιπλέον κίνητρο για να ασχοληθούν με την λογοτεχνία ή τη δικηγορία.

Ενδιαφέρουσα υπόθεση με ανατροπές, μεστή πλοκή Πληροφορίες για την ζωή στην Αναγέννηση Δίνεται βάρος στην αξία της φιλίας και της δικαιοσύνης «Παιχνιδιάρικη» νέα φόρμα που προσφέρει πολλές δυνατότητες

Σημεία στην υπόθεση χρειάζονται προσοχή στην αντιμετώπιση

Αξίες - Θέματα
Φιλία, Αγάπη, Ιστορία, Περιπέτεια, Νόμος, Δικαιοσύνη, Παραμύθι, Θέατρο

Σκηνές που ξεχωρίσαμε
Όταν η μεταμφιεσμένη Πόρσια καταφέρνει να σώσει τον καλό της μπροστά στο δικαστήριο!

Εικονογράφηση
Ολόκληρη η μία πλευρά της αφίσας είναι γεμάτη σκίτσα με έντονα χρώματα, ενώ και από την ασπρόμαυρη πλευρά του κειμένου, η μισή σελίδα καταλαμβάνεται από σχέδια της δημιουργού.

Απόσπασμα
Πριν από πολλά χρόνια, μπορεί και χίλια,

ζούσε κοντά στην πιο όμορφη πόλη της Ιταλίας,

τη Βενετία, μια κόρη που την  έλεγαν Πόρσια.

Ο πατέρας της, όταν ήρθε η ώρα να την

παντρέψει, κάλεσε τον πιο σπουδαίο

αρχιτέκτονα της εποχής, τον Παλάντιο,

να της χτίσει ένα παλάτι.

Πολλοί νέοι ήρθαν να τη ζητήσουν.

Ανήσυχος ο πατέρας της μήπως ο λόγος

που καταφτάνανε τόσοι γαμπροί

ήταν τα πλούτη και το λαμπρό σπίτι,

σκέφτηκε να τους δοκιμάζει.

Έφτιαξε λοιπόν τρία κουτιά.

Ένα χρυσό, ένα ασημένιο και ένα μολυβένιο.

Στο χρυσό επάνω έγραψε: «Όποιος με διαλέξει

θα κερδίσει αυτό που οι περισσότεροι άντρες

επιθυμούν».

Στο ασημένιο: «Όποιος με διαλέξει

θα λάβει αυτό που του αξίζει».

Και στο μολυβένιο: «Για να πάρεις, πρέπει

να ξέρεις να προσφέρεις».

Μέσα σ’ αυτό το τελευταίο έβαλε ένα

μικρό ζωγραφιστό πορτρέτο της κόρης του.

Όποιος το διάλεγε θα κέρδιζε την Πόρσια

για γυναίκα του.

Από τη Δύση και την Ανατολή έφτασαν

παλικάρια έτοιμα να δοκιμάσουν

την τύχη τους.

το χρυσό ή το ασημένιο διάλεγαν όλοι

και έφευγαν απογοητευμένοι.

Ένας νέος από τη Βενετία, ο ευγενικός

Μπασάνιο, γνώριζε την Πόρσια από παιδί

και την αγαπούσε. Ήταν όμως φτωχός.

Δεν είχε χρήματα ούτε για να ταξιδέψει

ως το Μπελμόντ, την πόλη όπου ζούσε η Πόρσια.

Σκέφτηκε λοιπόν να ζητήσει δανεικά από

τον φίλο του Αντόνιο, που ήταν έμπορος γνωστός

στη Βενετία. Όμως, ενώ υπήρχανε πλοία του

που ταξίδευαν γεμάτα χρυσό, δε θα έφταναν

στο λιμάνι πριν περάσουν δύο μήνες.

- Μη στεναχωριέσαι, θα δανειστώ εγώ

από τον τραπεζίτη Σάιλοκ και θα τα επιστρέψω

όταν φτάσουν τα καράβια μου, είπε ο καλός Αντόνιο.

Ο Αλέξης Μινωτής σηκώνει το μαχαίρι ως Σάιλοκ, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου το 1960 (Πηγή)

Σχόλιο

Το αφισοβιβλίο αποτελεί θεωρώ μια εξαιρετική νέα ιδέα για τον χώρο του παιδικού βιβλίου, αφού προσφέρει μια σειρά πλεονεκτήματα:

α. έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον μικρό αναγνώστη από ένα ήδη δεμένο βιβλίο, γιατί στο τέλος κάθε σελίδας τον βάζει στη διαδικασία να αναζητήσει την επόμενη. Στην αρχή η πρόκληση μπορεί να φανεί απαιτητική, αλλά σύντομα το παιδί καταλαβαίνει τη νόρμα που οφείλει να ακολουθήσει και στην ικανοποίηση του διαβάσματος προστίθεται εκείνη του επιτεύγματος.

β. περιέχει από τη φύση του μια δραστηριότητα βιβλιοδεσίας, που φέρνει τους αναγνώστες πιο κοντά στη διαδικασία δημιουργίας ενός βιβλίου. Με λίγη βοήθεια (η χρήση καρφίτσας μπορεί να αποδειχθεί προβληματική - ίσως θα μπορούσε να προτείνεται ή να συμπεριλαμβάνεται κάτι άλλο), και αφού εξοικειωθούν, τα παιδιά μπορούν να αρχίσουν να κατασκευάζουν δικά τους 16σέλιδα έργα.

γ. επιτρέπει εναλλακτικές χρήσεις στους εκπαιδευτικούς και τους γονείς, αφού είναι αφίσα και βιβλίο ταυτόχρονα. Το παιδί μπορεί να διαβάζει και να χρωματίζει την ιστορία από τη μία πλευρά, ή να την αναδιηγείται με τη βοήθεια των εικόνων από την άλλη.

Σε σχέση με το αυθεντικό έργο, η διασκευή που παρουσιάζεται εδώ είναι απλοποιημένη και με μικρές αλλαγές. Ο αριθμός των χαρακτήρων είναι μειωμένος, ενώ εισάγεται και ένας από τα παραμύθια: μια νεράιδα - νονά (fairy godmother), αντικαθιστά τον υπηρέτη Μπαλτάζαρ και μεταμορφώνει την πρωταγωνίστρια σε νεαρό δικηγόρο. Η Ζαραμπούκα προσθέτει έτσι έναν τόνο μαγείας στην ιστορία, αφαιρεί όμως εξυπνάδα από την Πόρσια, αφού θέλει τη νεράιδα -ως αόρατη υποβολέα- να της ψιθυρίζει στο αυτί εκείνα που πρέπει να πει στο δικαστήριο... Μήπως το 1595 είχαν μεγαλύτερη πίστη στις δυνατότητες του «ασθενούς φύλου» απ' ό, τι στις μέρες μας;

Επιπροσθέτως, ο χαρακτήρας του αμείλικτου τοκογλύφου που είναι έτοιμος να πληρωθεί με ανθρώπινο κρέας, φαίνεται στο τέλος του έργου να τη γλιτώνει αρκετά φθηνά σε σχέση με αυτά που παθαίνει στην εκδοχή του Σαίξπηρ. Ούτε χάνει την περιουσία του από το δικαστήριο, ούτε υποχρεώνεται να αλλάξει θρήσκευμα, ούτε και το σκάει η κόρη του μαζί με τις οικονομίες από το σπίτι. Ακόμα κι έτσι όμως, ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι «ο κακός τιμωρήθηκε και η τάξη αποκαταστάθηκε» άρα το παραμύθι έχει αίσιο τέλος. Παράλληλα, τα παιδιά συνειδητοποιούν κάτι που στις μέρες μας φαίνεται (ακόμα) και από τα δελτία ειδήσεων: Πόσο επικίνδυνο μπορεί να είναι το να δανειζόμαστε από αιμοσταγείς τραπεζίτες που θέλουν να μας καταστρέψουν τη ζωή. Όσοι αιώνες και αν περνούν, κάποια θέματα μάλλον παραμένουν κλασικά.

Αναφορά στην εβραϊκή καταγωγή του Σάιλοκ, τα αντισημιτικά σχόλια που δέχεται αλλά και τον περίφημο μονόλογό του για τη διαφορετικότητα (Πράξη ΙΙΙ, Σκηνή Ι, 58- Δεν έχει ο Εβραίος μάτια;) δεν γίνεται καμία. Ούτε και στην φράση Ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός (Πράξη ΙΙ, Σκηνή VII, 65, All that glisters is not gold) που εξακολουθεί να χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.

Ακόμα και στη διασκευή ωστόσο, προβάλλεται έντονα η αξία της φιλίας, αφού σε αρκετές περιπτώσεις και με τρόπο σαφή, διαβάζουμε ότι όλα όσα συμβαίνουν στο έργο, γίνονται επειδή ο Αντόνιο προσπαθεί να βοηθήσει τον φίλο του. Στο τέλος μάλιστα της περιπέτειας, η Πόρσια υποδέχεται στην έπαυλή της τους δύο νέους λέγοντάς τους Ελάτε (...) να γιορτάσουμε τη νίκη της φιλίας. Μιλώντας για την έπαυλη της πρωταγωνίστριας, να αναφέρουμε ότι πολλοί μελετητές θεωρούν το Μπελμόντ ως τόπο παραμυθιακό, ως ουτοπία. Ένα εμπεριστατωμένο σύγχρονο άρθρο ωστόσο (εμένα με έπεισε), αποκαλύπτει ότι πιθανότατα πρόκειται για τη Villa Foscari, που βρίσκεται 10 μίλια από τη Βενετία, πάνω στον ποταμό Μπρέντα.

Οι τοποθεσίες στις οποίες εξελίσσεται η βασική πλοκή του έργου: Πάδουα (Padova), Μπελμόντ (Villa Foscari) και Βενετία

Χρήση στην τάξη
Ο έμπορος της Βενετίας μπορεί σαν έργο να είναι λιγότερο χιουμοριστικός από την Τέα τη Γοργόνα που κυκλοφορεί από την ίδια σειρά, μας δίνει όμως την ευκαιρία να ασχοληθούμε με τον μεγάλο δημιουργό William Shakespeare. Στα μικρότερα παιδιά μπορούμε να μιλήσουμε για τη ζωή και την εποχή του και να ζωγραφίσουμε τον ίδιο ή σκηνές από το παρόν και άλλα έργα του που έγιναν διάσημα (Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Άμλετ, Μακμπέθ...). Από τα μεγαλύτερα παιδιά, θα μπορούσαμε να ζητήσουμε να "παίξουν" μπροστά στους συμμαθητές τους σκηνές από τον Έμπορο της Βενετίας ή άλλα έργα που θα διαλέξουν. Επίσης, ωφέλιμο θα ήταν να παρακολουθήσουμε σε βίντεο κάποια αποσπάσματα από θεατρικές, τηλεοπτικές ή κινηματογραφικές αποδόσεις του έργου, ώστε τα παιδιά να έρθουν σε μια πρώτη επαφή με το κλασικό θέατρο.

Ο Σάιλοκ χάνει στο δικαστήριο, επειδή στη συμφωνία που υπέγραψε με τον Αντόνιο δεν είχε φροντίσει να καλύψει όλες τις λεπτομέρειες (έχει δικαίωμα να κόψει κρέας αλλά χωρίς να χυθεί αίμα). Με τα παιδιά των μεγαλύτερων τάξεων, μπορούμε να συζητήσουμε για το πόσο σημαντικό είναι να προσέχουμε σε τι συμφωνούμε. Στη συνέχεια, αν οι μαθητές δείξουν σχετικό ενδιαφέρον, μπορούμε ανά ομάδες να επιχειρήσουμε να κατασκευάσουμε «πονηρά» συμβόλαια με τα οποία φαίνεται να δεσμευόμαστε σε κάτι, το οποίο όμως στην πράξη είναι αδύνατο να παραχωρήσουμε.

π.χ. στο διάλειμμα θα σας δώσουμε τη μπάλα μας! (όμως δεν διευκρινίσαμε σε ποιο διάλειμμα)
όποιος διαβάσει χωρίς ανάσα μια παράγραφο, είναι αρχηγός! (όμως χωρίς ανάσα δεν ακουγόμαστε)

Ο έμπορος της Βενετίας

Το Αιγαίο στις φλόγες

Υπόθεση

Φθινόπωρο του 1827. Mια λεβαντίνικη σακολέβα με το όνομα "Κάρυστος" δένει στο λιμάνι του Οιτύλου. Ο καπετάνιος της, Νικόλας Στάρκος, θέλει μετά από χρόνια να επισκεφθεί το πατρικό του σπίτι. Παρά τον σεβασμό όμως που φαίνεται να του δείχνουν οι Μανιάτες στο λιμάνι, η μάνα του Ανδρονίκη τον αντιμετωπίζει με απόλυτη περιφρόνηση, ως προδότη της πατρίδας και υπηρέτη των Τούρκων. Αρκετά βορειότερα, στην όμορφη πόλη της Κέρκυρας, ο Γάλλος φιλέλληνας Ανρί ντ' Αλμπαρέ γνωρίζει τυχαία και ερωτεύεται την Ατζίν, κόρη του πλούσιου τραπεζίτη Ελιτσούντο. Πριν όμως προλάβουν να παντρευτούν, μια περίεργη επίσκεψη κι ένας θάνατος θα ανατρέψουν τα σχέδιά τους. Αργότερα, ο Ανρί γίνεται κυβερνήτης της κορβέτας Σιφάντα και αρχίζει να αναζητά σε όλο το Αιγαίο τον μυστηριώδη πειρατή Σακρατίφ, που όλοι τρέμουν μα κανείς ποτέ δεν έχει δει. Μετά από περιπλάνηση σε ολόκληρο το Αιγαίο, φτάνει τον Σεπτέμβριο του 1828 η ώρα για την τελική αναμέτρηση. Η κορβέτα είναι κυκλωμένη από πειρατικά πλοία...

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Ερευνητές
Συγγραφέας: Ιούλιος Βερν (Jules Verne)
Μετάφραση: Μαριάννα Κουτάλου
Εικονογράφηση: Βασίλης Κοντογεώργος
Επιλογή και παρουσίαση ντοκουμέντων: Πέτρος Παπαπέτρος
Τίτλος πρωτοτύπου: L’Archipel en feu 
ISBN: 960-368-359-0
Έτος 1ης Έκδοσης: 1884 (παρούσα έκδοση 2006)
έχει κυκλοφορήσει και με τους τίτλους: Το φλογισμένο Αρχιπέλαγος / Οι πειρατές του Αιγαίου
Σελίδες: 208
Τιμή: περίπου 15 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο
Ολόκληρο το κείμενο στην γαλλική γλώσσα εδώ

Κριτική

Μια κλασική νουβέλα ιστορικής μυθοπλασίας παρουσιασμένη με έναν εντελώς καινούριο τρόπο. Η γλώσσα της μετάφρασης ρέει χωρίς προβλήματα, όμως το αναλυτικό ύφος, η σύνθετη σύνταξη και οι ναυτικοί όροι που περιέχονται, δυσκολεύουν την ανάγνωσή του από τους πιο νεαρούς αναγνώστες. Η επιμέλεια της έκδοσης και το στήσιμο είναι ιδανικά: Πολυτελές εξώφυλλο με αυτιά, γυαλιστερό χαρτί με πλούσια εικονογράφηση και φωτογραφίες σε κάθε σελίδα, άφθονες πληροφορίες, σχόλια και παραπομπές που συνοδεύουν και επεξηγούν... Όλα αυτά ίσως παραπέμπουν περισσότερο σε άρθρο της wikipedia και λιγότερο σε λογοτεχνικό βιβλίο, ας μην ξεχνάμε όμως ότι ζούμε στον αιώνα της διάσπασης προσοχής, όπου είναι δύσκολο ένα κείμενο να γίνει ελκυστικό στα μάτια των παιδιών. Η ιστορία χωρίζεται σε 15 κεφάλαια με αρίθμηση στα λατινικά, σύντομους τίτλους και έκταση γύρω στις 10-12 σελίδες (αν και κάποια φτάνουν τις 21). Χάρη στην εκπληκτική παρουσίαση, το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα και αρκετά ξεκούραστα, εκτός ίσως από τα σημεία που ο συγγραφέας αναλύεται σε περιγραφές και πληροφορίες. Προτείνεται σε μαθητές της Στ' δημοτικού και του γυμνασίου, ενώ όσοι ενδιαφέρονται για τη θάλασσα και τους πειρατές, θα το αγαπήσουν σίγουρα!

Ιδανική πλαισίωση του κειμένου από ντοκουμέντα και εικόνες Πληροφορίες για πολλές περιοχές της Ελλάδας και την ιστορία της, - στοιχεία για τη δράση των πειρατών κατά το 1827 Ενδιαφέρουσα πλοκή με λίγες αλλά συναρπαστικές σκηνές δράσης Καλοφτιαγμένοι χαρακτήρες και ηθικοπλαστικά μηνύματα

Σημεία που μπορεί να κουράσουν, καθώς οι πληροφορίες κυριαρχούν πάνω στη δράση

Αξίες - Θέματα
Οικογένεια, Ταξίδι, Περιπέτεια, Ιστορία, 25 Μαρτίου, Γενναιότητα, Δικαιοσύνη, Αξιοπρέπεια

Σκηνές που ξεχωρίσαμε

Επική η τελική ναυμαχία ανάμεσα στο καλό και το κακό, εξίσου συναρπαστική όμως και η σκηνή στο σκλαβοπάζαρο. Εμείς κρατάμε και το ξέσπασμα της σκληρής Μανιάτισσας Ανδρονίκης μπροστά στον χαμό του παιδιού της.

Εικονογράφηση

Πολύχρωμες εικόνες, φωτογραφίες, ντοκουμέντα και σχόλια, συνθέτουν μια ιδανική συνοδεία για το κείμενο και προσθέτουν σημαντική αισθητική και πληροφοριακή αξία στο κείμενο, ώστε ο σύγχρονος αναγνώστης να το κατανοεί και να το απολαμβάνει.

Η ίδια σκηνή με τον Μανιάτη παπά να κατεβαίνει από τη βίγλα του, αποτυπωμένη στη σύγχρονη έκδοση (επάνω) και σε παλαιότερη γαλλική (δεξιά) με εικονογράφο τον Léon Benett (Πηγή)

Απόσπασμα

Πολλές φορές, η κορβέτα, χωρίς να ρίξει άγκυρα σε κανένα από τα μικρά λιμάνια της ακτής, σταματούσε περίπου μισό μίλι στ’ ανοιχτά της Αγίας Ρουμέλης, της Ανώπολης, των Σφακίων, όμως οι παρατηρητές δεν κατάφερναν να ξεχωρίσουν ούτε ένα πειρατικό σκάφος στις παραλίες του νησιού.

Στις 27 Αυγούστου, η Σιφάντα, αφού κινήθηκε κοντά στην ακτογραμμή του μεγάλου κόλπου της Μεσσαράς, πέρασε από το ακρωτήρι Μάταλα, το νοτιότερο της Κρήτης, που το πλάτος της σ’ εκείνο το σημείο δεν ξεπερνάει τις δέκα με έντεκα λεύγες. Δε φαινόταν πως οι έρευνες αυτές θα οδηγούσαν σε κάποιο θετικό αποτέλεσμα την εκστρατεία. Πράγματι, ελάχιστα καράβια επιχειρούν να διασχίσουν το Λιβυκό πέλαγος σ’ αυτό το γεωγραφικό πλάτος. Προτιμούν να ταξιδεύουν ή πιο βόρεια, διασχίζοντας το Αιγαίο, ή πιο νότια, κοντά στις ακτές της Αιγύπτου. Εκεί έβλεπες μόνο ψαροκάικα αραγμένα κοντά στα βράχια, και, πιο σπάνια, μακρόστενες βάρκες φορτωμένες με κοχλιούς, ένα είδος περιζήτητων οστράκων που εξάγονται σε μεγάλες ποσότητες σε όλα τα νησιά.

Όμως, αφού η κορβέτα δε συνάντησε τίποτα σ’ αυτήν την πλευρά της ακτής, που καταλήγει στο ακρωτήρι Μάταλα, εκεί όπου πλήθος βραχονησίδων μπορούν να δώσουν κάλυψη σε πολλά πλοία, δεν ήταν καθόλου σίγουρο πως θα είχε καλύτερη τύχη στο δεύτερο μισό της νότιας ακτής. Ο Ανρί ντ’ Αλμπαρέ ήταν λοιπόν έτοιμος να αποφασίσει να κινηθεί προς την Κάρπαθο, έστω κι αν βρισκόταν εκεί λίγο πιο νωρίς απ’ ό,τι του όριζε το μυστηριώδες γράμμα, που άλλαξε τα σχέδιά του το βράδυ της 29^ης Αυγούστου.

Ήταν έξι το απόγευμα. Ο κυβερνήτης, ο ύπαρχος και μερικοί αξιωματικοί, ήταν συγκεντρωμένοι στο επίστεγο παρατηρώντας το ακρωτήρι Μάταλα. Τη στιγμή εκείνη ένας ναύτης, που έκανε τη βάρδια του πάνω στην κεραία του μικρού παπαφίγκου, φώναξε:

«Πλοίο αριστερά μπροστά!»

Τα κιάλια στράφηκαν αμέσως προς το σημείο εκείνο, που βρισκόταν μερικά μίλια από την πλώρη της κορβέτας.

«Πράγματι», είπε ο κυβερνήτης ντ’ Αλμπαρέ, «να ένα πλοίο που ταξιδεύει κοντά στη στεριά…»

«την οποία πρέπει να γνωρίζει καλά, αφού πλέει τόσο κοντά της!» επισήμανε ο καπετάν Τόντρος.

«Έχει υψωμένη τη σημαία του;»

«Όχι, καπετάνιε μου», απάντησε ένας αξιωματικός.

«Ρωτήστε τους παρατηρητές να μας πουν, αν μπορούν, την εθνικότητα αυτού του καραβιού!»

Οι διαταγές του εκτελέστηκαν αμέσως. Λίγα λεπτά αργότερα δόθηκε η απάντηση πως καμιά σημαία δεν κυμάτιζε στην κεραία του σκάφους, ούτε ψηλά στο κατάρτι του. Ωστόσο, το φως ήταν ακόμα αρκετό ώστε να μπορέσουν, αφού δεν έμαθαν την εθνικότητά του, να εκτιμήσουν τουλάχιστον τη δύναμή του.

Ήταν ένα μπρίκι, του οποίου το μεγάλο κατάρτι έγερνε αρκετά προς τα πίσω. Εξαιρετικά μακρόστενο, λεπτοδουλεμένο στο σχήμα του, με πανύψηλα κατάρτια και υπερβολική αρματωσιά, έμοιαζε, απ’ όσο μπορούσε κανείς να κρίνει απ’ αυτήν την απόσταση, να έχει επτακόσιους με οχτακόσιους τόνους χωρητικότητα. Ήταν όμως εξοπλισμένο για πόλεμο; Είχε ή δεν είχε πυροβόλα πάνω στη γέφυρα; Μήπως στα παραπέτια του υπήρχαν κλεισμένες μπουκαπόρτες κανονιών; Αυτό δε θα μπορούσαν να το ξεχωρίσουν ούτε τα καλύτερα κιάλια πάνω στην κορβέτα.

Πράγματι, μια απόσταση τεσσάρων ναυτικών μιλίων τουλάχιστον χώριζε εκείνη τη στιγμή το μπρίκι από την κορβέτα. Επιπλέον, καθώς ο ήλιος είχε αρχίσει να χάνεται πίσω από τα Λευκά Όρη και έπεφτε η νύχτα, το σκοτάδι τύλιγε ήδη τα χαμηλότερα σημεία της στεριάς.

«Παράξενο σκάφος!» είπε ο καπετάν Τόντρος.

«Θα έλεγε κανείς πως προσπαθεί να περάσει ανάμεσα στο νησί Πλατάνος και στην ακτή!» πρόσθεσε ένας αξιωματικός.

«Ναι, Μοιάζει με πλοίο που θέλει να περάσει απαρατήρητο», είπε ο ύπαρχος, «και προσπαθεί να κρυφτεί!»

Ο Ανρί ντ’ Αλμπαρέ δεν είπε τίποτα, όμως, ήταν φανερό πως συμμεριζόταν τη γνώμη των αξιωματικών του. Οι ελιγμοί που έκανε το μπρίκι εκείνη τη στιγμή, άρχισαν να του φαίνονται ύποπτοι.

«Καπετάν Τόντρο», είπε τελικά, «εκείνο που έχει σημασία είναι να μη χάσουμε τα ίχνη του πλοίου κατά τη διάρκεια της νύχτας. Θα κάνουμε τους αναγκαίους ελιγμούς ώστε να μείνουμε στην ίδια πορεία μέχρι να ξημερώσει. Επειδή, όμως, δεν πρέπει να μας δει, δώστε διαταγή να σβήσουν όλα τα φώτα πάνω στο πλοίο».

Ο ύπαρχος έδωσε αμέσως τις σχετικές διαταγές. Συνέχισαν να παρακολουθούν το μπρίκι, όση ώρα ήταν ορατό κάτω από τα υψώματα της στεριάς που το κάλυπταν. Όταν η νύχτα έπεσε για τα καλά, το μπρίκι χάθηκε εντελώς, και κανένα φως δεν επέτρεπε να εντοπίσουν τη θέση του.

Την επομένη, με τις πρώτες αχτίδες της αυγής, ο Ανρί ντ’ Αλμπαρέ πήγε στην πλώρη της Σιφάντα, περιμένοντας να διαλυθεί το πούσι από την επιφάνεια της θάλασσας.

Γύρω στις επτά, καθάρισε το πούσι, και όλα τα κιάλια στράφηκαν προς τα ανατολικά.

Το μπρίκι βρισκόταν πάντα κατά μήκος της στεριάς, στο ύψος του κάβου του Αποκορώνου, περίπου έξι ναυτικά μίλια μπροστά από την κορβέτα. Είχε λοιπόν απομακρυνθεί περισσότερο κατά τη διάρκεια τη νύχτας, και μάλιστα χωρίς να ανοίξει και άλλα πανιά – συνέχιζε δηλαδή να πλέει με το στρίγκο, το μεγάλο και το μικρό δόλωνα, το μικρό παπαφίγκο, έχοντας μαζεμένη τη μαΐστρα και τον επίδρομο στους στρίγκους του.

«Δεν έχει πάντως την εικόνα πλοίου που προσπαθεί να το σκάσει», παρατήρησε ο ύπαρχος.

«Δεν έχει σημασία!» απάντησε ο κυβερνήτης. «Ας προσπαθήσουμε να το δούμε από πιο κοντά! Καπετάν Τόντρο, βάλε πλώρη προς το μπρίκι».

Τα ψηλά πανιά άνοιξαν αμέσως μόλις ακούστηκε το σφύριγμα του λοστρόμου, και η ταχύτητα της κορβέτας αυξήθηκε σημαντικά.

Όμως, χωρίς αμφιβολία, το μπρίκι θέλησε να κρατήσει την απόσταση, γιατί άνοιξε τον επίδρομο και το μεγάλο παπαφίγκο – κανένα άλλο πανί. Αν δεν ήθελε να αφήσει τη Σιφάντα να το πλησιάσει, δεν ήθελε και να την αφήσει πολύ πίσω. Ωστόσο έπλεε κοντά στην ακτή, όσο πιο κοντά μπορούσε.

Γύρω στις δέκα το πρωί, είτε γιατί ο άνεμος ήταν ευνοϊκός είτε γιατί το άγνωστο πλοίο την άφησε να προχωρήσει πιο γρήγορα, η κορβέτα είχε μειώσει την απόσταση κατά τέσσερα ναυτικά μίλια.

Τότε μπόρεσαν να δουν το μπρίκι από καλύτερες συνθήκες. Ήταν οπλισμένο με είκοσι κανόνια και θα πρέπει να είχε και μεσογέφυρα, παρόλο που τα ίσαλά του ήταν χαμηλά, σχεδόν πάνω στο νερό.

«Υψώστε τη σημαία!» είπε ο Ανρί ντ’ Αλμπαρέ.

"Κρητικό γλέντι" από τον 15χρονο Κύπριο Γιώργο Καλιπολίτη

Σχόλιο

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που συνοδεύουν το κείμενο (σ.60), ο Ιούλιος Βερν αγαπούσε τη θάλασσα και γνώριζε πολλά πράγματα για τη ναυσιπλοΐα. Σε αρκετές σκηνές του βιβλίου (βλ. απόσπασμα, σ. 62, σ. 122, κ.ά.) συναντάμε λοιπόν ναυτικούς όρους, τους οποίους όμως οι αναγνώστες θα χρειαστούν βοήθεια για να καταλάβουν. Η έκδοση δυστυχώς δεν την παρέχει μέσω κάποιου γραφήματος ή ειδικού λεξιλογίου. Για όποιον λοιπόν θέλει να καταλάβει πού βρίσκεται το τσιμπούκι του παπαφίγκου και ποια είναι η μαγκιόρα κολόμπα, επισυνάπτουμε μια κατατοπιστική σελίδα από το Εικονόγραπτον Ονομαστικόν της Νεοελληνικής Γλώσσας (1975) του Θ. Μποσταντζόγλου (αριστερά) και μια (παράνομα φωτογραφημένη αλλά νόμιμα διασκευασμένη) εικόνα από το Ναυτικό Μουσείο Γαλαξειδίου (δεξιά) που ίσως βοηθήσουν λίγο την κατάσταση. Αυτονόητο είναι, ότι όσοι έχουν πρόσβαση στο λογισμικό Το '21 εν πλω, μπορούν να το συμβουλευτούν για τον ίδιο σκοπό.

Παρά το θέμα του βιβλίου, οι σκηνές που περιλαμβάνουν βία ή ωμότητες είναι πολύ λίγες. Κατά έναν περίεργο όμως τρόπο, συνοδεύονται σχεδόν πάντα από σχετική εικονογράφηση... Έτσι, και χωρίς αυτό να εξυπηρετεί σε κάτι τον μύθο, στη σ. 83 βλέπουμε τον Σακρατίφ να γεμίζει τα κανόνια του με κεφάλια που μόλις είχε κόψει από τα πτώματα με τα οποία ήταν στρωμένη γέφυρά του (!) και στις σελ. 190, 201 και 202 απεικονίζονται αιματοβαμμένες στιγμές από τη μάχη στο κατάστρωμα της Σιφάντα. Στη σ. 125 θα διαβάσουμε για τις θέσεις του ύπαρχου Τόντρου υπέρ του απαγχονισμού, ενώ κάποιες φορές η γλώσσα των ναυτικών αποδίδεται με τα γνωστά της στολίδια όπως "να πάρει ο δ...." (σ.127) κ.τ.λ. (βλ. καπετάνιο Χάντοκ)

από το λογισμικό Το '21 εν Πλω

Το Αιγαίο στις φλόγες (1884) ανήκει στη λιγότερο διάσημη συλλογή των τεσσάρων ιστορικο-πολιτικών έργων του συγγραφέα, που συμπληρώνεται από τα Βορράς εναντίον Νότου (1887), Ο δρόμος για τη Γαλλία (1887) και Οικογένεια δίχως όνομα (1889). Ο γενικότερος φιλελληνισμός του Ιουλίου Βερν δύσκολα βέβαια μπορεί να αμφισβητηθεί, ορισμένες όμως θέσεις και χαρακτηρισμοί μέσα στο κείμενο έχουν κατά καιρούς προκαλέσει αντιδράσεις από συμπατριώτες μας. Ήδη από τα 1884, μόλις δηλαδή το έργο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καιροί, πολλοί Μανιάτες διαμαρτυρήθηκαν για τον τρόπο με τον οποίο ο Βερν παρουσίαζε τους προγόνους τους: στις σελ. 10-11 χαρακτηρίζονται ως μετά βίας Έλληνες, σκληροί ορεσίβιοι, μισοάγριοι, μισοβάρβαροι, κ.ά. ενώ στη σ.145 θα διαβάσουμε ότι και οι Κρητικοί δεν είναι απόλυτα Έλληνες. Κριτική έγινε ακόμη για αρκετές ιστορικές ανακρίβειες σε γεωγραφικές θέσεις και τοπωνύμια. Επίσης, σύμφωνα πάντα με τις σημειώσεις της σ.28, ο Βερν απάντησε σ' αυτήν την κριτική με γράμμα του στο γαλλικό περιοδικό Le Temps. Εκεί, ανέφερε τις πηγές του για τα ιστορικά γεγονότα, τις γεωγραφικές θέσεις, τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων των περιοχών στις οποίες αναφέρεται.

Φταίνε λοιπόν οι πηγές του Βερν; Μήπως η νοοτροπία των καιρών του; Ή είναι άραγε όλα θέμα τεχνολογίας; Πριν βιαστούμε να βγάλουμε συμπέρασμα, ας σκεφτούμε πόσο εύκολο είναι -ακόμα και στο high tech σήμερα των IT- να αμφισβητηθεί η εθνικότητα ολόκληρων περιοχών (βλ. Κριμαία). Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να απολαύσουμε το κείμενο ως ένα αυθεντικό λογοτεχνικό έργο εποχής με τα προτερήματα και τα ελαττώματά του. Αν το αποδεχτούμε αυτό, η προσέγγιση του 19ου αιώνα ίσως φωτίσει κάπως διαφορετικά τα όσα πιστεύουμε ότι τόσο καλά ξέρουμε. Πώς θα μας φαινόταν για παράδειγμα αν ξαναβλέπαμε την Κάρπαθο ως φωλιά πειρατών; Στις σ.156-157 περιγράφεται σαν ένα συναρπαστικό Trinidad του Αιγαίου... μήπως είναι καιρός να ανανεώσουμε την οπτική μας; [άραγε στο Υπουργείο Τουρισμού διαβάζουν Βερν;]

Εξώφυλλο γαλλικής έκδοσης

Χρήση στην τάξη

Στην τάξη, μπορούμε φυσικά να αξιοποιήσουμε το βιβλίο για το μάθημα της Ιστορίας. Ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα του 1827; Γνωρίζουν οι μαθητές κάποιον πραγματικό Γάλλο φιλέλληνα; Και αν ο Ανρί ντ' Αλμπαρέ είναι φανταστικός χαρακτήρας, ποιος ναυτικός της επανάστασης ήταν στην πραγματικότητα εκείνος που ξερίζωσε τους πειρατές από το Αιγαίο; Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στους πειρατές και τους κουρσάρους; (πολλές από τις απαντήσεις θα βρείτε σε αυτό το άρθρο) Ο Ιούλιος Βερν στα 1884 αναφέρει ότι "οι Κρητικοί, παρά τον πατριωτισμό τους, δεν ήταν Έλληνες, ούτε και επρόκειτο να γίνουν όταν θα διαμορφωνόταν οριστικά το νέο βασίλειο". Τι θα απαντούσαμε στον συγγραφέα αν μπορούσαμε να του μιλήσουμε σήμερα;

Στη Γεωγραφία ίσως θα ήταν ενδιαφέρον να συζητήσουμε για το πώς γίνονταν τα ταξίδια σε παλιότερες εποχές (για το ίδιο θέμα βλ. και Λουκής Λάρας). Επίσης, θα μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε στον χάρτη της Ελλάδας (τον αυθεντικό χωρίς τα χρώματα μπορείτε να τον βρείτε σ' αυτό το site με χάρτες από διάφορα έργα του Βερν), την πορεία του "Κάρυστος" και του "Σιφάντα". Ποια νησιά του Αιγαίου μπορούμε να αναγνωρίσουμε στην πορεία της κορβέτας; Παρατηρούμε τον χάρτη και τον συγκρίνουμε με εκείνον της σύγχρονης Ελλάδας. Ποιες διαφορές βλέπουμε στα τοπωνύμια; Στις δύσκολες περιπτώσεις (όπως η Κυπαρισσία που έχει μετονομαστεί σε Arkadia), ο δάσκαλος πρέπει βέβαια να βοηθήσει.

Για τα Θρησκευτικά, ένα δίλημμα: Πώς κρίνετε την ενέργεια της Ατζίν να χρησιμοποιήσει τα εκατομμύρια της κληρονομιάς της για να απελευθερώσει τους σκλάβους από τους οποίους θησαύρισε ο πατέρας της; Αν ήσασταν στη θέση της θα κάνατε το ίδιο; Μήπως θα υπήρχε καλύτερος τρόπος να αξιοποιήσετε αυτή την περιουσία για να βοηθήσετε τους ανθρώπους που η οικογένειά σας θα είχε αδικήσει;

Μια απλή ιδέα για να παίξουμε κάτι σχετικό με το βιβλίο και την εποχή, θα ήταν να προσαρμόσουμε το παιχνίδι "Ναυμαχία" (εδώ ηλεκτρονικά σε 2D και 3D), αλλάζοντας τα ονόματα των πλοίων που συμμετέχουν στους δύο στόλους. Έτσι για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να έχουμε

Τουρκικός Στόλος	Ελληνικός Στόλος
Ένα Ντελίνι – 4 τετράγωνα Δύο Μπρίκια – 3 τετράγωνα  Τρεις Γολέτες – 2 τετράγωνα Τέσσερις Σακολέβες – 1 τετράγωνο	Μια Κορβέτα – 4 τετράγωνα Δύο Μπάρκα – 3 τετράγωνα Τρία Μύστικα – 2 τετράγωνα Τέσσερα Πυρπολικά – 1 τετράγωνο

Τέλος, θα μπορούσαμε να αναθέσουμε σε κάποια από τις ομάδες των μαθητών μας να παρουσιάσει στοιχεία για τη ζωή και το έργο του μεγάλου συγγραφέα. Ενδιαφέρον θα ήταν να διαβαστούν παράλληλα αποσπάσματα από βιβλία του, συμπληρωμένα από σκίτσα, μικρές αφίσες με διάφορους από τους χαρακτήρες ή και να γίνει αναπαράσταση από τίτλους κλασικών του έργων με παντομίμα και την υπόλοιπη τάξη να αναζητά τους τίτλους. Να μην ξεχάσουμε, μέρες που είναι, να αναφέρουμε ότι ο πατέρας της επιστημονικής φαντασίας πέθανε στις 24 Μαρτίου του 1905.

εργασία από τη Σχολή Μωραΐτη

ο τύμβος του Ιουλίου Βερν στην Αμιένη

Το Αιγαίο στις φλόγες