Άννα και Θεοφανώ: πριγκίπισσες στα ξένα

Υπόθεση

Τα 8 κεφάλαια του βιβλίου καλύπτουν μια περίοδο 50 περίπου ετών (μεταξύ 950-995 μ.Χ.) που μας παρουσιάζεται μέσα από τις ακόλουθες ιστορικές προσωπικότητες:

Όλγα: Στο Κίεβο του 965, η βασίλισσα και μετέπειτα αγία Όλγα, παρακολουθεί ετοιμοθάνατη από το παράθυρό της τον πολεμοχαρή γιο της Σβιατοσλάβ να γυμνάζεται με την ντρουζίνα του. Νιώθει τύψεις για την άγρια εκδίκηση που η ίδια πήρε από τους Ντρεβλιάνους όταν χρόνια πριν σκότωσαν τον άντρα της. Θυμάται, τέλος, την επίσκεψή της στην Κωνσταντινούπολη το 955, όπου βαφτίστηκε χριστιανή με ανάδοχο τον ίδιο τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ'.

Άννα (Ι): Παρακολουθούμε τις σκέψεις της 9χρονης πριγκίπισσας Άννας, καθώς παρευρίσκεται σε μια λειτουργία στην Αγία Σοφία το 970. Παρατηρεί με μίσος τον Ιωάννη Τσιμισκή που πρόσφατα δολοφόνησε τον προηγούμενο αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά και έκλεισε τη μητέρα της σε μοναστήρι. Κοντά του, οι εκπρόσωποι της Γερμανικής Αυτοκρατορίας που έχουν έρθει με σκοπό ένα βασιλικό προξενιό.

Λιουτπράνδος: Ο ηλικιωμένος επίσκοπος της Κρεμόνας βρίσκεται το 970 για τρίτη φορά στην Κωνσταντινούπολη ως πρέσβης του βασιλιά Όθωνα της Γερμανίας. Ήρεμος, αναθυμάται τις προηγούμενες επισκέψεις του: Το 950, πρώτη φορά που έφτασε στην Πόλη, εντυπωσιάστηκε από τη λάμψη του παλατιού της Μαγναύρας και από την αίθουσα ακροάσεων, ενώ συνέφαγε με τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ' Πορφυρογέννητο σε πλούσιο τραπέζι. Τη δεύτερη φορά, η εμπειρία του από την επίσκεψη στην αυλή του Νικηφόρου Φωκά ήταν τραυματική, καθώς το 968 οι σχέσεις Βυζαντίου και Γερμανών περνούσαν κρίση λόγω συγκρουόμενων συμφερόντων στο ιταλικό έδαφος.

Θεοφανώ (Ι): Η πριγκίπισσα Θεοφανώ Σκλήραινα αγαπάει τον αυτοκράτορα Τσιμισκή, αλλά το μέλλον που της επιφυλάσσει ο γάμος της με τον Γερμανό βασιλιά Όθωνα Β' την κάνει να ανησυχεί. Ειδικά από τη στιγμή που ο ξένος ηγέτης έχει ζητήσει να του στείλουν για νύφη μια πορφυρογέννητη και όχι απλώς κάποια κοπέλα ευγενικής καταγωγής όπως είναι αυτή. Αποφασίζει ωστόσο να μάθει τη γερμανική γλώσσα, να πλουτίσει τις γνώσεις της σε όλους τους τομείς, αλλά και να δοκιμάσει ένα ξόρκι γοητείας... μήπως και την ερωτευτεί ο ξένος ηγεμόνας. Στη συνέχεια παρακολουθούμε το μακρύ και περιπετειώδες ταξίδι της προς την Κεντρική Ευρώπη, τον γάμο της το 972 με τον Όθωνα και τις πρώτες εντυπώσεις της από το νέο περιβάλλον της γερμανικής αυλής.

Βλαντιμίρ: Ο γιος της Όλγας, Σβιατοσλάβ, κατατροπώνεται από τους Βυζαντινούς στο Δορύστολο του Δούναβη. Μια χριστιανή μοναχή τον περιθάλπει, εκείνος όμως μόλις συνέρχεται την αιχμαλωτίζει και τη στέλνει με τη βία ως νύφη στον μεγάλο του γιο. Ο ίδιος θα σκοτωθεί λίγους μήνες μετά (972) πριν καν επιστρέψει στο Κίεβο, σε μια ενέδρα που του στήνουν οι εχθροί του Πετσενέγκοι. Στη συνέχεια, παρακολουθούμε τον εμφύλιο πόλεμο διαδοχής που ξεσπάει ανάμεσα στους τρεις γιους του, στον οποίο επικρατεί ο "νόθος" Βλαντιμίρ με τη βοήθεια 2000 Βαράγγων πολεμιστών που του παραχωρεί ο Σκανδιναβός βασιλιάς Όλαφ. Ο Βλαντιμίρ, μετά τον θρησκευτικό εμφύλιο που προκαλεί μια ανεπιτυχής ανθρωποθυσία στο Κίεβο του 983, αποφασίζει να υιοθετήσει ένα πιο μοντέρνο θρήσκευμα και προσκαλεί εκπροσώπους από τα πέντε γειτονικά του κράτη. Ποια θρησκεία τον συμφέρει περισσότερο να επιλέξει για τον λαό του, τους Ρώσους;

Βασίλειος: Η Θεοφανώ είναι πλέον συναυτοκράτειρα των Γερμανών και μαθαίνουμε τα νέα της. Το 976 ο Τσιμισκής δηλητηριάζεται από τον δαιμόνιο πρόεδρο της Συγκλήτου Βασίλειο Λακαπηνό και ο νεαρός Βασίλειος Β' ανεβαίνει στο θρόνο. Ο Βάρδας Σκληρός, δούκας της Μεσοποταμίας, επαναστατεί και φτάνει έξω από την Πόλη. Εναντίον του στέλνεται ο Βάρδας Φωκάς που το 979 τον νικάει σε μονομαχία! Ο αυτοκράτορας Βασίλειος έτσι επικρατεί και λίγο αργότερα (985) παραγκωνίζει τον παρακοιμώμενο Λακαπηνό. Όταν εκστρατεύει εναντίον των Βουλγάρων του Σαμουήλ και υφίσταται πανωλεθρία, οι δύο Βάρδηδες βρίσκουν πάλι ευκαιρία να ξεσηκωθούν. Ο Βάρδας Φωκάς κυκλώνει την Κωνσταντινούπολη και υποχρεώνει τον Βασίλειο Β' να ζητήσει βοήθεια από τους Ρώσους του Βλαντιμίρ.

Θεοφανώ (ΙΙ): Πίσω στη Γερμανία, ο βυζαντινός πολιτισμός έχει αρχίσει μέσω της Ελληνίδας βασίλισσας να επηρεάζει την τοπική κουλτούρα. Όταν ο Τσιμισκής δολοφονείται, ο Όθωνας Β' εκστρατεύει στη νότια Ιταλία για να κερδίσει εδάφη από τους Βυζαντινούς και να εκδιώξει τους Σαρακηνούς. Το 982, σε μάχη κοντά στον Κρότωνα οι σιδηρόφρακτοι ιππότες του αποδεικνύονται πολύ αργοκίνητοι για το αραβικό ιππικό και ο ίδιος γλιτώνει παρά τρίχα. Λίγο αργότερα θα πεθάνει από ελονοσία, κι έτσι ο ξάδελφός του Ερρίκος ο Καβγατζής θα προσπαθήσει να σφετεριστεί το θρόνο. Η εμφάνιση ωστόσο ενός μετεωρίτη στον ουρανό, τον κάνει να υποχωρήσει από τις διεκδικήσεις του. Μαθαίνουμε έπειτα για τη σοφή διακυβέρνηση της Θεοφανούς και για το τέλος της.

Άννα (ΙΙ): Πίσω στην πολιορκούμενη Κωνσταντινούπολη, ο Βλαντιμίρ για να βοηθήσει τον Βασίλειο Β', ζητάει για νύφη την πορφυρογέννητη αδελφή του Άννα. Ο αυτοκράτορας παρά τις αρχικές του αντιρρήσεις δέχεται και ο Ρώσος ηγεμόνας στέλνει στην υπηρεσία του 6000 άντρες, χάρη στους οποίους το παλάτι επικρατεί και πάλι των Φωκάδων. Όμως οι Βυζαντινοί καθυστερούν να εκπληρώσουν την υπόσχεσή τους και ο αρχηγός των Ρώσων για να τους πιέσει καταλαμβάνει τη Χερσώνα. Ο Βασίλειος τότε κάμπτεται και στέλνει την Άννα στην Κριμαία, υπό τον όρο ο Βλαντιμίρ να βαφτιστεί χριστιανός και να χωρίσει τις δεκάδες άλλες γυναίκες του. Ο γάμος γίνεται το 989 και οι Ρώσοι εκχριστιανίζονται με μια μεγάλη τελετουργία, μετά την οποία καταστρέφουν τα ξύλινα σύμβολα του παλιού τους θεού Περούν. Μαθαίνουμε έπειτα για το ειρηνικό τέλος της Άννας.

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Κίρα Σίνου
Εικονογράφηση: Σπύρος Γούσης
ISBN: 960-04-2666-Χ
Έτος 1ης Έκδοσης: 2004
Σελίδες: 312
Τιμή: περίπου 12 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Ε', Στ', Γυμνάσιο

Κριτική

Με εφαλτήριο μια πλούσια βιβλιογραφία, η αείμνηστη Κίρα Σίνου μας δίνει ένα σπονδυλωτό μεσαιωνικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στα εδάφη του Βυζαντίου, της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Ρωσίας. Η συγγραφέας εξομολογείται στην εισαγωγή ότι δεν είχε ιδιαίτερα περιθώρια για μυθοπλασία, καθώς τα πρόσωπα και τα γεγονότα που αναφέρονται είναι πραγματικά και περιγράφονται με λεπτομέρειες από τις πηγές. Παρ όλ' αυτά καταφέρνει να μας δώσει ένα κείμενο αρκετά ελκυστικό, σε γλώσσα απλή και χωρίς προβλήματα σαφήνειας. Παρά τον όγκο του βιβλίου, τα περισσότερα επεισόδια καταφέρνουν να κρατήσουν το ενδιαφέρον μας. Υπάρχουν ωστόσο σημεία με αναλυτικές σκέψεις και μακρόσυρτες αναπολήσεις (π.χ. σελ. 113-117) των χαρακτήρων, που ίσως κουράσουν τους λιγότερο μυημένους. Τα περισσότερα κεφάλαια έχουν έκταση γύρω στις 35 σελίδες (που είναι ήδη αρκετές), υπάρχει όμως και ένα που φτάνει τις 61! Η εικονογράφηση περιορίζεται σε μια ολοσέλιδη εικόνα στην αρχή κάθε κεφαλαίου. Λόγω της θεματικής του, οφείλουμε να προτείνουμε το βιβλίο και σε μαθητές της Ε', θεωρώ όμως ότι απευθύνεται σε λίγο μεγαλύτερης ηλικίας μαθητές, τουλάχιστον της τελευταίας τάξης του δημοτικού και βέβαια του γυμνασίου.

Αξιόλογοι χαρακτήρες Ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα Πολύτιμες γνώσεις για τα Βυζαντινά Χρόνια

Μεγάλος όγκος Απουσία βοηθητικής εικονογράφησης και ιστορικών χαρτών

Αξίες - Θέματα
Ιστορία, Ταξίδια, Διπλωματία, Βυζάντιο, Οικογένεια, Μαγειρική, Μαγεία, Θρησκεία

Σκηνές που ξεχωρίσαμε

Εντυπωσιακή είναι η περιγραφή του βασιλικού τραπεζιού που οργανώνει ο αυτοκράτορας προς τιμήν των Γερμανών πρεσβευτών (σ.34-39), αλλά εξίσου συναρπαστική είναι και η αφήγηση της μάχης στο Capo Colonna, μεταξύ του γερμανοϊταλικού συνασπισμού και των Σαρακηνών (σ.245-250).

Εικονογράφηση

Μια πολύ όμορφη εικόνα συνοδεύει τον τίτλο κάθε κεφαλαίου. Δυστυχώς, οι 8 αυτές ζωγραφιές αποτελούν σταγόνα στον ωκεανό, αφού οι σελίδες του βιβλίου ξεπερνούν τις 300.

Απόσπασμα

Έλα μαζί μου… Ετοιμάσου όμως να περπατήσεις. Το Ιερό Παλάτι καλύπτει μια τεράστια έκταση που φτάνει τα δύο τετραγωνικά χιλιόμετρα, ευτυχώς όμως εμείς δεν έχουμε να πάμε ως την άλλη άκρη του.

Βγήκαν από τον προθάλαμο, όπου στέκονταν προσοχή οι φρουροί ντυμένοι με τους θώρακές τους, μπήκαν σε μια μακριά στοά κι από κει φτάσανε σ’ ένα σύνολο χωριστών κτιρίων που συνδέονταν μεταξύ τους μ’ ένα λαβύρινθο από μικρότερες στοές και ταράτσες.

- Αυτό είναι το Ανάκτορο της Δάφνης, του εξηγούσε ο πρωτοασηκρήτης καθώς προχωρούσαν. Το είχε χτίσει ο Μέγας Κωνσταντίνος, αλλά τη σημερινή του μορφή την οφείλει στον Ιουστινιανό. Εκείνο το οκτάγωνο κτίριο στη μέση με το μεγάλο θόλο είναι ο Χρυσοτρίκλινος, η μεγάλη αίθουσα του θρόνου… Αυτό εκεί είναι το Τρίκογχο, η αίθουσα συνεδριάσεων.  Λέγεται έτσι γιατί έχει τρεις κόγχες. Το έχτισε ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, που υπήρξε μέγας θαυμαστής της αραβικής αρχιτεκτονικής. Εμείς όμως πάμε, όπως είπαμε, στη Μαγναύρα, που κι αυτή την έχτισε ο Θεόφιλος…

Ο Λιουτπράνδος είδε ένα απέριττο κτίριο που απέξω έμοιαζε με εκκλησία, με μια απλή τρίκλιτη βασιλική. Όμως, όταν μπήκαν μέσα, του κόπηκε η ανάσα. Η μεγάλη αίθουσα των δεξιώσεων έδινε την εντύπωση ότι είχε βγει από τις Χίλιες και μια νύχτες, τόσο παραμυθένια φάνταζε με τις αλαβάστρινες κολόνες, διάφανες και ροδαλές σαν την ανθρώπινη σάρκα, έτσι όπως τις φώτιζε η λάμψη από τα αμέτρητα γυάλινα καντήλια λαδιού που ήταν τοποθετημένα πάνω στους επτά μεγάλους πολυέλαιους.

Ο αυτοκρατορικός θρόνος ήταν τοποθετημένος σε μια εξέδρα, που βρισκόταν σ’ ένα κοίλωμα στην άκρη της αίθουσας, όπου σε οδηγούσαν έξι σκαλοπάτια. Δίπλα στο θρόνο υπήρχε ένα χρυσό δέντρο, ένας πλάτανος μ’ ένα πολύ φυσικό φύλλωμα, σμιλεμένο κι αυτό από το ίδιο μέταλλο. Στα κλαριά του κούρνιαζαν διάφορα είδη πουλιών, κι αυτά φτιαγμένα από χρυσό. Στον ολόχρυσο σκαλιστό θρόνο καθόταν ο ίδιος ο αυτοκράτορας ντυμένος με μια πολυτελή χρυσή πανοπλία, μα, καθώς ο Λιουτπράνδος στεκόταν μακριά, το μόνο που διέκρινε από το πρόσωπό του ήταν το κοντό μαύρο γένι του.

Και ενώ τα μάτια του περιεργάζονταν με θαυμασμό το θρόνο, πρόσεξε ξαφνιασμένος τα δυο μεγάλα χρυσοκίτρινα λιοντάρια που ήταν ξαπλωμένα δίπλα στα σκαλοπάτια κα δύο χρυσελεφάντινους γρύπες που φρουρούσαν το θρόνο από τα πλάγια. Το αίμα του πάγωσε στις φλέβες.

Τρόμαξε ακόμα περισσότερο όταν, καθώς οι πρεσβείες έμπαιναν στην αίθουσα η μία πίσω από την άλλη, τα λιοντάρια άρχισαν να χτυπούν θυμωμένα στο δάπεδο τις μακριές ουρές τους, ν’ ανοίγουν τα στόματά τους και, κουνώντας τις γλώσσες τους, να βγάζουν φοβερούς βρυχηθμούς, ενώ οι γρύπες ανορθώθηκαν στις θέσεις τους, έτοιμοι, θαρρείς, να επιτεθούν σε κάθε παρείσακτο. Δεν ήταν και πολύ γενναίος ο Λιουτπράνδος και ετοιμάστηκε να το βάλει στα πόδια. Θα το έκανε, όσο και να ντρεπόταν, αν την ίδια στιγμή τα χρυσά πουλιά στον πλάτανο δεν άρχιζαν να κελαηδούν και να λένε το καθένα το δικό του μελωδικό σκοπό, που όλοι μαζί ενώνονταν σε μια αρμονική χορωδία. Τότε μόνο κατάλαβε ότι και οι γρύπες και τα λιοντάρια δεν ήταν παρά ομοιώματα που ένας έξυπνος τεχνίτης τα είχε φτιάξει έτσι ώστε όχι μόνο να μοιάζουν σαν ζωντανά αλλά και να λειτουργούν όπως θα έκαναν αν ήταν ζώα πραγματικά.

Καθώς ο Λιουτπράνδος έπαιρνε ανακουφισμένος βαθιές αναπνοές, τον πλησίασαν δυο νεαροί ευνούχοι και τον ανέβασαν στους ώμους τους, κάνοντάς του νόημα να χαμηλώσει το κεφάλι του. Καθισμένος εκεί ο γραμματέας του Βερεγγάριου υποκλίθηκε τρεις φορές βαθιά μπροστά στον αυτοκράτορα, μα, όταν σήκωσε το κεφάλι του, έμεινε έκπληκτος. Ο θρόνος του αυτοκράτορα είχε εξαφανιστεί. Καθώς έστρεφε απορημένος ολόγυρα το βλέμμα του, είδε ξαφνικά το θρόνο να αιωρείται ψηλά, σχεδόν στο επίπεδο τα οροφής. Και σαν να μην έφτανε αυτό, πρόσεξε, προς μεγάλη του έκπληξη, πως ο αυτοκράτορας δε φορούσε πια τη χρυσή πανοπλία αλλά ήταν τυλιγμένος σε μια πορφυρή χλαμύδα. Μόνο τα αυτοκρατορικά κόκκινα υποδήματα στα πόδια του δεν είχε αλλάξει.

Γύρω του ακούστηκαν κατάπληκτα επιφωνήματα. Μερικοί από τους ξένους πρεσβευτές και οι άντρες της ακολουθίας τους είχαν πέσει καταγής και κρύβανε τα πρόσωπά τους μέσα στα χέρια. Ο Λιουτπράνδος κούνησε με θαυμασμό το κεφάλι του. Οι τεχνίτες του παλατιού ήταν αξεπέραστοι. Τα τεχνάσματά τους κατέπληξαν ακόμα και αυτόν που ήταν διαβασμένος και λίγο πολύ προετοιμασμένος γι’ αυτά που θα έβλεπε στο Βυζάντιο.  Δεν ήταν λοιπόν ν’ απορεί κανείς για το γεγονός ότι άλλοι που έρχονταν από βάρβαρες χώρες τρομοκρατούνταν βλέποντας αυτά τα τεχνικά θαύματα.

Ο αυτοκράτορας εξακολουθούσε να αιωρείται στα ύψη εντυπωσιάζοντας τους ξένους που τα είχαν χαμένα. Ύστερα ο θρόνος άρχισε σιγά σιγά να κατεβαίνει, ώσπου ακούμπησε μαλακά στο δάπεδο. Ο παρακοιμώμενος έκανε ένα ανεπαίσθητο νόημα και ο Θεοφάνης, που είχε φέρει τον Λιουτπράνδο, τον ρώτησε, φωνάζοντας για ν’ ακούγεται, για την υγεία του κυρίου του, του μαρκήσιου Βερεγγάριου. Κι αφού εκείνος απάντησε ότι έχαιρε άκρας υγείας, ακολούθησαν κι άλλες τυπικές ερωτήσεις στις οποίες ο Λιουτπράνδος απάντησε κάνοντας συνέχεια βαθιές υποκλίσεις. Ύστερα ο ευνούχος του έκανε νόημα ότι ήταν ώρα να φύγουνε.

Στην πραγματικότητα, δεν ήταν απόμακρος ο Κωνσταντίνος. Τις παραμονές των Χριστουγέννων θυμήθηκε τον Λιουτπράνδο και του έστειλε πάλι τον Θεοφάνη.

- Έρχομαι, του ανήγγειλε με στόμφο ο χοντρός ευνούχος, να σου διαβιβάσω την πρόσκληση του αυτοκράτορα για το δείπνο των Χριστουγέννων.

Ο Λιουτπράνδος μόνο που δεν πήδηξε από τη χαρά του. Με μεγάλη προσπάθεια κατάφερε να διατηρήσει την ψυχραιμία του, γιατί δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να καταλάβει ο φαντασμένος ευνούχος πόσο κολακευμένος ένιωσε…

- Διαβίβασε, σε παρακαλώ, τις ευχαριστίες μου στον αύγουστο, είπε. Πού θα δοθεί αυτό το γεύμα;

- Στο Τρίκλινο των δεκαεννέα ανακλίντρων, αποκρίθηκε ο ευνούχος, στη μεγάλη αίθουσα των δεξιώσεων.

Το τρίκλινο των 19 ανακλίντρων (Πηγή)

Σχόλιο

Λίγες οι "δύσκολες" σκηνές, τις επισημαίνουμε όμως ώστε να είστε προετοιμασμένοι για σχετικές απορίες και συζητήσεις. Στη σελ. 22 η -μετέπειτα αγία- Όλγα, διατάζει να κάψουν ζωντανούς στο λουτρό τους, τους απεσταλμένους των Ντρεβλιάνων. Αρκετά αργότερα (σ.171) παρακολουθούμε (ευτυχώς ήπια και ελαφρώς έμμεσα) το πώς ο πρίγκιπας Βλαντίμιρ κάνει με το ζόρι δικιά του την όμορφη Ρογκνέντα. Και τέλος, (σ.195), διαβάζουμε πώς ο Ιωάννης Τσιμισκής πεθαίνει από το δηλητήριο που έριξε στο ποτό του ο ευνούχος Βασίλειος Λακαπηνός.

Ο Ιωάννης Τσιμισκής (Τζιμισκής) συναντιέται με τον Ρώσο Σβιατοσλάβ (Σφενδοσθλάβος)

- Κι όμως αδελφέ μου, είπε η Άννα, η θρησκεία μας είναι θρησκεία της αγάπης και μας διδάσκει τη συγγνώμη.
- Ξέρω πως είσαι καλή χριστιανή αδελφούλα, της είπε χαμογελώντας ο Βασίλειος, μα η ζωή είναι σκληρή, κι αν ακολουθούμε κατά γράμμα αυτά που λένε οι παπάδες οι άλλοι θα μας κάνουν ό,τι θέλουν, κι αυτό εγώ δεν το δέχομαι.

Διαβάζοντας τα παραπάνω (σ.215) ίσως κάποιοι αναρωτηθούν αν ο Βασίλειος θα μπορούσε να έχει πει ποτέ αυτά τα λόγια, ακόμα περισσότεροι όμως θα απορήσουν αν αυτό που υποστηρίζει είναι τελικά σωστό. Πρέπει να ακολουθούμε τα όσα υπαγορεύει η θρησκεία μας, ή θα αποτελέσει αυτό αιτία να χάσουμε τον έλεγχο της ζωής μας;

Από το κείμενο πάντως, προκύπτει ότι κάνοντας τελικά αυτό που νομίζει ο ίδιος σωστό, ο νεαρός αυτοκράτορας απαλλάσσεται από τον Βασίλειο τον Λακαπηνό που δεν τον άφηνε να κυβερνήσει. Αντίθετα, η Ελληνίδα καλόγρια που λίγο πριν (σ.157) εφαρμόζει το "Αγαπάτε αλλήλους", σώζει από τους Βυζαντινούς τον Ρώσο αρχηγό και τον περιθάλπει, βρίσκει τον μπελά της και στέλνεται από τον ίδιο στο Κίεβο για να γίνει με το ζόρι γυναίκα του γιου του. Μήπως τελικά είναι επικίνδυνο να ακολουθούμε τα όσα κηρύττει η θρησκεία της αγάπης σε έναν κόσμο σαν τον δικό μας;

Βυζαντινός στρατιώτης με χριστόγραμμα στην ασπίδα Πηγή

Σε κάποια σημεία του κειμένου, καθώς Ελληνίδες πριγκίπισσες ταξιδεύουν στο εξωτερικό, αλλά και ξένοι αντιπρόσωποι επισκέπτονται το ιερό Παλάτι, γίνεται σύγκριση της κουλτούρας του Βυζαντίου με εκείνη των Δυτικών (σ.147) και των Ρώσων (σ.160), με προφανή συμπεράσματα για την ανωτερότητα της πρώτης (οικονομική, πολιτισμική, τεχνολογική). Όπως ωστόσο διαβάζουμε εδώ, οι πολιτισμένες συνήθειες των Βυζαντινών δεν τους έκαναν πάντα συμπαθείς. Το ότι π.χ. η Θεοφανώ επέμενε να κάνει μπάνιο καθημερινά (!) ήταν λαλίστατη και φορούσε μεταξωτά υφάσματα, προκαλούσε αρνητικά σχόλια στους κύκλους της εκκλησίας, ενώ συνήθειες όπως π.χ. η χρήση πιρουνιού (το οποίο εισήγαγε στη Δύση μια άλλη πριγκίπισσα, η Μαρία Αργυροπουλίνα), αναστάτωναν την γερμανική αυλή! Σε κάθε περίπτωση, χίλια χρόνια πριν η Κωνσταντινούπολη ήταν ένα μοναδικό στολίδι που φώτιζε τον κόσμο, ενώ και σήμερα, το βυζαντινό παρελθόν ακόμα αποτελεί παράγοντα έμπνευσης για τους πολιτισμένους ανθρώπους.

ο κόσμος του Βυζαντίου εμπνέει σύγχρονους σχεδιαστές μόδας

Χρήση στην τάξη

Με όχημα σημαντικές προσωπικότητες της εποχής, το βιβλίο μπορεί να προσφέρει στους μαθητές μας ένα ευχάριστο διδακτικό ταξίδι στον ελληνικό και ευρωπαϊκό Μεσαίωνα. Λόγω του όγκου του, μια έξυπνη πρόταση θα ήταν να το αξιοποιήσουμε ανά κεφάλαιο ή σε μικρά αποσπάσματα, άλλες φορές αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα (π.χ. μάχες, γάμους) και άλλοτε ξεδιπλώνοντας όψεις της βυζαντινής καθημερινότητας, μέσα από προβληματισμούς των χαρακτήρων και διαλόγους με πρόσωπα στον περίγυρό τους.

Έχοντας πάντα κατά νου το παραπάνω σχόλιο για την ανωτερότητα της βυζαντινής κουλτούρας σε σύγκριση με τις άλλες της εποχής, ίσως θα μπορούσαμε να αποδώσουμε κάποιες σκηνές του βιβλίου με παντομίμα, που ταυτόχρονα ψυχαγωγεί αλλά και ενεργοποιεί τη δημιουργικότητα των παιδιών:

- Εντυπώσεις ενός ξένου επισκέπτη από το παλάτι του βυζαντινού αυτοκράτορα (σ.32-33)
- Η Ρωσίδα βασίλισσα Όλγα βαπτίζεται στην Αγία Σοφία (σ.38)
- Το υγρό πυρ αποθαρρύνει τους Σαρακηνούς πειρατές που τρέπονται σε φυγή (σ. 128)
- Ο Ερρίκος είναι έτοιμος να αρπάξει τον θρόνο από τον ανήλικο Όθωνα Γ', όταν ένα θεϊκό σημάδι με τη μορφή μετεωρίτη τον κάνει να αλλάξει γνώμη και να γονατίσει μπροστά του (σ.263-264)!
- Μια τελετή μαγείας πραγματοποιείται στο περίπτερο του κήπου, ενώ η πριγκίπισσα και η ακολουθία της παρακολουθούν με αγωνία (σ.105-110)

Βιβλία με μάγια! Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθήνας IV.3γ Εκκλησία - Τόπος πίστης - χώρος κοινωνικής συνοχής

Εμείς, μετά τη διήγηση της ιστορίας της Άννας, κάναμε μια μικρή συζήτηση για τα περιορισμένα δικαιώματα που απολάμβαναν οι γυναίκες στη μεσαιωνική Κωνσταντινούπολη (σ. 117 του βιβλίου και πολύ πιο αναλυτικά σε αυτή την ιστοσελίδα), αλλά και τη σκληρή μοίρα που επιφύλασσε η ζωή ακόμα και σε κάποιες βυζαντινές πριγκίπισσες (για το ίδιο θέμα βλ. και Η Μαρία των Μογγόλων). Θα δεχόντουσαν άραγε οι μαθήτριές μας να θυσιαστούν για έναν μεγάλο σκοπό όπως έκανε η αδελφή του Βασίλειου Β' ή η κόρη του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου; Τα περισσότερα κορίτσια στην τάξη μας αντέδρασαν όπως ήταν φυσικό μ' ένα μεγάλο "Όχι"!

Η σαρκοφάγος της Θεοφανούς (DOMINA THEOPHANU IMPERATRIX)
στην εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος στην Κολωνία της Γερμανίας (Πηγή)

Οι περιγραφές πολυτελών αιθουσών και ιστορικών κτηρίων όπως το ανάκτορο της Μαγναύρας, οι αναφορές στο ντύσιμο και το φαγητό των ανθρώπων της μεσαιωνικής Κωνσταντινούπολης, οι βυζαντινές ψαλμωδίες αλλά και οι εικόνες από εκθέματα του Βυζαντινού και Χριστιανικού μουσείου, μας έβαλαν για τα καλά στο κλίμα της εποχής και πρόσφεραν έμπνευση για δημιουργία. Έτσι, κατασκευάσαμε τα δικά μας ψηφιδωτά (αριστερά), ενώ χάρη στην ευγενική βοήθεια του φίλου και ευεργέτη Δημήτρη Κουρουβακάλη από το Ίδρυμα Ευγενίδου, αποκτήσαμε τη δική μας πλάκα με επίστρωση από κερί, όπου γράψαμε με γραφίδα σαν Βυζαντινοί μαθητές!

Άννα και Θεοφανώ: πριγκίπισσες στα ξένα