Το μυστικό του δούλου: Συνωμοσία στην αγορά της αρχαίας Αθήνας

Υπόθεση

Αθήνα, 421 π.Χ. Ο Καλλίμαχος, διανύοντας τη θητεία του ως πρύτανης της Πανδιονίδας φυλής, γνωρίζεται με τον μάγειρα της Θόλου Χυτρίωνα. Οι δύο άντρες συναντιούνται τα απογεύματα πίσω από το μαγειρείο και ο δούλος από τη Θράκη του διηγείται μέρα με τη μέρα την συναρπαστική του ιστορία: Πίσω στην πατρίδα του, όταν ήταν μόλις 10 χρονών, άγριοι ληστές κατέστρεψαν το χωριό του και τον αιχμαλώτισαν μαζί με τη μητέρα του. Δουλέμποροι τους μετέφεραν με πλοίο στην Αθήνα και το αγόρι μπήκε στην υπηρεσία του Αντισθένη, ενός πλούσιου γαιοκτήμονα που ζούσε στον Μυρρινούντα. Εκεί, υπό την προστασία της συμπατριώτισσάς του Τρίγλης, η οποία φρόντισε την ασθενική του μητέρα στις τελευταίες της στιγμές και του δίδαξε τα μυστικά της κουζίνας, ο μικρός ανδρώθηκε και απέκτησε τη φήμη του καλού μάγειρα.

Την επόμενη μέρα από την τελευταία διήγηση, ένα ατύχημα στην οδό των Παναθηναίων αναστατώνει τον γερο-μάγειρα και βάζει τον Καλλίμαχο σε σκέψεις. Γιατί τρόμαξε τόσο ο Χυτρίωνας όταν αντίκρισε τον ξένο ιππέα από την Κόρινθο; Τι σχέση μπορεί να έχει μαζί του; Όταν ξανασυναντά τον δούλο, εκείνος του αποκαλύπτει ότι ξαφνιάστηκε όταν είδε το κόσμημα που ο ξένος είχε στον λαιμό του. Του εξηγεί ότι μετά τον θάνατο του Αντισθένη, πέρασε στην υπηρεσία του γιου του Λεωκράτη που ζούσε στο άστυ. Εκεί, κατά τη διάρκεια ενός συμποσίου, γνωρίστηκε με μια νεαρή αυλητρίδα, την Αβρότονον και την ερωτεύτηκε. Σε αυτήν έκανε δώρο ένα κόσμημα ίδιο με αυτό που είδε να φορά ο Κορίνθιος.

Ο Χυτρίων διστάζει να αποκαλύψει περισσότερα στον Αθηναίο βουλευτή. Ο Καλλίμαχος όμως είναι αποφασισμένος να μάθει περισσότερα. Συγκεντρώνοντας πληροφορίες από έναν πολυλογά κουρέα, τη χήρα του Λεωκράτη Ιππαρέτη αλλά και τον ίδιο τον Κορίνθιο έμπορο, ανακαλύπτει πως πριν από χρόνια, ο μάγειρας βρέθηκε στο κέντρο μιας πολιτικής συνωμοσίας που σκοπό είχε τη δολοφονία του Εφιάλτη, αρχηγού των δημοκρατικών! 

Ο ασπρομάλλης δούλος δέχεται τελικά να βοηθήσει τον Καλλίμαχο να ενώσει τα κομμάτια του ψηφιδωτού και φωτίζει το παλιό μυστήριο... η ιστορία της ζωής του δεν έχει όμως ακόμα ολοκληρωθεί, καθώς η μοίρα του επιφυλάσσει μια μεγάλη έκπληξη.

Χαρακτηριστικά 
Εκδότης: Ερευνητές
Συγγραφέας: Εύη Πίνη
Εικονογράφηση: Μαρίνα Ρούσσου (παράρτημα), Βασίλης Κοντογεώργος (εξώφυλλο)
ISBN: 978-960-368-443-5
Έτος 1ης Έκδοσης: 2009
Σελίδες: 160
Τιμή: περίπου 9 ευρώ (12 από μουσείο ή 5 ευρώ από το παζάρι εκδοτών)
Ηλεκτρονική αγορά εδώ 
Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο

Κριτική

Ιστορικό μυθιστόρημα που συνδυάζει στοιχεία βιογραφίας και αστυνομικού γρίφου για να μας ξεναγήσει στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ. Χρησιμοποιώντας γλώσσα απλή και ωραία ελληνικά, η συγγραφέας διαμορφώνει μια ιστορία που μπορεί να περιέχει πολλές πληροφορίες, όμως χάρη στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση των πρωταγωνιστών και τη σωστή σελιδοποίηση δεν γίνεται κουραστική. Οφείλουμε ωστόσο να καταθέσουμε ότι πολλοί μαθητές της τάξης δεν βρήκαν το αίνιγμα συγκλονιστικά ενδιαφέρον, ενώ οι περισσότεροι παρατήρησαν πως το μείγμα των γνώσεων υπερισχύει της ατμόσφαιρας μυστηρίου. Η πλοκή χωρίζεται σε 18 κεφάλαια μετρίου μεγέθους (4-12 σελίδων, συνήθως γύρω στις 8) που δεν θα δυσκολέψουν τους μαθητές γυμνασίου ή τους έμπειρους αναγνώστες του δημοτικού. Εικονογράφηση παράλληλα με το κείμενο δεν υπάρχει, η έκδοση όμως συνοδεύεται από ένα παράρτημα στο τέλος του βιβλίου, όπου βρίσκουμε συγκεντρωμένες εικόνες, χάρτες και πληροφορίες για την εποχή όπου τοποθετείται το έργο. Στο κυρίως σώμα του κειμένου, τα περιθώρια των σελίδων περιλαμβάνουν επεξηγηματικά σχόλια που βοηθούν στην κατανόηση και διευκολύνουν την κατάκτηση των προσφερόμενων γνώσεων. Προτείνουμε το βιβλίο περισσότερο σε μαθητές της Στ' Δημοτικού και του γυμνασίου, ενώ περισσότερο θα το εκτιμήσουν όσοι ονειρεύονται ένα ρεαλιστικό ταξίδι στην αρχαία Αθήνα!

Εκφραστική σαφήνεια  Ωραία ελληνικά Ρεαλισμός Πληροφορίες για τη ζωή στην αρχαία Αθήνα

Αργή εξέλιξη της πλοκής

Αξίες - Θέματα
Δουλεία, Μαγειρική, Ιστορία, Αγάπη

Εικονογράφηση

Συνοδευτική εικονογράφηση παράλληλα με το κείμενο δεν υπάρχει, με εξαίρεση μια ζωγραφιά της Ακρόπολης και μία της Θόλου στην εισαγωγή. Αρκετά όμως σχέδια (μαζί με φωτογραφίες, χάρτες, κλπ.) βρίσκουμε στο κατατοπιστικό παράρτημα των τελευταίων σελίδων του βιβλίου.

Απόσπασμα

Είχα βγει μια βόλτα πάνω στον Αγοραίο Κολωνό, προσπαθώντας να βάλω σε μια τάξη τις σκέψεις μου, αλλά όσο και να προσπαθούσα, συμπέρασμα δεν έβγαζα… Όταν ξεκίνησα να κουβεντιάζω με τον Χυτρίωνα, οι ιστορίες του με ξεκούραζαν και με διασκέδαζαν, όπως με διασκέδαζαν οι μύθοι που μου έλεγε η γιαγιά μου σαν ήμουν παιδί. Πού να φανταστώ ότι θα έφτανα να ανακαλύψω την ύπαρξη ενός παλιού μυστικού; Αισθανόμουν σαν τον οδοιπόρο που βαδίζει σε ένα γνώριμο, στρωτό δρόμο και εντελώς αναπάντεχα συναντάει μπροστά του έναν ψηλό μαντρότοιχο. Ποιος δεν θα ήθελε να σκαρφαλώσει να δει τι υπάρχει πίσω από τον τοίχο, αν συνεχίζεται ο δρόμος και πού πηγαίνει; Αυτό ακριβώς είχε συμβεί και σ’ εμένα. Ήθελα με κάθε τρόπο να κοιτάξω από την άλλη μεριά του τοίχου και να λύσω το μυστήριο που υπήρχε πίσω από αυτήν τη φαινομενικά απλή ιστορία του γέροντα δούλου…

Άρχισα να κατηφορίζω από το λόφο με σκοπό να επιστρέψω στη Θόλο. Ο ήλιος ήταν ακόμα αρκετά ψηλά στον ορίζοντα και ήθελε ώρα μέχρι να δύσει. Ήμασταν στα μέσα του Θαργηλιώνα και είχαν πιάσει οι πρώτες ζέστες. Από εκεί που βρισκόμουν έβλεπα την κεντρική πλατεία της Αγοράς αλλά και την οδό των Παναθηναίων, να είναι γεμάτες κόσμο που τριγύριζε στους πάγκους των εμπόρων. Αυτό μου έδωσε μια ιδέα: Αφού τα καταστήματα θα ήταν ανοιχτά για αρκετή ώρα ακόμα, ευκαιρία να επισκεφθώ το κουρείο του Τιμόθεου. Ένα κούρεμα το χρειαζόμουν, δεν λέω, περισσότερο όμως χρειαζόμουν την… πολυλογία του Τιμόθεου.

Όπως οι περισσότεροι κουρείς, έτσι κι αυτός ήταν μεγάλος κουτσομπόλης. Ίσως λοιπόν εκεί να μάθαινα κάτι για τον Κορίνθιο. Ο Τιμόθεος θα είχε πληροφορηθεί οπωσδήποτε για το ατύχημα του Χυτρίωνα. Αποκλείεται να του είχε ξεφύγει κάτι που συνέβη δυο βήματα από το μαγαζί του.

Όπως το περίμενα λοιπόν, ο Τιμόθεος ήταν πλήρως ενημερωμένος για το συμβάν. Μάλιστα μου άνοιξε εκείνος την κουβέντα, πολύ πριν προλάβω να τον ρωτήσω εγώ.

«Έμαθα ότι αυτός ο μάγειρας που έχετε στη Θόλο παραλίγο να σκοτωθεί εδώ πιο κάτω, στην οδό των Παναθηναίων», μου είπε, καθώς κούρευε τη γενειάδα μου.

«Ναι, ο χαζός!» απάντησα τάχα αδιάφορα. Η έλλειψη ενδιαφέροντος από μέρους μου δεν αποθάρρυνε τον Τιμόθεο, το αντίθετο μάλιστα.

«Και πώς είναι τώρα ο άνθρωπος;»

«Καλά». Η μονολεκτική απάντηση δεν τον ικανοποίησε.

«Άκουσα ότι καλέσατε τον Ιππομένη για να τον εξετάσει. Άρα θα πρέπει να χτύπησε πολύ».

«Όχι πολύ…» Η αλήθεια είναι ότι το διασκέδαζα να βασανίζω τον Τιμόθεο, αλλά δεν έπρεπε να το παρατραβήξω. Μπορεί να μου άλλαζε συζήτηση, αναζητώντας ένα θέμα που υποτίθεται θα με ενδιέφερε πολύ περισσότερο. Έτσι, πριν προλάβει να ξανανοίξει το στόμα του για να μου κάνει την επόμενη ερώτηση, πρόσθεσα: «Μα είναι πράγματα αυτά για την ηλικία του, να τρέχει πίσω από ένα κουτάβι;» Ο Τιμόθεος σταμάτησε να μου ψαλιδίζει τα γένια και μου αποκρίθηκε, κρατώντας μετέωρο το ψαλίδι στο χέρι.

«Εμένα μου είπαν ότι ο ιππέας έτρεχε».

«Ναι, μάλλον… ίσως…» Ο Τιμόθεος πήρε φωτιά!

«Όχι μάλλον, έτσι όπως τα λέω έγιναν! Πώς τρέχεις έτσι, άνθρωπέ μου, μέσα στο άστυ; Αλλά τι να περιμένει κανείς από έναν Κορίνθιο». Εδώ είμαστε! Χωρίς να χάσω καιρό, πήρα τη σκυτάλη από τον κουρέα, με τρόπο όμως, για να μην καταλάβει ότι είχα ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

«Ναι, έχεις δίκιο, Κορίνθιος ήταν ο ιππέας. Και φαίνεται καθώς ερχόταν από την Κόρινθο συναντήθηκε με τον Χυτρίωνα…» έριξα τα δίχτυα μου.

«Α όχι, ο Κορίνθιος έχει μέρες που βρίσκεται στην Αθήνα», τσίμπησε ο Τιμόθεος.

«Μπα; Τον γνωρίζεις;»

Ατυχία. Ο Τιμόθεος με μια κίνηση τράβηξε το πανί που είχε τυλιγμένο γύρω από το λαιμό μου. «Έτοιμος! Μου ανακοίνωσε. Μα, τώρα βρήκε να τελειώσει; Αποφάσισα να θυσιαστώ προκειμένου να πετύχω το σκοπό μου.

«Πώς τελειώσαμε; Τα μαλλιά δεν μου τα έκοψες!» Ο Τιμόθεος με κοίταξε καλά καλά. «Νόμιζα ότι ήθελες να περιποιηθώ μόνο τη γενειάδα σου. Εντάξει, αφού θέλεις να σου κόψω και τα μαλλιά…» Μου ξαναέβαλε το πανί στο λαιμό και επιτέθηκε με το ψαλίδι του εναντίον της σγουρής κόμης μου. Και τώρα πώς ξαναγυρίζουμε στο θέμα μας; Αποφάσισα να μην το διακινδυνέψω και έφερα τη συζήτηση στο σημείο όπου την είχαμε διακόψει απότομα.

«Μου έλεγες γι’ αυτόν… τον Κορίνθιο. Πελάτης σου είναι;»

«Πελάτης, βέβαια. Το ξέρεις ότι όποιος έρχεται να μείνει στο άστυ, έστω και για λίγες μέρες, σίγουρα θα περάσει από το κουρείο μου. Έχω την πιο εκλεκτή πελατεία σ’ όλη την Αθήνα», καυχήθηκε ο Τιμόθεος και άρχισε να μου απαριθμεί ονόματα Αθηναίων μετοίκων και ξένων επισκεπτών που έρχονταν στο μαγαζί του. Επειδή ο κατάλογος δεν είχε τελειωμό, τον διέκοψα και βιάστηκα να συμφωνήσω.

«Όλοι έχουν να το λένε, Τιμόθεε, είσαι ο καλύτερος και έχεις την καλύτερη πελατεία. Αλλά είναι αλήθεια τόσο αξιόλογος αυτός ο ξένος; Δεν μου φάνηκε…» ξαναγύρισα τη συζήτηση στο θέμα που με ενδιέφερε.

«Μα, ναι…» με διαβεβαίωσε ο Τιμόθεος. «Μεγάλος έμπορος. Και αυτοδημιούργητος… σχεδόν. Κληρονόμησε ένα μικρό εργαστήρι μαχαιριών από τον πατέρα του. Λίγο πριν αρχίσει ο μεγάλος πόλεμος, πήρε ένα δάνειο, αγόρασε μέταλλο και δούλους, και μετέτρεψε το μικρό εργαστήριο σε βιοτεχνία όπλων. Όταν άρχισε ο πόλεμος, καταλαβαίνεις τι έγινε… Δεν προλάβαινε τις παραγγελίες!» Έμπορος όπλων ο Κορίνθιος, μάλιστα!

«Και τώρα τι γυρεύει στην Αθήνα; Τελείωσε ο πόλεμος και έπεσαν οι δουλειές του έξω;» παρατήρησα με κάπως απότομο ύφος.

«Χα!» γέλασε ο Τιμόθεος. «Να πέσουν οι δουλειές του έξω; Αστειεύεσαι; Αυτός, Καλλίμαχε, είναι γεννημένος επιχειρηματίας. Άλλωστε εδώ και καιρό δεν την έχει πια τη βιοτεχνία. Την πούλησε και αγόρασε καράβια, σιταγωγά. Φέρνει στάρι από την Αίγυπτο. Οι δουλειές του φαίνεται πως πάνε πολύ καλά, γι’ αυτό ήρθε στην Αθήνα, να παραγγείλει στα ναυπηγεία μας ακόμα ένα πλοίο. Παράλληλα ψάχνει και για εμπορικό αντιπρόσωπο εδώ στον Πειραιά».

«Αυτά είναι τα καλά της ειρήνης. Ανοίγουμε δουλειές ακόμα και με τους Κορίνθιους», σχολίασα με ξινό ύφος για να κλείσω τη συζήτηση. Ό,τι μπορούσα να μάθω από αυτή την πηγή το είχα μάθει.

«Εντάξει, Τιμόθεε, αρκετά μου τα έκοψες, σε ευχαριστώ…» του είπα σε μια προσπάθεια να σώσω όσο μπορούσα τα μαλλιά μου από τις ανελέητες επιθέσεις του ψαλιδιού του! Χρειαζόμουν μια τελευταία πληροφορία: πού έμενε ο Αθηνόδωρος, αλλά γι’ αυτό θα ήταν καλύτερα να μη ρωτήσω τον κουρέα.

Δεν δυσκολεύτηκα καθόλου να μάθω τη διεύθυνση του Κορίνθιου. Σε μια πόλη όπου όλοι ασχολούνται διαρκώς με το τι κάνουν οι άλλοι, δεν θα ήταν εύκολο να κρυφτεί κανείς, ακόμα και αν ήταν ξένος, άγνωστος μεταξύ αγνώστων. Ένας δικός μου άνθρωπος κατέβηκε την επόμενη μέρας τον Πειραιά, έκανε μια βόλτα στην αγορά του σταριού και άλλη μία στα ναυπηγεία, και προς το μεσημέρι επέστρεψε με μια πλούσια «ψαριά». Όχι μόνο είχε μάθει πού έμενε ο Αθηνόδωρος, αλλά είχε πάρει και διάφορες άλλες πληροφορίες: Σε ποια μέρη σύχναζε, με ποιους συναναστρεφόταν, πόσες μέρες ακόμα θα έμενε στην Αθήνα…

Στο μεταξύ εγώ σκεφτόμουν πώς θα μπορούσα να τον συναντήσω, ώστε να φανεί η συνάντηση τυχαία. Η ευκαιρία μου δόθηκε εντελώς απρόσμενα στις 19 του μήνα, όταν γιορτάζαμε τα Βενδίδεια. Εκείνη την ημέρα, όπως και τις άλλες ημέρες των γιορτών, δεν είχαμε συνεδρίαση στη βουλή και έτσι αποφασίσαμε μια παρέα βουλευτών να κατεβούμε στον Πειραιά, όπου βρισκόταν το ιερό αυτής της ξενόφερτης θεάς.

Δεν είχε τύχει άλλη φορά να πάρω μέρος στη γιορτή της. Ήξερα βέβαια ότι οι μέτοικοι από τη Θράκη, που κατοικούσαν στον Πειραιά, τιμούσαν κάθε χρόνο τη θεά τους με μια μεγάλη πομπή, στην οποία συμμετείχαν όχι μόνο Θράκες, αλλά και πολλοί Αθηναίοι και μέτοικοι, από το άστυ και από τον Πειραιά.

Οι περισσότεροι κατέβαιναν για να δουν την περίφημη θρακιώτικη νυχτερινή λαμπαδηδρομία. Στις δικές μας λαμπαδηδρομίες, την αναμμένη λαμπάδα την μετέφεραν πεζοί, οι Θράκες όμως είχαν άλλο έθιμο. Οι λαμπαδηδρόμοι τους έτρεχαν καβάλα σε άλογα και γ’ αυτό το θέαμα που παρουσίαζαν ήταν πραγματικά εντυπωσιακό.

Όταν τελείωσε ο αγώνας, ένας φίλος βουλευτής πρότεινε να συνεχίσουμε τη διασκέδαση στον Πειραιά. «Απόψε όλη η πόλη γιορτάζει, κρίμα δεν είναι να γυρίσουμε στο άστυ; Υπάρχει μια πρόσκληση για συμπόσιο, στο σπίτι του ναύκληρου Ευμένη». Όλοι οι άλλοι βουλευτές είχαν ήδη αποδεχθεί προσκλήσεις για συμπόσια, εκτός από εμένα. Έτσι ακολούθησα ευχαρίστως τον φίλο μου στο σπίτι του Ευμένη, που ήταν πίσω από το λιμάνι της Ζέας, κοντά στην αγορά του Πειραιά. 

Η Βένδις φορώντας φρυγικό σκούφο υποδέχεται στεφανωμένους αθλητές μετά από λαμπαδηδρομία (;)
Μαρμάρινη στήλη του 400-375 π.Χ. που από τον Πειραιά (;) βρέθηκε στο Βρετανικό Μουσείο (πηγή)

Σχόλιο

Το κείμενο μπορεί όπως ήδη αναφέραμε να δίνει μεγαλύτερο βάρος στην πληροφορία απ' ό,τι στο συναίσθημα ή το μυστήριο, όμως αυτό δεν είναι κατ' ανάγκη αρνητικό, ειδικά για τους φίλους της Ιστορίας. Οι αρχαιολογικές γνώσεις της συγγραφέως προσφέρονται απλόχερα στον αναγνώστη και κάνουν το ταξίδι του στην αρχαία Αθήνα πολυεπίπεδο και ρεαλιστικό. Επιπλέον, επιτρέπουν στην υπόθεση να πλαισιωθεί από πρόσωπα και έθιμα άγνωστα στους φίλους της παιδικής λογοτεχνίας. Όσοι μαθητές διαβάσουν λοιπόν το βιβλίο, δεν θα συναντήσουν αναφορές μόνο στον Παρθενώνα, τον Περικλή και τα Παναθήναια (σ. 136) αλλά θα γνωρίσουν και γιορτές λιγότερο διάσημες, όπως τα Βενδίδεια, θα μάθουν ποιος ήταν ο Εφιάλτης του Σοφωνίδη (σ. 101) και θα διαβάσουν για τον πλούσιο Πουλυτίωνα (σ. 140), στο σπίτι του οποίου (κάπου κοντά στην εκκλησία των Αγίων Ασωμάτων) καταλήγει τελικά ο Χυτρίωνας. Τα αρκετά επεξηγηματικά σχόλια στο περιθώριο των σελίδων βοηθούν ώστε η αφομοίωση των νέων γνώσεων να γίνεται αβίαστα, ενώ προς την ίδια κατεύθυνση συμβάλλει και το παράρτημα στο τέλος του βιβλίου. 

Ένα άλλο στοιχείο που θα μπορούσαμε να σχολιάσουμε, είναι ότι η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο ταλαιπωρημένος Θρακιώτης δούλος, δεν φαίνεται να διαφέρει ιδιαίτερα από εκείνη του (θεωρητικά πιο καλλιεργημένου) Αθηναίου βουλευτή. Έτσι, η αφήγηση του μάγειρα αποκτά -ποιητική αδεία- λυρικό ύφος μέσα από φράσεις όπως (σ.21) ο ήλιος, που είχε ήδη αρχίσει να γέρνει, έβαφε τα νερά με χάλκινες ανταύγειες ή (σ. 26) γύρισα το βλέμμα μου αλλού, στον ήλιο που ανέτειλλε και έβαφε με ολοπόρφυρο χρώμα θάλασσα και ουρανό. Εξαιρετικά φυσικός είναι αντίθετα ο τρόπος που η μαγείρισσα Τρίγλη αντιδρά όταν ο νεαρός Χυτρίωνας εκμεταλλεύεται μια στιγμή αδυναμίας της (σ. 60-61) για να δοκιμάσει την πρώτη του συνταγή. Αρχικά, φοβούμενη ότι ο μαθητευόμενός της έκανε κάποια ζημιά, του μιλάει απειλητικά. Στη συνέχεια τον αγκαλιάζει από τους ώμους περήφανη, ταυτόχρονα όμως προειδοποιώντας τον ότι δεν θα γλιτώσει την τιμωρία αν πειραματιστεί ξανά χωρίς την άδειά της.

Στον επίλογο του βιβλίου (σ.150) μαθαίνουμε ότι ο Αθηνόδωρος, εκτιμώντας τη βοήθεια που είχε προσφέρει στο παρελθόν ο Καλλίμαχος προς τον πατριό/πατέρα του, εξαγοράζει τον αιχμάλωτο Αθηναίο. Μέσα από την είδηση αυτή, οι αναγνώστες ίσως συλλάβουν το μήνυμα πως ό,τι καλό κάνουμε, επιστρέφει μελλοντικά σε μας. Ωστόσο, όταν ο Καλλίμαχος είχε ελευθερώσει τον γέρο Χυτρίωνα, εκείνος δεν το είχε εκλάβει πολύ θετικά, μουρμουρίζοντας (σ.134) Τι να την κάνω τώρα την ελευθερία; Πού να πάω;  Η φράση του αυτή μας θυμίζει την αντίδραση πολλών νέγρων δούλων που μετά τον αμερικανικό εμφύλιο βρέθηκαν ξαφνικά ελεύθεροι, κυριολεκτικά χαμένοι στη νέα τους κατάσταση. Χαρακτηριστικό το ακόλουθο απόσπασμα από τη συνέντευξη του (αιωνόβιου) Fountain Hughes που μπορείτε να διαβάσετε (και να ακούσετε) στον ιστότοπο της βιβλιοθήκης του Κογκρέσου (στα αγγλικά).

Ολοκληρώνοντας, να επισημάνουμε ένα μικρό λάθος στην αρίθμηση των κεφαλαίων (συναντάμε δύο φορές το νούμερο 14) που ωστόσο δεν αλλάζει την -εξαιρετική σε γενικές γραμμές- εικόνα της έκδοσης.

Χρήση στην τάξη

Αν η τελευταία ανάρτηση του Αυγούστου δεν μας ενέπνευσε αρκετά ώστε να επισκεφθούμε την αρχαία Αγορά και τον Κεραμεικό, αυτή θα πρέπει να τα καταφέρει! Στους χώρους αυτούς θα έχουμε την ευκαιρία να περπατήσουμε στα περισσότερα από τα σημεία στα οποία εκτυλίσσεται η δράση του βιβλίου (π.χ. στη σ.37 διαβάζουμε για το Δίπυλο), να συνειδητοποιήσουμε το πώς έμοιαζαν στην αρχαιότητα, αλλά και τη σημασία τους για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Έξω από τον χώρο της Θόλου, θα μπορούσαμε με τη βοήθεια δύο μαθητών να διαβάσουμε κάποιον από τους διαλόγους Χυτρίωνα-Καλλιμάχου, ή να αναπαραστήσουμε σκηνές από το κείμενο.

Τοπογραφικό σχέδιο της Αθήνας των κλασικών χρόνων (αρχική πηγή)

τύποι κυλίκων (πηγή)

Αν δεν επιθυμούμε να ξεκινήσουμε τη χρονιά με μια τέτοια βόλτα, θα μπορούσαμε να συζητήσουμε για την αρχαία ελληνική κουζίνα (μοιάζουν τα φαγητά των αρχαίων με τα δικά μας; τι έλειπε από την κουζίνα τους; τι λείπει από τη δική μας;) βασισμένοι στις αρκετές συνταγές που αναφέρονται στο βιβλίο (σελ. 39, 56-62, 75, 91) και αν το επιτρέπουν οι προϋποθέσεις, να προσπαθήσουμε να δοκιμάσουμε ένα μενού αρχαιοελληνικής προέλευσης στην τάξη! Για τους ακόμα πιο τολμηρούς, τοποθετώντας τα θρανία μας κυκλικά γύρω από έναν κουβά και μοιράζοντας στα παιδιά κύλικες (που θα κατασκευάσουμε από πηλό και θα ζωγραφίσουμε μαζί ή θα προμηθευτούμε απευθείας από το εμπόριο) με λίγες σταγόνες νερό, μπορούμε να αναπαραστήσουμε το παιχνίδι κότταβος που παιζόταν στα συμπόσια! Ας μην ξεχνάμε ότι ο νικητής (που κέρδιζε φρούτα, γλυκά ή άλλα δώρα) κρινόταν όχι μόνο από την ικανότητά του να πετυχαίνει τον στόχο, αλλά και από και τον τρόπο που κρατούσε το σκεύος του και την κομψότητα της τροχιάς που διαμόρφωνε η σταγόνα του. Με λίγη (έως πάρα πολλή) φαντασία, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε το παιχνίδι αυτό πρόγονο του μπάσκετ... με ενδιάμεσο σταθμό τα πτυελοδοχεία των σαλούν στο Φαρ Ουέστ!

συμποσιαστής παίζει κότταβο (πηγή)

Τα κορίτσια της εποχής είχαν άλλες ασχολίες (περισσότερα για τον ρόλο των γυναικών στην αρχαία Ελλάδα θα βρείτε εδώ). Διαβάζουμε για παράδειγμα (σ.95) ότι η Ιππαρέτη και η Ευνίκη είχαν υπηρετήσει μαζί την Αρτέμιδα στη Βραυρώνα. Η συγγραφέας πολύ πιθανόν να αναφέρεται στην λατρευτική παράδοση της αρκτείας. Το έθιμο λέγεται ότι ξεκίνησε όταν δυο αγόρια κυνήγησαν μια αρκούδα που είχε τραυματίσει την αδελφή τους και την σκότωσαν στο ιερό της θεάς. Η Άρτεμις, οργισμένη, τιμώρησε με λοιμό την πόλη της Αθήνας και από τότε χρησμός όρισε ότι οι παρθένοι της πόλης θα πρέπει να υπηρετούν την θεά πριν παντρευτούν. Η αρκτεία είχε τον χαρακτήρα θητείας και μύησης για την ενηλικίωση και τον γάμο. Η θεά καθοδηγούσε το πέρασμα των κοριτσιών 5 έως 10 ετών από την παιδική στην εφηβική ηλικία και τα προετοίμαζε για τον κύριο ρόλο τους στην κοινωνία. Τα κορίτσια επιλέγονταν από επιφανείς οικογένειες της Αθήνας, ονομάζονταν "άρκτοι" (αρκούδες) και διέμεναν για κάποιο χρονικό διάστημα στο ιερό, διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα τους μακριά από το οικογενειακό περιβάλλον. Φορούσαν κροκωτό ένδυμα, που θύμιζε δέρμα αρκούδας. Επειδή το ρούχο αυτό αποτελούσε επίσης και νυφικό ένδυμα, τα κορίτσια ίσως προετοίμαζαν την τελετουργία του μελλοντικού γάμου τους. Οι άρκτοι συμμετείχαν σε διάφορες τελετουργικές πράξεις, όπως θυσία αίγας, δρόμο και χορό, κρατώντας στεφάνια, ταινίες και πυρσούς γύρω από βωμούς και φοίνικες. Τελευταίο στάδιο της αρκτείας αποτελούσε πιθανόν η γύμνωση, κατά την οποία τα κορίτσια πετούσαν τα κροκωτά τους ενδύματα.

Ήμασταν εφτά χρονώ, 

σα γινήκαμε αρρηφόρες για τον πέπλο της θεάς,

και στα δέκα, αλέθαμε 

για τ' αλεύρι των ιερών της γλυκισμάτων

έπειτα μας έντυσαν 

αρκουδίτσες μες σε τούλια κροκωτά

για την Άρτεμη, προστάτρα της Βραυρώνας

και, κοπέλες, με τσαπέλες 

σύκα γύρω στο λαιμό

γίναμε κανηφόρες

(Αριστοφάνης, Λυσιστράτη 641-647)

Παραστάσεις αγγείων στο μουσείο της Βραυρώνας, απεικονίζουν
νεαρά κορίτσια να χορεύουν γύρω από βωμούς ντυμένα αρκούδες
Ο στίχος είναι από απόδοση του Πολύβιου Δημητρακόπουλου (πηγή)

Τα "Χυτρίων" και "Τρίγλη" δεν ήταν τα αληθινά ονόματα των δύο δούλων από τη Θράκη που συναντήσαμε στην ιστορία. Ήταν παρατσούκλια με τα οποία τους βάφτισαν οι Αθηναίοι βασιζόμενοι σε κάποιο σωματικό τους χαρακτηριστικό ή ιδιότητα, ίσως για να τους θυμούνται πιο εύκολα. Ας μην ξεχνάμε ότι και ο ίδιος ο Πλάτωνας, ονομαζόταν στην πραγματικότητα Αριστοκλής (βλ. προηγούμενη ανάρτηση). Αν άραγε ζούσαμε με τους μαθητές μας στα αρχαία χρόνια, τι ονόματα θα μας είχαν δώσει οι Αθηναίοι; Μπορούμε να σκεφτούμε κάποιο παρατσούκλι για τον διπλανό μας και να τον συστήσουμε με αυτό στην υπόλοιπη τάξη;

Μεταλλική χύτρα από το μουσείο της Βραυρώνας. Παρασύροντας
μια τέτοια (σελ. 42-43), απέκτησε ο Χυτρίων το παρατσούκλι του!

Να κλείσουμε την ανάρτηση με μια ερώτηση για προσεκτικούς αναγνώστες: 

Τι σχέση έχουν οι μυρτιές με τη Μερέντα; 

Ανοίγοντας το βιβλίο στη σελίδα 38 (και συνδυάζοντας τις πληροφορίες) μπορείτε να το ανακαλύψετε!

Το μυστικό του δούλου: Συνωμοσία στην αγορά της αρχαίας Αθήνας

Μετράω από τη ζούγκλα ως την... κουζίνα!

Υπόθεση

Ένα λιοντάρι που ψωνίζει τυρόπιτα από τον φούρνο του λαγού και τον κάνει να εξαφανιστεί πανικόβλητος... δύο ελέφαντες που τρώνε μέχρι σκασμού... τρεις λεοπαρδάλεις που ξεχνούν τη δίαιτά τους μόλις βλέπουν μια τούρτα... τέσσερις μαϊμούδες που κλέβουν το φαγητό άλλων ζώων και κάνουν ζημιές... πέντε σκίουροι που περνάνε τη μέρη τους τρώγοντας... έξι λύκοι που αποφάσισαν να γίνουν χορτοφάγοι... επτά αρκούδες που φτιάχνουν τοστάκια... οκτώ κότες που πάνε να φάνε σε εστιατόριο αλλά το μενού τις τρομοκρατεί... εννιά σκύλοι αδειάζουν το ψυγείο της κυρά Λένας... και δέκα γατάκια που έχουν κλειδωθεί στην κουζίνα και τρώνε συνέχεια εδώ κι έναν μήνα!

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Ψυχογιός
Συγγραφέας: Αθηνά Ρεϊζάκη
Εικονογράφηση: Mark Weinstein
ISBN: 978-960-496-875-6
Έτος 1ης Έκδοσης: 2012
Σελίδες: 30
Τιμή: περίπου 4 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ 
Τάξεις: A', B'

Κριτική

Δέκα εμπνευσμένα ποιηματάκια όλο χαρά, ταξιδεύουν τον αναγνώστη στους πρώτους φυσικούς αριθμούς, έχοντας για ήρωες ισάριθμα ζώα που μας διασκεδάζουν με τις θεότρελες διατροφικές τους συνήθειες! Με απλότητα, σαφήνεια και χιούμορ, η συγγραφέας με το έργο της αυτό -που ίσως σε κάποιους θυμίσει την αλφαβήτα της Παμπούδη-, βοηθάει τα παιδιά να μαθαίνουν γελώντας και δίνει στους εκπαιδευτικούς ένα χρήσιμο εργαλείο για το νηπιαγωγείο και τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Η συνοδευτική εικονογράφηση βρίσκεται παντού: γεμίζει το βιβλίο με χρώμα, επεξηγεί με σχεδιαστική καθαρότητα σκηνές από το κείμενο και συμβάλει στην αστεία ατμόσφαιρα που διαμορφώνεται. Προτείνουμε το βιβλίο ανεπιφύλακτα για την ψυχαγωγία των μικρών μαθητών αλλά και για αναγνωστική προπόνηση στους λίγο μεγαλύτερους. Στη δική μας τουλάχιστον τάξη, έκανε θραύση!

Χιούμορ Διαβάζεται εύκολα και ευχάριστα από τους μαθητές Χρήσιμο εργαλείο στην τάξη

Απουσία παραρτήματος με δραστηριότητες

Αξίες - Θέματα

Ζωοφιλία, Μαθηματικά, Διατροφή.

Εικονογράφηση
Πολύχρωμη και πανταχού παρούσα, βοηθάει στην κατανόηση του κειμένου και μπορεί να μας εξυπηρετήσει σε δραστηριότητες παρατηρητικότητας. 

Απόσπασμα
Εννιά σκύλοι ζουν μαζί
στης γιαγιάς μου την αυλή.

Τρώνε ρύζι, πίνουν γάλα,
τρώνε λάχανα μεγάλα,

τρώνε όσπρια, ψωμί,
άδειασαν το μαγαζί.

Φάγανε καρπούζι κρύο,
άδειασε και το ψυγείο,

φάγανε κι ένα πεπόνι,
και φωνάζουν οι γειτόνοι:

«Άντε φτάνει, κυρά Λένα,
όπως παν θα φαν κι εσένα!»

Σχόλια

Το χιουμοριστικό ύφος του κειμένου δεν επιτρέπει ιδιαίτερη ανάλυση. Θα μπορούσαμε ωστόσο να αναφέρουμε ότι στον αριθμό έξι, ο λύκος για ακόμα μια φορά "χειρουργείται" για να γίνει "καλός"! Προτιμάει έτσι να φάει ντολμαδάκια αντί για τα τρία γουρουνάκια, όπως και ελιές αντί για κατσικάκια ή την Κοκκινοσκουφίτσα. Κάποιοι μάλιστα από τους μικρούς μαθητές, φάνηκε να ενοχλούνται που τα γουρουνάκια βγήκαν από το μενού του προαιώνιου αντιπάλου τους!

Αυτό που διαπιστώσαμε στην πράξη, ήταν πως οι αδύναμοι αναγνωστικά μαθητές της Β' τάξης, ζητούσαν να διαβάσουν το βιβλίο ξανά και ξανά, κάτι που μόνο επιτυχία μπορεί να σημαίνει. Το χιούμορ, οι ομοιοκαταληξίες και οι ανατροπές, κατάφεραν όπως φαίνεται να κερδίσουν το ενδιαφέρον των παιδιών.

Χρήση στην τάξη

Στην τάξη μπορούμε να κάνουμε λόγο για τη διατροφική αλυσίδα αλλά και να συμπληρώσουμε έναν μικρό πίνακα με το τι κανονικά τρώνε τα συγκεκριμένα ζώα που αναφέρονται στα ποιήματα. Τι τους προσφέρουν τα συγκεκριμένα τρόφιμα; Θα ήταν άραγε σοφό τα ζώα να αντιγράψουν τις διατροφικές συνήθειες του ανθρώπου; Κάτι τέτοιο θα μπορούσε φυσικά να έχει απρόβλεπτες συνέπειες! Μήπως τελικά και εμείς θα πρέπει να ακολουθούμε δίαιτα πιο θρεπτική και ωφέλιμη για την υγεία μας;

Βασιζόμενοι στις εικόνες και τα κείμενα του βιβλίου, θα μπορούσαμε να εξασκήσουμε την προσοχή και την παρατηρητικότητα των μαθητών, κάνοντάς τους ερωτήσεις όπως: "Τι έχουν μέσα τα τοστάκια που κρατάει η αρκούδα; Τι είδους ψάρι κρατάνε;" ή "Μπορείς να εντοπίσεις στην εικόνα των λύκων τα κατσικάκια; Πού είναι κρυμμένη η κοκκινοσκουφίτσα; κτλ."

Τέλος, αν οι συνθήκες κρίνονται κατάλληλες, μπορούμε να κατασκευάσουμε δικά μας ποιήματα για τους αριθμούς μέχρι το 10 ή μετά. Στη δική μας τάξη η προσπάθεια κατέληξε σε έργα σαν αυτά:

Ο Κοπέρνικος και ο μικρός Άμπακος

Υπόθεση

Στο λιμάνι Ζάρι του Ανάποδου Κόσμου, ο Κοπέρνικος εργάζεται ως οδηγός - πορθμέας, μεταφέροντας με τον κυβόσαυρό του τον Μαξ, όσους τουρίστες θέλουν να επισκεφθούν τα αντικρινά νησιά Ξόρκι. Ένα μεσημέρι, εμφανίζονται στην προκυμαία δυο θεόρατοι Άμπακοι, ο Κόκο με τη μαμά του, η οποία έχει υποσχεθεί στον γιο της να τον στείλει απέναντι. Παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του Κοπέρνικου, η υπερτραφής μαμά τον πείθει να φορτώσει τον γιο της επάνω στον κυβόσαυρο. Με ποιο τρόπο μπορεί όμως να συμβεί κάτι τέτοιο, χωρίς να προκληθεί κάποιο ατύχημα; Θα καταφέρει ο Κοπέρνικος να βρει μια λύση;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Ψυχογιός
Συγγραφέας: Άγγελος Αγγέλου, Έμη Σίνη
Εικονογράφηση: Μαργαρίτα Τζαννέτου
ISBN: 978-618-01-0220-8
Έτος 1ης Έκδοσης: 2013
Σελίδες: 72
Τιμή: περίπου 6 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ 
Τάξεις: Β', Γ'
Διαβάστε τις πρώτες δώδεκα σελίδες εδώ

Κριτική

Χαριτωμένη, σουρεαλιστική ιστορία για μικρούς αναγνώστες, που ασχολείται τόσο με θέματα διατροφής όσο και... μηχανικής! Η γλώσσα είναι αρκετά απλή, αν και υπάρχουν σημεία που ίσως θα μπορούσαν να είναι πιο σαφή. Οι πρωτότυποι, υπερβολικοί σε όλα τους χαρακτήρες, μπορεί να φανούν ελκυστικοί στα παιδιά, ενώ οι ζωηροί διάλογοι και η γενικότερα θεοπάλαβη διάθεση, δεν αφήνουν το ενδιαφέρον τους να ατονίσει εύκολα. Κάτι επίσης ενδιαφέρον, είναι πως τα πολλά ανορθόδοξα που συναντάμε στο βιβλίο, έρχεται να ισορροπήσει η αγάπη των συγγραφέων για την επιστήμη και τη λογική, που στο κείμενο διαφαίνεται έκδηλη, διαμορφώνοντας τελικά ένα μάλλον ιδιόρρυθμο μείγμα. Παρότι το εξώφυλλο δεν φαίνεται να συγκίνησε ιδιαίτερα τα παιδιά της τάξης μας, η εικονογράφηση είναι στο κλίμα του κειμένου και αλληλεπιδρά μαζί του, ενισχύει την αίσθηση του αλλόκοτου ενώ τη συναντάμε σε κάθε σελίδα. Θα προτείναμε το βιβλίο περισσότερο σε έμπειρους αναγνώστες της Β' και της Γ' τάξης, καθώς είναι μάλλον περίπλοκο για τους μικρότερους.

Πρωτότυποι χαρακτήρες Συνδυασμός Επιστήμης και Φαντασίας

Αξίες - Θέματα

Χιούμορ, Φαντασία, Επιστήμη, Διατροφή

Εικονογράφηση

Χαριτωμένη, κάπως αλλόκοτη, αλλά πολύχρωμη και πανταχού παρούσα, η εικονογράφηση αλληλεπιδρά με το κείμενο μέσα από χάρτες και διαγράμματα, και βοηθάει στην καλύτερη κατανόησή του. Οι γραμμές μολυβιού ωστόσο που αχνοφαίνονται σε ορισμένα σχέδια (π.χ. εικόνα δεξιά), ίσως αφήσουν στους αναγνώστες μια αίσθηση προχειρότητας. 

Απόσπασμα

Είχε σχεδόν μεσημεριάσει και ο Κοπέρνικος, καθισμένος στην αγαπημένη του πράσινη πολυθρόνα, απολάμβανε το διάλειμμά του φουσκώνοντας κάτι μεγάλα κατακόκκινα μπαλόνια. Είχε φουσκώσει ήδη το εικοστό έκτο μπαλόνι, όταν στην προβλήτα έκανε την εμφάνισή του ένας μικρός Άμπακος με τη μαμά του!

Οι Άμπακοι είναι κάτι εντυπωσιακά πλάσματα, πανύψηλα, θεόρατα και απολύτως στρογγυλά! Κατοικούν στην Κοιλάδα της Κοιλιάς, τη λεγόμενη «Κοιλιάδα», μια εύφορη περιοχή όπου ευδοκιμούν όλα τα καλούδια και οι λιχουδιές του κόσμου! Εκεί οι Άμπακοι περνάνε τις μέρες τους τρώγοντας ό,τι απλώνεται μπροστά τους σε πολύ μεγάλες ποσότητες: τυροπιτάκια, μπιφτεκάκια, λαχανοζυμαράκια, μυζηθρο-ροκφορο-ανηθοπιτάκια και ό,τι άλλο μπορεί να φαγωθεί!

- Καλημέρα, λιγνούλη! Είπε η μαμά του μικρού Άμπακου στον Κοπέρνικο, μασουλώντας ταυτόχρονα μια μεγάλη μπουκιά από την παραγεμισμένη γαλλική μπαγκέτα που κρατούσε στο χέρι της. Σήμερα είναι τα γενέθλια του γιου μου, του Κόκο, και του έχω υποσχεθεί μια βόλτα στα απέναντι νησιά! Εγώ νιώθω κάπως αδύναμη και σκέφτομαι να μείνω στο λιμάνι Ζάρι μπας και τσιμπήσω κάτι, είπε και δάγκωσε ένα μεγάλο κομμάτι ψωμιού, πριν ακόμη καταπιεί το προηγούμενο.

Ο Κοπέρνικος κοίταζε μια το μικρό Άμπακο, που τον περνούσε σε ύψος τουλάχιστον οχτώ κεφάλια, και μια τον Μαξ, ο οποίος μόνο και μόνο στην ιδέα της μεταφοράς του τεράστιου αυτού πλάσματος πάνω στην πλάτη του είχε αρχίσει να τρέμει από το φόβο του!

- Λυπάμαι, κυρία μου, αλλά αυτή η βόλτα θα είναι κάπως δύσκολο να γίνει! Φαίνεται ότι ο μικρός σας έφαγε σήμερα κάτι παραπάνω και πέφτει λίγο βαρύς για τον κυβόσαυρό μου, τόλμησε να ξεστομίσει ο Κοπέρνικος.

- Μα τι λέτε; Απάντησε θιγμένη η μαμά. Ίσα ίσα που ξεκινήσαμε τόσο πρωί από το σπίτι σήμερα, ώστε το χρυσό μου δεν πρόλαβε να βάλει ούτε εκατό μπουκιές στο στόμα του! Άλλωστε, ο Κόκο μου είναι εξαιρετικά λιτοδίαιτος και προσέχει πολύ τη διατροφή του! Συμπλήρωσε και, ξετυλίγοντας ένα πικάντικο σαλάμι αέρος, βάλθηκε να περιγράφει το ημερήσιο «διατροφολογικό πρόγραμμα» του γιου της:

Σαν ξυπνήσει το πρωί

πίνει ένα καφεδάκι

και θα ψάξει στα ντουλάπια

για κανένα κουλουράκι.

Αφού πιεί μια βυσσινάδα

ένα γιαουρτάκι θέλει

και μετά δυο φρυγανίτσες

αλειμμένες με το μέλι.

Αφανίζει μια μπανάνα

κι ένα αυγό τηγανητό

μέχρις ότου να το βγάλει

απ’ το φούρνο το ψητό.

Δυο μπουτάκια κι ένα στήθος

με πατάτες ριγανάτες

και μια πλούσια σαλάτα

με αγγούρια και ντομάτες

Μα όταν όλ’ αυτά τα φάει

θα περάσει στο γλυκό,

δηλαδή μία τουρτίτσα

και εκμέκ με παγωτό.

Τρώει για φρούτο ένα πεπόνι

κι ένα μπολ με μαύρα μούρα.

το ψυγείο πάλι ανοίγει

γιατί του ‘ρχεται λιγούρα.

Κατεβάζει ντολμαδάκια,

δυο βαζάκια μαρμελάδα

και γεμίζει βιταμίνες

πίνοντας πορτοκαλάδα.

Μα όταν πέφτει στο κρεβάτι

δεν μπορεί να κοιμηθεί

γιατί ο νους του ταξιδεύει

πάντα γύρω απ’ το φαΐ.

Κι έτσι μέχρι το πρωί

τι να κάνει το παιδί;

Καταπίνει ό,τι βρει!

Σχόλιο

Χωρίς αμφιβολία, ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται στο βιβλίο το στοιχείο του παραλόγου με τη λογική, σ' έναν κόσμο που ελάχιστα μοιάζουν φυσιολογικά κι όμως όλα (ή σχεδόν όλα) υπακούν στους νόμους της φυσικής.

Σε τι κόσμο θα μας ήταν άραγε δυσκολότερο να ζήσουμε; Σε κάποιον που μοιάζει φυσιολογικός αλλά λειτουργεί με κανόνες άγνωστους ή σε κάποιον που μοιάζει αλλόκοτος και οι γνώριμοί μας νόμοι της φυσικής παραμένουν σε ισχύ; Βασιζόμενοι στις μεταβλητές Περιβάλλον και Νόμοι, μπορούμε να δημιουργήσουμε τέσσερις εναλλακτικές κόσμων, οι οποίες φαίνονται στο παρακάτω διάγραμμα. Τα παιδιά στην τάξη κλήθηκαν να δημιουργήσουν μια μικρή ιστορία για κάθε τετράγωνο και μετά από σύντομη συζήτηση έγινε φανερό ότι προτιμούν τον κόσμο έτσι ακριβώς όπως είναι τώρα!

Χρήση στην τάξη

Στην τάξη, η ιστορία μπορεί να εμπνεύσει διάφορα πειράματα φυσικής. Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς θα μπορούσαμε να μεταφέρουμε έναν βαρύ επιβάτη από τη στεριά σε ένα κοντινό νησί; Στο βιβλίο η απάντηση αναζητείται στις εξής εναλλακτικές:

α. ανέβασμα επιβάτη με ανεμόσκαλα σε μεταφορικό μέσο

β. ανέβασμα στο μεταφορικό μέσο με γερανό

γ. άλμα επιβάτη στο μεταφορικό μέσο

δ. βολή με κανόνι προς το νησί (με βλήμα τον επιβάτη)

ε. φόρτωμα επιβάτη σε σχεδία

στ. δέσιμο με μπαλόνια επάνω στο μεταφορικό μέσο!

Στη δική μας τάξη σταθήκαμε στο ε', δοκιμάζοντας να κατασκευάσουμε μια σχεδία από ξυλάκια για σουβλάκι. Στη συνέχεια την τοποθετήσαμε στο νερό και παρατηρήσαμε πόσο βάρος μπορούσε να σηκώσει, αυξάνοντας προοδευτικά τη μάζα του (και την πυκνότητά του) με αναμμένα κεράκια. Στο έκτο ρεσό που φορτώσαμε στη σχεδία μας, τα νερά άρχισαν να ανεβαίνουν και οι επιβάτες κινδύνευσαν να σβήσουν! Περισσότερα για τη συνθήκη πλεύσης μπορείτε να διαβάσετε στο αντίστοιχο μάθημα Φυσικής της Β' Γυμνασίου, ενώ όσοι αποφασίσουν να ασχοληθούν με την άνωση, ας μην ξεχάσουν το χαριτωμένο πείραμα του καρτεσιανού δύτη.

Η σχεδία μας άντεξε μέχρι 6 φωτεινούς επιβάτες... μετά, ούτε πομπίλος
δεν θα μπορούσε να τη βοηθήσει! -Ο στίχος από την αρχαία ποιήτρια Ήριννα.

Ο Κοπέρνικος και ο μικρός Άμπακος

Άννα και Θεοφανώ: πριγκίπισσες στα ξένα

Υπόθεση

Τα 8 κεφάλαια του βιβλίου καλύπτουν μια περίοδο 50 περίπου ετών (μεταξύ 950-995 μ.Χ.) που μας παρουσιάζεται μέσα από τις ακόλουθες ιστορικές προσωπικότητες:

Όλγα: Στο Κίεβο του 965, η βασίλισσα και μετέπειτα αγία Όλγα, παρακολουθεί ετοιμοθάνατη από το παράθυρό της τον πολεμοχαρή γιο της Σβιατοσλάβ να γυμνάζεται με την ντρουζίνα του. Νιώθει τύψεις για την άγρια εκδίκηση που η ίδια πήρε από τους Ντρεβλιάνους όταν χρόνια πριν σκότωσαν τον άντρα της. Θυμάται, τέλος, την επίσκεψή της στην Κωνσταντινούπολη το 955, όπου βαφτίστηκε χριστιανή με ανάδοχο τον ίδιο τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ'.

Άννα (Ι): Παρακολουθούμε τις σκέψεις της 9χρονης πριγκίπισσας Άννας, καθώς παρευρίσκεται σε μια λειτουργία στην Αγία Σοφία το 970. Παρατηρεί με μίσος τον Ιωάννη Τσιμισκή που πρόσφατα δολοφόνησε τον προηγούμενο αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά και έκλεισε τη μητέρα της σε μοναστήρι. Κοντά του, οι εκπρόσωποι της Γερμανικής Αυτοκρατορίας που έχουν έρθει με σκοπό ένα βασιλικό προξενιό.

Λιουτπράνδος: Ο ηλικιωμένος επίσκοπος της Κρεμόνας βρίσκεται το 970 για τρίτη φορά στην Κωνσταντινούπολη ως πρέσβης του βασιλιά Όθωνα της Γερμανίας. Ήρεμος, αναθυμάται τις προηγούμενες επισκέψεις του: Το 950, πρώτη φορά που έφτασε στην Πόλη, εντυπωσιάστηκε από τη λάμψη του παλατιού της Μαγναύρας και από την αίθουσα ακροάσεων, ενώ συνέφαγε με τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ' Πορφυρογέννητο σε πλούσιο τραπέζι. Τη δεύτερη φορά, η εμπειρία του από την επίσκεψη στην αυλή του Νικηφόρου Φωκά ήταν τραυματική, καθώς το 968 οι σχέσεις Βυζαντίου και Γερμανών περνούσαν κρίση λόγω συγκρουόμενων συμφερόντων στο ιταλικό έδαφος.

Θεοφανώ (Ι): Η πριγκίπισσα Θεοφανώ Σκλήραινα αγαπάει τον αυτοκράτορα Τσιμισκή, αλλά το μέλλον που της επιφυλάσσει ο γάμος της με τον Γερμανό βασιλιά Όθωνα Β' την κάνει να ανησυχεί. Ειδικά από τη στιγμή που ο ξένος ηγέτης έχει ζητήσει να του στείλουν για νύφη μια πορφυρογέννητη και όχι απλώς κάποια κοπέλα ευγενικής καταγωγής όπως είναι αυτή. Αποφασίζει ωστόσο να μάθει τη γερμανική γλώσσα, να πλουτίσει τις γνώσεις της σε όλους τους τομείς, αλλά και να δοκιμάσει ένα ξόρκι γοητείας... μήπως και την ερωτευτεί ο ξένος ηγεμόνας. Στη συνέχεια παρακολουθούμε το μακρύ και περιπετειώδες ταξίδι της προς την Κεντρική Ευρώπη, τον γάμο της το 972 με τον Όθωνα και τις πρώτες εντυπώσεις της από το νέο περιβάλλον της γερμανικής αυλής.

Βλαντιμίρ: Ο γιος της Όλγας, Σβιατοσλάβ, κατατροπώνεται από τους Βυζαντινούς στο Δορύστολο του Δούναβη. Μια χριστιανή μοναχή τον περιθάλπει, εκείνος όμως μόλις συνέρχεται την αιχμαλωτίζει και τη στέλνει με τη βία ως νύφη στον μεγάλο του γιο. Ο ίδιος θα σκοτωθεί λίγους μήνες μετά (972) πριν καν επιστρέψει στο Κίεβο, σε μια ενέδρα που του στήνουν οι εχθροί του Πετσενέγκοι. Στη συνέχεια, παρακολουθούμε τον εμφύλιο πόλεμο διαδοχής που ξεσπάει ανάμεσα στους τρεις γιους του, στον οποίο επικρατεί ο "νόθος" Βλαντιμίρ με τη βοήθεια 2000 Βαράγγων πολεμιστών που του παραχωρεί ο Σκανδιναβός βασιλιάς Όλαφ. Ο Βλαντιμίρ, μετά τον θρησκευτικό εμφύλιο που προκαλεί μια ανεπιτυχής ανθρωποθυσία στο Κίεβο του 983, αποφασίζει να υιοθετήσει ένα πιο μοντέρνο θρήσκευμα και προσκαλεί εκπροσώπους από τα πέντε γειτονικά του κράτη. Ποια θρησκεία τον συμφέρει περισσότερο να επιλέξει για τον λαό του, τους Ρώσους;

Βασίλειος: Η Θεοφανώ είναι πλέον συναυτοκράτειρα των Γερμανών και μαθαίνουμε τα νέα της. Το 976 ο Τσιμισκής δηλητηριάζεται από τον δαιμόνιο πρόεδρο της Συγκλήτου Βασίλειο Λακαπηνό και ο νεαρός Βασίλειος Β' ανεβαίνει στο θρόνο. Ο Βάρδας Σκληρός, δούκας της Μεσοποταμίας, επαναστατεί και φτάνει έξω από την Πόλη. Εναντίον του στέλνεται ο Βάρδας Φωκάς που το 979 τον νικάει σε μονομαχία! Ο αυτοκράτορας Βασίλειος έτσι επικρατεί και λίγο αργότερα (985) παραγκωνίζει τον παρακοιμώμενο Λακαπηνό. Όταν εκστρατεύει εναντίον των Βουλγάρων του Σαμουήλ και υφίσταται πανωλεθρία, οι δύο Βάρδηδες βρίσκουν πάλι ευκαιρία να ξεσηκωθούν. Ο Βάρδας Φωκάς κυκλώνει την Κωνσταντινούπολη και υποχρεώνει τον Βασίλειο Β' να ζητήσει βοήθεια από τους Ρώσους του Βλαντιμίρ.

Θεοφανώ (ΙΙ): Πίσω στη Γερμανία, ο βυζαντινός πολιτισμός έχει αρχίσει μέσω της Ελληνίδας βασίλισσας να επηρεάζει την τοπική κουλτούρα. Όταν ο Τσιμισκής δολοφονείται, ο Όθωνας Β' εκστρατεύει στη νότια Ιταλία για να κερδίσει εδάφη από τους Βυζαντινούς και να εκδιώξει τους Σαρακηνούς. Το 982, σε μάχη κοντά στον Κρότωνα οι σιδηρόφρακτοι ιππότες του αποδεικνύονται πολύ αργοκίνητοι για το αραβικό ιππικό και ο ίδιος γλιτώνει παρά τρίχα. Λίγο αργότερα θα πεθάνει από ελονοσία, κι έτσι ο ξάδελφός του Ερρίκος ο Καβγατζής θα προσπαθήσει να σφετεριστεί το θρόνο. Η εμφάνιση ωστόσο ενός μετεωρίτη στον ουρανό, τον κάνει να υποχωρήσει από τις διεκδικήσεις του. Μαθαίνουμε έπειτα για τη σοφή διακυβέρνηση της Θεοφανούς και για το τέλος της.

Άννα (ΙΙ): Πίσω στην πολιορκούμενη Κωνσταντινούπολη, ο Βλαντιμίρ για να βοηθήσει τον Βασίλειο Β', ζητάει για νύφη την πορφυρογέννητη αδελφή του Άννα. Ο αυτοκράτορας παρά τις αρχικές του αντιρρήσεις δέχεται και ο Ρώσος ηγεμόνας στέλνει στην υπηρεσία του 6000 άντρες, χάρη στους οποίους το παλάτι επικρατεί και πάλι των Φωκάδων. Όμως οι Βυζαντινοί καθυστερούν να εκπληρώσουν την υπόσχεσή τους και ο αρχηγός των Ρώσων για να τους πιέσει καταλαμβάνει τη Χερσώνα. Ο Βασίλειος τότε κάμπτεται και στέλνει την Άννα στην Κριμαία, υπό τον όρο ο Βλαντιμίρ να βαφτιστεί χριστιανός και να χωρίσει τις δεκάδες άλλες γυναίκες του. Ο γάμος γίνεται το 989 και οι Ρώσοι εκχριστιανίζονται με μια μεγάλη τελετουργία, μετά την οποία καταστρέφουν τα ξύλινα σύμβολα του παλιού τους θεού Περούν. Μαθαίνουμε έπειτα για το ειρηνικό τέλος της Άννας.

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Κίρα Σίνου
Εικονογράφηση: Σπύρος Γούσης
ISBN: 960-04-2666-Χ
Έτος 1ης Έκδοσης: 2004
Σελίδες: 312
Τιμή: περίπου 12 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Ε', Στ', Γυμνάσιο

Κριτική

Με εφαλτήριο μια πλούσια βιβλιογραφία, η αείμνηστη Κίρα Σίνου μας δίνει ένα σπονδυλωτό μεσαιωνικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στα εδάφη του Βυζαντίου, της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Ρωσίας. Η συγγραφέας εξομολογείται στην εισαγωγή ότι δεν είχε ιδιαίτερα περιθώρια για μυθοπλασία, καθώς τα πρόσωπα και τα γεγονότα που αναφέρονται είναι πραγματικά και περιγράφονται με λεπτομέρειες από τις πηγές. Παρ όλ' αυτά καταφέρνει να μας δώσει ένα κείμενο αρκετά ελκυστικό, σε γλώσσα απλή και χωρίς προβλήματα σαφήνειας. Παρά τον όγκο του βιβλίου, τα περισσότερα επεισόδια καταφέρνουν να κρατήσουν το ενδιαφέρον μας. Υπάρχουν ωστόσο σημεία με αναλυτικές σκέψεις και μακρόσυρτες αναπολήσεις (π.χ. σελ. 113-117) των χαρακτήρων, που ίσως κουράσουν τους λιγότερο μυημένους. Τα περισσότερα κεφάλαια έχουν έκταση γύρω στις 35 σελίδες (που είναι ήδη αρκετές), υπάρχει όμως και ένα που φτάνει τις 61! Η εικονογράφηση περιορίζεται σε μια ολοσέλιδη εικόνα στην αρχή κάθε κεφαλαίου. Λόγω της θεματικής του, οφείλουμε να προτείνουμε το βιβλίο και σε μαθητές της Ε', θεωρώ όμως ότι απευθύνεται σε λίγο μεγαλύτερης ηλικίας μαθητές, τουλάχιστον της τελευταίας τάξης του δημοτικού και βέβαια του γυμνασίου.

Αξιόλογοι χαρακτήρες Ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα Πολύτιμες γνώσεις για τα Βυζαντινά Χρόνια

Μεγάλος όγκος Απουσία βοηθητικής εικονογράφησης και ιστορικών χαρτών

Αξίες - Θέματα
Ιστορία, Ταξίδια, Διπλωματία, Βυζάντιο, Οικογένεια, Μαγειρική, Μαγεία, Θρησκεία

Σκηνές που ξεχωρίσαμε

Εντυπωσιακή είναι η περιγραφή του βασιλικού τραπεζιού που οργανώνει ο αυτοκράτορας προς τιμήν των Γερμανών πρεσβευτών (σ.34-39), αλλά εξίσου συναρπαστική είναι και η αφήγηση της μάχης στο Capo Colonna, μεταξύ του γερμανοϊταλικού συνασπισμού και των Σαρακηνών (σ.245-250).

Εικονογράφηση

Μια πολύ όμορφη εικόνα συνοδεύει τον τίτλο κάθε κεφαλαίου. Δυστυχώς, οι 8 αυτές ζωγραφιές αποτελούν σταγόνα στον ωκεανό, αφού οι σελίδες του βιβλίου ξεπερνούν τις 300.

Απόσπασμα

Έλα μαζί μου… Ετοιμάσου όμως να περπατήσεις. Το Ιερό Παλάτι καλύπτει μια τεράστια έκταση που φτάνει τα δύο τετραγωνικά χιλιόμετρα, ευτυχώς όμως εμείς δεν έχουμε να πάμε ως την άλλη άκρη του.

Βγήκαν από τον προθάλαμο, όπου στέκονταν προσοχή οι φρουροί ντυμένοι με τους θώρακές τους, μπήκαν σε μια μακριά στοά κι από κει φτάσανε σ’ ένα σύνολο χωριστών κτιρίων που συνδέονταν μεταξύ τους μ’ ένα λαβύρινθο από μικρότερες στοές και ταράτσες.

- Αυτό είναι το Ανάκτορο της Δάφνης, του εξηγούσε ο πρωτοασηκρήτης καθώς προχωρούσαν. Το είχε χτίσει ο Μέγας Κωνσταντίνος, αλλά τη σημερινή του μορφή την οφείλει στον Ιουστινιανό. Εκείνο το οκτάγωνο κτίριο στη μέση με το μεγάλο θόλο είναι ο Χρυσοτρίκλινος, η μεγάλη αίθουσα του θρόνου… Αυτό εκεί είναι το Τρίκογχο, η αίθουσα συνεδριάσεων.  Λέγεται έτσι γιατί έχει τρεις κόγχες. Το έχτισε ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, που υπήρξε μέγας θαυμαστής της αραβικής αρχιτεκτονικής. Εμείς όμως πάμε, όπως είπαμε, στη Μαγναύρα, που κι αυτή την έχτισε ο Θεόφιλος…

Ο Λιουτπράνδος είδε ένα απέριττο κτίριο που απέξω έμοιαζε με εκκλησία, με μια απλή τρίκλιτη βασιλική. Όμως, όταν μπήκαν μέσα, του κόπηκε η ανάσα. Η μεγάλη αίθουσα των δεξιώσεων έδινε την εντύπωση ότι είχε βγει από τις Χίλιες και μια νύχτες, τόσο παραμυθένια φάνταζε με τις αλαβάστρινες κολόνες, διάφανες και ροδαλές σαν την ανθρώπινη σάρκα, έτσι όπως τις φώτιζε η λάμψη από τα αμέτρητα γυάλινα καντήλια λαδιού που ήταν τοποθετημένα πάνω στους επτά μεγάλους πολυέλαιους.

Ο αυτοκρατορικός θρόνος ήταν τοποθετημένος σε μια εξέδρα, που βρισκόταν σ’ ένα κοίλωμα στην άκρη της αίθουσας, όπου σε οδηγούσαν έξι σκαλοπάτια. Δίπλα στο θρόνο υπήρχε ένα χρυσό δέντρο, ένας πλάτανος μ’ ένα πολύ φυσικό φύλλωμα, σμιλεμένο κι αυτό από το ίδιο μέταλλο. Στα κλαριά του κούρνιαζαν διάφορα είδη πουλιών, κι αυτά φτιαγμένα από χρυσό. Στον ολόχρυσο σκαλιστό θρόνο καθόταν ο ίδιος ο αυτοκράτορας ντυμένος με μια πολυτελή χρυσή πανοπλία, μα, καθώς ο Λιουτπράνδος στεκόταν μακριά, το μόνο που διέκρινε από το πρόσωπό του ήταν το κοντό μαύρο γένι του.

Και ενώ τα μάτια του περιεργάζονταν με θαυμασμό το θρόνο, πρόσεξε ξαφνιασμένος τα δυο μεγάλα χρυσοκίτρινα λιοντάρια που ήταν ξαπλωμένα δίπλα στα σκαλοπάτια κα δύο χρυσελεφάντινους γρύπες που φρουρούσαν το θρόνο από τα πλάγια. Το αίμα του πάγωσε στις φλέβες.

Τρόμαξε ακόμα περισσότερο όταν, καθώς οι πρεσβείες έμπαιναν στην αίθουσα η μία πίσω από την άλλη, τα λιοντάρια άρχισαν να χτυπούν θυμωμένα στο δάπεδο τις μακριές ουρές τους, ν’ ανοίγουν τα στόματά τους και, κουνώντας τις γλώσσες τους, να βγάζουν φοβερούς βρυχηθμούς, ενώ οι γρύπες ανορθώθηκαν στις θέσεις τους, έτοιμοι, θαρρείς, να επιτεθούν σε κάθε παρείσακτο. Δεν ήταν και πολύ γενναίος ο Λιουτπράνδος και ετοιμάστηκε να το βάλει στα πόδια. Θα το έκανε, όσο και να ντρεπόταν, αν την ίδια στιγμή τα χρυσά πουλιά στον πλάτανο δεν άρχιζαν να κελαηδούν και να λένε το καθένα το δικό του μελωδικό σκοπό, που όλοι μαζί ενώνονταν σε μια αρμονική χορωδία. Τότε μόνο κατάλαβε ότι και οι γρύπες και τα λιοντάρια δεν ήταν παρά ομοιώματα που ένας έξυπνος τεχνίτης τα είχε φτιάξει έτσι ώστε όχι μόνο να μοιάζουν σαν ζωντανά αλλά και να λειτουργούν όπως θα έκαναν αν ήταν ζώα πραγματικά.

Καθώς ο Λιουτπράνδος έπαιρνε ανακουφισμένος βαθιές αναπνοές, τον πλησίασαν δυο νεαροί ευνούχοι και τον ανέβασαν στους ώμους τους, κάνοντάς του νόημα να χαμηλώσει το κεφάλι του. Καθισμένος εκεί ο γραμματέας του Βερεγγάριου υποκλίθηκε τρεις φορές βαθιά μπροστά στον αυτοκράτορα, μα, όταν σήκωσε το κεφάλι του, έμεινε έκπληκτος. Ο θρόνος του αυτοκράτορα είχε εξαφανιστεί. Καθώς έστρεφε απορημένος ολόγυρα το βλέμμα του, είδε ξαφνικά το θρόνο να αιωρείται ψηλά, σχεδόν στο επίπεδο τα οροφής. Και σαν να μην έφτανε αυτό, πρόσεξε, προς μεγάλη του έκπληξη, πως ο αυτοκράτορας δε φορούσε πια τη χρυσή πανοπλία αλλά ήταν τυλιγμένος σε μια πορφυρή χλαμύδα. Μόνο τα αυτοκρατορικά κόκκινα υποδήματα στα πόδια του δεν είχε αλλάξει.

Γύρω του ακούστηκαν κατάπληκτα επιφωνήματα. Μερικοί από τους ξένους πρεσβευτές και οι άντρες της ακολουθίας τους είχαν πέσει καταγής και κρύβανε τα πρόσωπά τους μέσα στα χέρια. Ο Λιουτπράνδος κούνησε με θαυμασμό το κεφάλι του. Οι τεχνίτες του παλατιού ήταν αξεπέραστοι. Τα τεχνάσματά τους κατέπληξαν ακόμα και αυτόν που ήταν διαβασμένος και λίγο πολύ προετοιμασμένος γι’ αυτά που θα έβλεπε στο Βυζάντιο.  Δεν ήταν λοιπόν ν’ απορεί κανείς για το γεγονός ότι άλλοι που έρχονταν από βάρβαρες χώρες τρομοκρατούνταν βλέποντας αυτά τα τεχνικά θαύματα.

Ο αυτοκράτορας εξακολουθούσε να αιωρείται στα ύψη εντυπωσιάζοντας τους ξένους που τα είχαν χαμένα. Ύστερα ο θρόνος άρχισε σιγά σιγά να κατεβαίνει, ώσπου ακούμπησε μαλακά στο δάπεδο. Ο παρακοιμώμενος έκανε ένα ανεπαίσθητο νόημα και ο Θεοφάνης, που είχε φέρει τον Λιουτπράνδο, τον ρώτησε, φωνάζοντας για ν’ ακούγεται, για την υγεία του κυρίου του, του μαρκήσιου Βερεγγάριου. Κι αφού εκείνος απάντησε ότι έχαιρε άκρας υγείας, ακολούθησαν κι άλλες τυπικές ερωτήσεις στις οποίες ο Λιουτπράνδος απάντησε κάνοντας συνέχεια βαθιές υποκλίσεις. Ύστερα ο ευνούχος του έκανε νόημα ότι ήταν ώρα να φύγουνε.

Στην πραγματικότητα, δεν ήταν απόμακρος ο Κωνσταντίνος. Τις παραμονές των Χριστουγέννων θυμήθηκε τον Λιουτπράνδο και του έστειλε πάλι τον Θεοφάνη.

- Έρχομαι, του ανήγγειλε με στόμφο ο χοντρός ευνούχος, να σου διαβιβάσω την πρόσκληση του αυτοκράτορα για το δείπνο των Χριστουγέννων.

Ο Λιουτπράνδος μόνο που δεν πήδηξε από τη χαρά του. Με μεγάλη προσπάθεια κατάφερε να διατηρήσει την ψυχραιμία του, γιατί δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να καταλάβει ο φαντασμένος ευνούχος πόσο κολακευμένος ένιωσε…

- Διαβίβασε, σε παρακαλώ, τις ευχαριστίες μου στον αύγουστο, είπε. Πού θα δοθεί αυτό το γεύμα;

- Στο Τρίκλινο των δεκαεννέα ανακλίντρων, αποκρίθηκε ο ευνούχος, στη μεγάλη αίθουσα των δεξιώσεων.

Το τρίκλινο των 19 ανακλίντρων (Πηγή)

Σχόλιο

Λίγες οι "δύσκολες" σκηνές, τις επισημαίνουμε όμως ώστε να είστε προετοιμασμένοι για σχετικές απορίες και συζητήσεις. Στη σελ. 22 η -μετέπειτα αγία- Όλγα, διατάζει να κάψουν ζωντανούς στο λουτρό τους, τους απεσταλμένους των Ντρεβλιάνων. Αρκετά αργότερα (σ.171) παρακολουθούμε (ευτυχώς ήπια και ελαφρώς έμμεσα) το πώς ο πρίγκιπας Βλαντίμιρ κάνει με το ζόρι δικιά του την όμορφη Ρογκνέντα. Και τέλος, (σ.195), διαβάζουμε πώς ο Ιωάννης Τσιμισκής πεθαίνει από το δηλητήριο που έριξε στο ποτό του ο ευνούχος Βασίλειος Λακαπηνός.

Ο Ιωάννης Τσιμισκής (Τζιμισκής) συναντιέται με τον Ρώσο Σβιατοσλάβ (Σφενδοσθλάβος)

- Κι όμως αδελφέ μου, είπε η Άννα, η θρησκεία μας είναι θρησκεία της αγάπης και μας διδάσκει τη συγγνώμη.
- Ξέρω πως είσαι καλή χριστιανή αδελφούλα, της είπε χαμογελώντας ο Βασίλειος, μα η ζωή είναι σκληρή, κι αν ακολουθούμε κατά γράμμα αυτά που λένε οι παπάδες οι άλλοι θα μας κάνουν ό,τι θέλουν, κι αυτό εγώ δεν το δέχομαι.

Διαβάζοντας τα παραπάνω (σ.215) ίσως κάποιοι αναρωτηθούν αν ο Βασίλειος θα μπορούσε να έχει πει ποτέ αυτά τα λόγια, ακόμα περισσότεροι όμως θα απορήσουν αν αυτό που υποστηρίζει είναι τελικά σωστό. Πρέπει να ακολουθούμε τα όσα υπαγορεύει η θρησκεία μας, ή θα αποτελέσει αυτό αιτία να χάσουμε τον έλεγχο της ζωής μας;

Από το κείμενο πάντως, προκύπτει ότι κάνοντας τελικά αυτό που νομίζει ο ίδιος σωστό, ο νεαρός αυτοκράτορας απαλλάσσεται από τον Βασίλειο τον Λακαπηνό που δεν τον άφηνε να κυβερνήσει. Αντίθετα, η Ελληνίδα καλόγρια που λίγο πριν (σ.157) εφαρμόζει το "Αγαπάτε αλλήλους", σώζει από τους Βυζαντινούς τον Ρώσο αρχηγό και τον περιθάλπει, βρίσκει τον μπελά της και στέλνεται από τον ίδιο στο Κίεβο για να γίνει με το ζόρι γυναίκα του γιου του. Μήπως τελικά είναι επικίνδυνο να ακολουθούμε τα όσα κηρύττει η θρησκεία της αγάπης σε έναν κόσμο σαν τον δικό μας;

Βυζαντινός στρατιώτης με χριστόγραμμα στην ασπίδα Πηγή

Σε κάποια σημεία του κειμένου, καθώς Ελληνίδες πριγκίπισσες ταξιδεύουν στο εξωτερικό, αλλά και ξένοι αντιπρόσωποι επισκέπτονται το ιερό Παλάτι, γίνεται σύγκριση της κουλτούρας του Βυζαντίου με εκείνη των Δυτικών (σ.147) και των Ρώσων (σ.160), με προφανή συμπεράσματα για την ανωτερότητα της πρώτης (οικονομική, πολιτισμική, τεχνολογική). Όπως ωστόσο διαβάζουμε εδώ, οι πολιτισμένες συνήθειες των Βυζαντινών δεν τους έκαναν πάντα συμπαθείς. Το ότι π.χ. η Θεοφανώ επέμενε να κάνει μπάνιο καθημερινά (!) ήταν λαλίστατη και φορούσε μεταξωτά υφάσματα, προκαλούσε αρνητικά σχόλια στους κύκλους της εκκλησίας, ενώ συνήθειες όπως π.χ. η χρήση πιρουνιού (το οποίο εισήγαγε στη Δύση μια άλλη πριγκίπισσα, η Μαρία Αργυροπουλίνα), αναστάτωναν την γερμανική αυλή! Σε κάθε περίπτωση, χίλια χρόνια πριν η Κωνσταντινούπολη ήταν ένα μοναδικό στολίδι που φώτιζε τον κόσμο, ενώ και σήμερα, το βυζαντινό παρελθόν ακόμα αποτελεί παράγοντα έμπνευσης για τους πολιτισμένους ανθρώπους.

ο κόσμος του Βυζαντίου εμπνέει σύγχρονους σχεδιαστές μόδας

Χρήση στην τάξη

Με όχημα σημαντικές προσωπικότητες της εποχής, το βιβλίο μπορεί να προσφέρει στους μαθητές μας ένα ευχάριστο διδακτικό ταξίδι στον ελληνικό και ευρωπαϊκό Μεσαίωνα. Λόγω του όγκου του, μια έξυπνη πρόταση θα ήταν να το αξιοποιήσουμε ανά κεφάλαιο ή σε μικρά αποσπάσματα, άλλες φορές αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα (π.χ. μάχες, γάμους) και άλλοτε ξεδιπλώνοντας όψεις της βυζαντινής καθημερινότητας, μέσα από προβληματισμούς των χαρακτήρων και διαλόγους με πρόσωπα στον περίγυρό τους.

Έχοντας πάντα κατά νου το παραπάνω σχόλιο για την ανωτερότητα της βυζαντινής κουλτούρας σε σύγκριση με τις άλλες της εποχής, ίσως θα μπορούσαμε να αποδώσουμε κάποιες σκηνές του βιβλίου με παντομίμα, που ταυτόχρονα ψυχαγωγεί αλλά και ενεργοποιεί τη δημιουργικότητα των παιδιών:

- Εντυπώσεις ενός ξένου επισκέπτη από το παλάτι του βυζαντινού αυτοκράτορα (σ.32-33)
- Η Ρωσίδα βασίλισσα Όλγα βαπτίζεται στην Αγία Σοφία (σ.38)
- Το υγρό πυρ αποθαρρύνει τους Σαρακηνούς πειρατές που τρέπονται σε φυγή (σ. 128)
- Ο Ερρίκος είναι έτοιμος να αρπάξει τον θρόνο από τον ανήλικο Όθωνα Γ', όταν ένα θεϊκό σημάδι με τη μορφή μετεωρίτη τον κάνει να αλλάξει γνώμη και να γονατίσει μπροστά του (σ.263-264)!
- Μια τελετή μαγείας πραγματοποιείται στο περίπτερο του κήπου, ενώ η πριγκίπισσα και η ακολουθία της παρακολουθούν με αγωνία (σ.105-110)

Βιβλία με μάγια! Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθήνας IV.3γ Εκκλησία - Τόπος πίστης - χώρος κοινωνικής συνοχής

Εμείς, μετά τη διήγηση της ιστορίας της Άννας, κάναμε μια μικρή συζήτηση για τα περιορισμένα δικαιώματα που απολάμβαναν οι γυναίκες στη μεσαιωνική Κωνσταντινούπολη (σ. 117 του βιβλίου και πολύ πιο αναλυτικά σε αυτή την ιστοσελίδα), αλλά και τη σκληρή μοίρα που επιφύλασσε η ζωή ακόμα και σε κάποιες βυζαντινές πριγκίπισσες (για το ίδιο θέμα βλ. και Η Μαρία των Μογγόλων). Θα δεχόντουσαν άραγε οι μαθήτριές μας να θυσιαστούν για έναν μεγάλο σκοπό όπως έκανε η αδελφή του Βασίλειου Β' ή η κόρη του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου; Τα περισσότερα κορίτσια στην τάξη μας αντέδρασαν όπως ήταν φυσικό μ' ένα μεγάλο "Όχι"!

Η σαρκοφάγος της Θεοφανούς (DOMINA THEOPHANU IMPERATRIX)
στην εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος στην Κολωνία της Γερμανίας (Πηγή)

Οι περιγραφές πολυτελών αιθουσών και ιστορικών κτηρίων όπως το ανάκτορο της Μαγναύρας, οι αναφορές στο ντύσιμο και το φαγητό των ανθρώπων της μεσαιωνικής Κωνσταντινούπολης, οι βυζαντινές ψαλμωδίες αλλά και οι εικόνες από εκθέματα του Βυζαντινού και Χριστιανικού μουσείου, μας έβαλαν για τα καλά στο κλίμα της εποχής και πρόσφεραν έμπνευση για δημιουργία. Έτσι, κατασκευάσαμε τα δικά μας ψηφιδωτά (αριστερά), ενώ χάρη στην ευγενική βοήθεια του φίλου και ευεργέτη Δημήτρη Κουρουβακάλη από το Ίδρυμα Ευγενίδου, αποκτήσαμε τη δική μας πλάκα με επίστρωση από κερί, όπου γράψαμε με γραφίδα σαν Βυζαντινοί μαθητές!

Άννα και Θεοφανώ: πριγκίπισσες στα ξένα