Δευτέρα 20 Οκτωβρίου 2014

Τραγούδι για τρεις

Υπόθεση
Η Ελισάβετ Νόιγκερ διδάσκει πιάνο τη 14χρονη Χριστίνα, που συγκεντρώνει μαρτυρίες από την Κατοχή για τη σχολική γιορτή της 28ης Οκτωβρίου. Προγραμματίζουν μια συνέντευξη στην οποία η κοπέλα καλεί και τον συμμαθητή της Φίλιππο για να τραβήξει φωτογραφίες. Η διστακτικότητα της δασκάλας να απαντήσει σε κάποιες ερωτήσεις, βάζει τον νεαρό σε υποψίες. Μήπως μπροστά τους βρίσκεται κάποιο καλά κρυμμένο μυστικό από την εποχή του πολέμου; Τα παιδιά αναζητούν στοιχεία στον λόφο του Στρέφη, όπου θα συναντήσουν έναν ηλικιωμένο αντιστασιακό, πρόθυμο να τα βοηθήσει. Θέλει να τους συστήσει τον φίλο του Κώστα, που στην κατοχή ήταν ο τσαγκάρης της γειτονιάς και γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα. Μια αναποδιά στην υγεία της κυρίας Ελισάβετ όμως, θα καθυστερήσει τις έρευνές τους. Λίγο αργότερα, ο Φίλιππος αναλαμβάνει να τις συνεχίσει με πρόσχημα τη γιορτή της Εθνικής Αντίστασης στις 25 Νοεμβρίου. Τελικά, μετά από μεγάλη προσπάθεια των παιδιών, το μυστήριο θα εξιχνιαστεί και η αλήθεια θα λάμψει, ξελαφρώνοντας την γιαγιά Ελισάβετ από ένα αβάσταχτο βάρος.

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Πατάκης
Συγγραφέας: Λότη Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου
Εικονογράφηση: Λότη Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου (εξώφυλλο)
ISBN: 978-960-293-692-4
Έτος 1ης Έκδοσης: 1992
Σελίδες: 221
Τιμή: περίπου 9 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Ε', Στ', Γυμνάσιο

Κριτική
Βραβευμένο μυθιστόρημα που αναφέρεται στην περίοδο της γερμανικής κατοχής, και αποτελεί θεωρώ ένα από τα κορυφαία της Λότης Πέτροβιτς. Η ιστορία που μας διηγείται είναι γραμμένη αριστοτεχνικά, παρέχει πληροφορίες για την εποχή του πολέμου στην Αθήνα, αλλά προσφέρει και μεγάλες συγκινήσεις στον αναγνώστη. Οι χαρακτήρες δεν είναι απλώς ολοκληρωμένοι, αλλά διαθέτουν πλούσιο παρελθόν και μέλλον που ξεπερνά το βιβλίο, αφού για μια ακόμη φορά αντλούνται από τις δεξαμενές των οικογενειών που έχει δημιουργήσει η συγγραφέας. Το κεντρικό θέμα στο έργο  είναι η ενοχή, που στοιχειώνει την γιαγιά Ελισάβετ ολόκληρη την ενήλικη ζωή της. Η πλοκή κινείται εναλλάξ σε δύο χρονικά επίπεδα, με τα 8 από τα 17 κεφάλαια να μας ταξιδεύουν στα χρόνια της Κατοχής μέσα από αναμνήσεις και διηγήσεις, και τα υπόλοιπα να αφορούν την σύγχρονη εποχή όπου οι δυο μαθητές επιχειρούν να ξεδιαλύνουν το μυστήριο. Εικονογράφηση μπορεί να μην υπάρχει, όμως το βιβλίο κερδίζει τον αναγνώστη και διαβάζεται πολύ ευχάριστα. Το προτείνουμε ανεπιφύλακτα σε μαθητές των μεγάλων τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου.

  • Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πλοκή
  • Αριστοτεχνική γραφή
  • Χαρακτήρες με βάθος
  • Προβολή ανθρωπιστικών αξιών

Αξίες - Θέματα
Ιστορία, Ανθρωπισμός, Ειρήνη, Απώλεια, 28η Οκτωβρίου, Αγάπη, Ενοχή

Σκηνές που ξεχωρίσαμε
Τα συναισθήματα ενοχής που προκαλούν στη γιαγιά Ελισάβετ οι μνήμες από την Όλγα.

Εικονογράφηση
Εντελώς απούσα, όμως το κείμενο απευθύνεται σε μεγαλύτερα παιδιά. Ίσως ένας χάρτης της περιοχής του Στρέφη, κάποια ντοκουμέντα ή εικόνες της κατοχικής Αθήνας να μπορούσαν να προσθέσουν αισθητική αξία στο έτσι κι αλλιώς εξαιρετικό αυτό ανάγνωσμα.
 
Απόσπασμα
Τετάρτη και ψιχαλίζει από το πρωί. Ραντίζει ο Οκτώβρης τους δρόμους, τις πλατείες, τα σπίτια, και μοσχοβολάει φθινόπωρο. Τρελαίνεται η Χριστίνα για τούτη τη μυρωδιά, που κατεβαίνει πιο έντονη από το λόφο. Σήμερα, ωστόσο, δεν ήταν ανάγκη να βρέξει. Αν συνεχίσει έτσι, μπορεί και να μη βρουν το απόγευμα στο πέτρινο παγκάκι εκείνο τον ασπρομάλλη της Κυριακής με το φίλο του. Το θυμάται καλά, τους είχε πει «αν είναι καλός ο καιρός…».

Δεν πρόσεχε στο μάθημα το πρωί. Το μυαλό της γύριζε ολοένα στην καινούρια κασέτα που πρέπει να ετοιμάσει. Και τώρα, που μεσημέριασε και ψιλοβρέχει ακόμα, φοβάται μήπως ανέβουν στο λόφο άδικα με το Φίλιππο. Να έβαινε καλή, τουλάχιστον, η νέα συνέντευξη, αργότερα που θα ξαναπάνε  στην κυρία Ελισάβετ! Ο καιρός περνάει κι έχει αγωνία. Οι άλλοι στην τάξη έχουν βασιστεί κυρίως σε κείνη. Βέβαια δε θα ‘πρεπε ν’ ανησυχεί. Ο Φίλιππος υποσχέθηκε να βοηθήσει. Και τις υποσχέσεις του αυτός τις κρατάει.

Στις τέσσερις ακριβώς, ο Φίλιππος με τη φωτογραφική μηχανή βρίσκεται στην πόρτα της. Η βροχούλα, επιτέλους, σταμάτησε. Ωραία! Όμως τι σόι φωτογραφίες θα βγουν τέτοια ώρα, με συννεφιά, ένας θεός το ξέρει.

Λοιπόν, εντάξει; Έχει μαζί του ο Φίλιππος και το μαγνητοφωνάκι γι’ αργότερα, για την κυρία Ελισάβετ; Ναι, το έχει. Μήπως θυμήθηκε και τα εργαλεία; Ε, όχι και τα εργαλεία! Όλα μαζί δε γίνονται…

- Σωστά! Δίκιο έχεις, βιάζεται να συμφωνήσει η Χριστίνα.

Νεύρα δε χρειάζονται. Γι’ αυτό και δεν του λέει «το γουόκμαν, ωστόσο, το κρέμασες στο λαιμό σου, μαζί με τη φωτογραφική μηχανή». Λες και γίνεται να φωτογραφίζει, να μιλάει και ταυτόχρονα ν’ ακούει και μουσική! Τέλος πάντων.

Όμορφα που είναι στο λόφο μετά τη βροχή! Σήμερα δεν έχει κόσμο, ούτε παιδιά με μπάλες ούτε καροτσάκια, όπως είχε την Κυριακή. Ακόμα καλύτερα! Θα μοιάζει περισσότερο μ’ εκείνα τα χρόνια, όταν θα προβάλει η Χριστίνα τις διαφάνειες.

- Θυμήσου να ρωτήσουμε και για τη λίμνη, του λέει.

- Άσε πρώτα να τους βρούμε, έχει κι εκείνος τις αμφιβολίες του.

Όμως ο ασπρομάλλης της Κυριακής είναι εκεί και τους περιμένει. Μονάχος του. Ο φίλος του, όχι, δεν τα κατάφερε. Είναι άρρωστος, λέει. Τον χτυπάει η υγρασία στα ρευματικά του. Έχει, πάντως, εκείνος την πληροφορία που θέλουν. Κοντά στο παλιό καταφύγιο, πιο πέρα από το θεατράκι ήταν το μεγάλο κλουβί.

Ξεκινούν κι οι τρεις προς τα κει. Κρομοστασιά που την έχει ο ασπρομάλλης της Κυριακής! Τώρα που τον βλέπει όρθιο η Χριστίνα, το καταλαβαίνει καλύτερα. Πού να ήταν, άραγε, στην Κατοχή αυτός; Δεν αντέχει, θα τον ρωτήσει…

Εδώ ήτα, λέει, στην Αθήνα. Τα πρώτα χρόνια, τουλάχιστον. Ύστερα βγήκε κι αυτός στο βουνό, με άλλους μαζί της Εθνικής Αντίστασης. Αν ήταν πολλοί στην Αντίσταση; Και βέβαια ήταν. Στρατός ολόκληρος, αν τις υπολογίσεις όλες μαζί τόσες πολλές οργανώσεις!

- Πολλές; Ξαφνιάζεται η Χριστίνα. Μα δυο τρεις δεν ήταν μονάχα; Το ΕΑΜ, ο ΕΔΕΣ…

Όχι, της λέει. Αυτές ήταν οι μεγαλύτερες, αλλά υπήρχαν κι άλλες πολλές, δε θυμάται ακριβώς πόσες. Η ΠΕΑΝ, η Ιερή Ταξιαρχία, το Ενωτικό Κόμμα, η Εθνική Δράση, η ΕΣΑΣ, η ΠΑΝ… Ήταν και ο ΕΛΑΣ στα βουνά, και η ΕΚΚΑ, κι άλλες ένα σωρό, μικρές ή μεγάλες, αλλά όλες θαυματουργές.

- Κι εσείς; Σε ποια ήσασταν απ’ όλες; Θέλει να μάθει η Χριστίνα.

- Φτάσαμε! λέει εκείνος. Εδώ ήταν τα παγόνια.

Ο Φίλιππος ψάχνει να βρει την πιο κατάλληλη θέση για τη φωτογραφία. Ναι, ναι, θα τραβήξει δυο τρεις, όχι μία μονάχα, εντάξει. Κι έπειτα μία τη Χριστίνα με τον ασπρομάλλη της Κυριακής. Θέλει η Χριστίνα να τον θυμάται, τον παρακαλεί πολύ.

Εκείνος της χαμογελάει. Στην ηλικία του, λέει, καλύτερα ν’ αποφεύγει κανείς τις φωτογραφίες, αλλά να μην τις χαλάσει το χατίρι. Στα όμορφα κορίτσια δε λένε «όχι»!

Ο Φίλιππος τραβάει γρήγορα τις φωτογραφίες και κλείνει κάπως νευριασμένος τη μηχανή.

- Εντάξει, μπορούμε να πηγαίνουμε, λέει απότομα και βάζει στ’ αυτιά του τ’ ακουστικά του γουόκμαν.

Τι έπαθε πάλι; Τι συμπεριφορά είν’ αυτή;

- Και πότε ανεβήκατε στο βουνό; Γυρίζει η Χριστίνα στο φίλο τους, να μπαλώσει τα πράγματα.

- Φθινόπωρο του ’42 πρέπει να ήταν. Ετοιμάζαμε μια μεγάλη ανατίναξη, στη γέφυρα του Γοργοπόταμου, αν έχετε ακούσει…

Και βέβαια το είχαν ακούσει, το ήξεραν αυτό το μεγάλο κατόρθωμα τα παιδιά. Το γιόρταζαν και στο σχολείο στις 25 του Νοέμβρη. Και ο γυμνασιάρχης τους έβγαζε λόγο «για τα θαύματα που πετυχαίνει η εθνική ομοψυχία». «Ήταν από τις ελάχιστες φορές που συνεργάστηκαν οι αντιστασιακές οργανώσεις» πρόσθετε πάντα.

- Έτσι δεν είναι, Φίλιππε; Τον ρωτάει η Χριστίνα, για να τον κάνει να μιλήσει κι αυτός και να βγάλει, επιτέλους, τ’ ακουστικά - τι τον έπιασε;

Δεν ακούει. Ή κάνει πως δεν ακούει;

- Δίκιο έχει ο γυμνασιάρχης σας, κουνάει το λευκό του κεφάλι ο μεγάλος τους φίλος. Όλο τον άλλο καιρό έβραζε η διχόνοια, κατάρα των Ελλήνων πανάρχαιη. ΕΑΜ και ΕΔΕΣ είχαν γίνει εχθροί. Έφτασαν να σκοτώνονται μεταξύ τους ακόμα κι αδέρφια! Να προδίδει ο ένας τον άλλο στους Γερμανούς!

Ο Φίλιππος βγάζει απότομα τ’ ακουστικά και κοιτάζει με νόημα τη Χριστίνα.

Με άλλα λόγια, όταν θέλει, ακούει ο κύριος Φίλιππος, ακόμα και με τ’ ακουστικά του γουόκμαν. Θα του τα ψάλει αργότερα, δε θα γλιτώσει. Τώρα εκείνη θέλει να ρωτήσει κάτι ακόμα:

- Και αν ήθελε κάποιος ν’ ανήκει σε δύο οργανώσεις;

- Δε γινόταν! Τον λογάριαζαν για προδότη. Και υπήρχαν, πραγματικά, Έλληνες που συνεργάζονταν με τον καταχτητή. Οι ταγματασφαλίτες, άλλοι καλοθελητές, από φόβο ή συμφέρον… Πάντως, ακόμα κι από πρόθεση καλή αν τολμούσε κανένας να βοηθήσει και τις δυο οργανώσεις, αργά ή γρήγορα τον ανακάλυπτα. Και τότε…

- Τότε; Τον κοιτάζει η Χριστίνα.

- Τον κάρφωναν στην Γκεστάπο, την αστυνομία των Γερμανών, ή στα ΕΣ ΕΣ. Καμιά φορά και στους καραμπινιέρους.  Πιο συχνά, τον καθάριζαν μοναχοί τους οι άνθρωποι της μίας οργάνωσης. Τη νύχτα, το περισσότερο, αλλά και μέρα μεσημέρι ακόμα.

Η Χριστίνα τώρα κοιτάζει κάτω. Δεν αντέχει κι άλλη ματιά του Φίλιππου, σαν να της λέει «τα βλέπεις;».

Τίποτ’ άλλο, λοιπόν, δε θα ρωτήσει. Άλλωστε, κι ο ασπρομάλλης της Κυριακής δείχνει να στενοχωριέται που τα ξαναθυμάται όλ’ αυτά.

- Κρίμα που δεν μπόρεσε να έρθει ο Κώστας, λέει για το φίλο του, ν’ αλλάξει κάπως τη συζήτηση. Εκείνος θα ήξερε να σας πει πολλά για το τι πέρασαν οι απλοί άνθρωποι στην Κατοχή, τουλάχιστον σε τούτη τη γειτονιά, κοντά στο λόφο του Στρέφη. Ήξερε κόσμο και κόσμο, χρόνια τσαγκάρης εδώ.

Με το «τσαγκάρης» πετάχτηκαν κι οι δυο μαζί. Τσαγκάρης! Και τον έλεγαν Κώστα!

- Μα τότε πρέπει οπωσδήποτε να τον συναντήσουμε, και σύντομα μάλιστα! Ενθουσιάζεται ο Φίλιππος.
Ο λόφος του Στρέφη όπως είναι σήμερα
Σχόλια
Εκτός από την ενοχή, ένα άλλο θέμα που πραγματεύεται το μυθιστόρημα είναι ο εθνικός διχασμός, όπως εκφράζεται μέσα από την αντιπαλότητα των αδελφών Μενέλαου και Θεοδόση. Ο πρώτος ανήκει σε μια αντιστασιακή ομάδα δεξιάς ιδεολογίας και ο δεύτερος δραστηριοποιείται με το αντάρτικο των αριστερών. Έχουμε έτσι την δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τη βαθιά διχόνοια ανάμεσά τους (σ.100-1), το προσωρινό τους μόνιασμα για την επιχείρηση στον Γοργοπόταμο (σ.107) και την ρήξη που τους οδηγεί στο βουνό (σ.136), για να πολεμήσει ο καθένας με τους δικούς του. Η όμορφη Όλγα, που θα μπορούσε να συμβολίζει τον λαό ή την ελληνική νεολαία, φλερτάρεται τόσο από τη μία πλευρά όσο και από την άλλη, αλλά γελάει και με τους δυο (σ.136). Τους βοηθάει όσο μπορεί στο έργο τους χωρίς όμως να παίρνει πολιτική θέση και δηλώνει «Εγώ είμαι με την Ελλάδα» (σ.171, 183) και «Εγώ το μόνο που θέλω είναι να λευτερωθούμε μια ώρα αρχύτερα...» (σ.137). Όπως αποδεικνύεται όμως από τις εξελίξεις, η αγνή ηρωίδα είναι η μόνη που τελικά ζημιώνεται: Δίνει τη ζωή της για την ελευθερία και πεθαίνει για όλους χωρίς πολλά και μεγάλα λόγια (σ.183). Αντίθετα, οι δύο αδελφοί επιζούν, ξεχνούν γρήγορα τον πόλεμο και τις υποσχέσεις τους και ακολουθώντας χωριστούς δρόμους, ξανανταμώνουν στο μέλλον, μέσα στην τάξη των βολεμένων.

Οι ελπίδες για συμφιλίωση που στο τέλος του πολέμου γεννούν τα συνθήματα στους τοίχους (σ.169) και στη σύγχρονη εποχή οι τηλεοπτικές εκπομπές με ηλικιωμένους του ΕΑΜ και του ΕΔΕΣ να αγκαλιάζονται (σ.125) δεν πείθουν τον παππού του Φίλιππου που λέει κολοκύθια, οι Έλληνες ποτέ δε θα βάλουν μυαλό...
το σύμπλεγμα της εθνικής συμφιλίωσης στην πλατεία Κλαυθμώνος
Να αναφέρουμε εδώ ότι κάποιες από τις ιστορίες που συναντάμε στο βιβλίο, περιέχονται και στον Καιρό της Σοκολάτας με μικρές αλλαγές. Η δράση και στα δύο ιστορικά επίπεδα, κινείται γεωγραφικά γύρω από την περιοχή του Στρέφη. Εικόνες και πληροφορίες για την ιστορία του λόφου μπορούμε να αντλήσουμε από εδώ, ενώ για το παρασκήνιο της δεντροφύτευσής του μαθαίνουμε από ένα επεισόδιο της εκπομπής Μηχανή του Χρόνου (5:30 έως 7:10) που ενεργοποιείται και από τον παρακάτω σύνδεσμο. Δεξιά ένας χάρτης της περιοχής των Εξαρχείων με τους χώρους πρασίνου (πηγή).

https://www.youtube.com/watch?v=wZFkFAsG-gE

Χρήση στην Τάξη
Μέσα από το βιβλίο, οι μαθητές θα γνωρίσουν μια πλήρη εικόνα της κατάστασης στα χρόνια της κατοχής. Θα μάθουν για την μεγάλη πείνα (σ.61-73) που οδήγησε στον θάνατο χιλιάδες Αθηναίους, για τη δράση των αντιστασιακών οργανώσεων αλλά και τις μεγάλες πορείες του απλού λαού που με αφορμή την κηδεία του Παλαμά, την επιστράτευση και τα γεγονότα στη Μακεδονία (σ.113-116) έβγαινε στους δρόμους. Θα διαβάσουν για τη μεγάλη ζωή που έκαναν κάποια κτήνη (σ.203), συνεργάτες των Γερμανών και οι οικογένειές τους (αντιπροσωπεύονται στο βιβλίο από τον Κούλη και τον πατέρα του), αλλά και το άσχημο τέλος που επιφύλασσε η Ιστορία για ορισμένους από αυτούς.

Η μέθοδος με την οποία εργάζονται η Χριστίνα και ο Φίλιππος για το μάθημα της Ιστορίας, παίρνοντας συνεντεύξεις από γηραιότερους, φωτογραφίζοντας τόπους και ερευνώντας σκοτεινά μυστήρια, μπορεί να εμπνεύσει και τους δικούς μας μαθητές να δραστηριοποιηθούν για κάποιο τοπικό θέμα και να το παρουσιάσουν. Με τον τρόπο αυτό, ίσως καταφέρουν να δουν τον κόσμο με άλλο μάτι όπως οι δύο ήρωες, που χάρη στην ενασχόλησή τους με το παρελθόν, αρχίζουν να εκτιμούν πράγματα που προηγουμένως τους έμοιαζαν αδιάφορα (σ.124-5).

Στο κείμενο, γίνεται ονομαστική αναφορά σε αρκετές αντιστασιακές ομάδες. Για την ιστορία και τη δράση τους μπορούν οι μαθητές να ενημερωθούν από εδώ.  Μεγαλύτερη βαρύτητα δίνεται (σ.49, 133, 166) στην οργάνωση Μπουμπουλίνα, αρχηγός της οποίας ήταν η Λέλα Καραγιάννη, απόγονος της αγωνίστριας του 1821. Μια ομάδα μαθητών μπορεί να αναλάβει να ερευνήσει στοιχεία από τη δράση της (στοιχεία εδώ κι εδώ) και να την παρουσιάσει στην τάξη. Αν μάλιστα το σχολείο μας βρίσκεται κοντά στην πλατεία Αμερικής, μπορούμε να επισκεφθούμε το σπίτι της στην ομώνυμη οδό. Ακολουθώντας τον σύνδεσμο από την παρακάτω εικόνα, παρακολουθούμε ένα σχετικό βίντεο από την ταινιοθήκη της ΔΤ.
http://www.hprt-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=26779&tsz=0&act=mMainView

Share/Bookmark

Τρίτη 14 Οκτωβρίου 2014

Μύθοι και Θρύλοι της Ρώμης

Υπόθεση
Ο κακός πρίγκιπας Αμούλιος κρατάει φυλακισμένο τον νόμιμο βασιλιά της Άλβας (Alba Longa) Νουμήτορα. Όταν η κόρη του τελευταίου φέρνει στον κόσμο δυο δίδυμα αγόρια, ο πρίγκιπας διατάζει να τα οδηγήσουν στο δάσος και να τα σκοτώσουν. Τα αδέλφια όμως απλώς εγκαταλείπονται στην όχθη του Τίβερη, όπου μια λύκαινα θα τα βρει και θα τα αναθρέψει. Ο Ρώμος και ο Ρωμύλος μεγαλώνουν, σύντομα αποκτούν φίλους ανάμεσα στους βοσκούς και τελικά αποκαθιστούν τον παππού τους στον θρόνο της Άλβα. Αποφασίζουν έπειτα να ιδρύσουν μια δική τους πόλη, όμως διαφωνούν για το πού θα τη θεμελιώσουν και πάνω στον τσακωμό ο Ρώμος σκοτώνεται. Ο Ρωμύλος ονομάζει τη νέα πόλη Ρώμη στη μνήμη του αδελφού του και φροντίζει με κάθε τρόπο να την κάνει πλούσια και ισχυρή. Λίγα χρόνια αργότερα όμως, όλοι σχεδόν οι κάτοικοί της είναι άντρες, κάτι που βάζει σε κίνδυνο το μέλλον της. Ο Ρωμύλος τότε χρησιμοποιεί ένα τέχνασμα για να κλέψει τις κοπέλες των γειτονικών πόλεων... τι πρόκειται άραγε να επακολουθήσει;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Καστανιώτης
Συγγραφέας: Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη
Εικονογράφηση: Αλέκος Φουντουκλής
ISBN: 978-960-03-3996-1
Έτος 1ης Έκδοσης: 1984 (επανέκδοση 2005)
Σελίδες: 204
Τιμή: περίπου 12 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Ε', Στ', Γυμνάσιο

Κριτική
Πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα, βασισμένο στις παραδόσεις γύρω από τη γέννηση της αιώνιας πόλης. Η γλώσσα της Μαυροειδή - Παπαδάκη είναι όπως πάντα καλοδουλεμένη και χαρακτηρίζεται από σαφήνεια και λιτή λογοτεχνικότητα. Στο επίκεντρο της πλοκής βρίσκεται πάντα η Ρώμη, όμως ως κεντρικά πρόσωπα που δρουν συναντάμε άλλοτε τους δίδυμους ιδρυτές της Ρώμο και Ρωμύλο, και άλλοτε δυο άλλα αδέλφια, τους απλούς πολίτες Σέρβιο και Πλιστίνιο. Το κείμενο χωρίζεται σε 20 κεφάλαια με έκταση που κυμαίνεται γύρω στις 8-12 σελίδες. Το στήσιμο είναι τύπου "μπετόν" και δεν βοηθάει τους λιγότερο έμπειρους αναγνώστες, όμως η διαρκής δράση καταφέρνει να κρατάει το ενδιαφέρον αμείωτο. Η ασπρόμαυρη εικονογράφηση περιορίζεται δυστυχώς στη διακόσμηση των τίτλων κάθε κεφαλαίου. Προτείνουμε το βιβλίο σε μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου που ενδιαφέρονται για τους Ρωμαίους και τη μυθολογία τους.

  • Καλοδουλεμένο κείμενο - ωραία γλώσσα
  • Ενδιαφέροντες μύθοι που διαβάζονται ευχάριστα
  • Πληροφορίες για την απαρχή του Ρωμαϊκού Πολιτισμού

  • «Αυστηρό» στήσιμο, δύσκολα κερδίζει τους μικρούς αναγνώστες
  • Στα τελευταία κεφάλαια αντί κορύφωσης συναντάμε αποκλιμάκωση ενώ κυριαρχούν σκηνές με κοινωνικά γεγονότα

Αξίες - Θέματα
Οικογένεια, Φιλία, Ιστορία, Μύθοι, Γενναιότητα, Αλληλεγγύη, Ισότητα Φύλων, Δουλεία

Εικονογράφηση
Ουσιαστικά απούσα, περιορίζεται σε ένα ασπρόμαυρο σκίτσο που πλαισιώνει τον τίτλο κάθε κεφαλαίου, παραπέμποντας σε σκηνή λαϊκού θεάτρου σκιών.

Απόσπασμα
Έφτασε η άνοιξη. Τα χελιδόνια είχαν γυρίσει. Μαζί μ’ αυτά, γέννησε και η Σύρα το γιο της. Το παιδί γεννήθηκε κι η πρώτη κραυγή του αντήχησε καθαρή και μελωδική, σαν μια τρίλια χελιδονιού! Το μωρό ήταν παχουλό, ροδοκόκκινο κι όμορφο, κι ο Σέρβιος ήταν τόσο ευτυχισμένος. Το πήρε στα χέρια του και πήγε κοντά στην εστία, όπου έκαιγε πάντα η άγια φωτιά, και το παρουσίασε στους θεούς του σπιτιού. Ύστερα, το ξανάφερε στη μανούλα του.

Η Σύρα ήταν η πιο ευτυχισμένη γυναίκα του κόσμου. Θήλαζε το γιο της, τον κοίμιζε νανουρίζοντάς τον με λόγια αγάπης στην όμορφη κούνια που είχε φτιάσει γι’ αυτόν ο πατέρας του.

Όταν ήρθε η ένατη μέρα, ο Σέρβιος κάλεσε τους φίλους του να παραβρεθούν στη θρησκευτική τελετή.

Όλοι ήταν χαρούμενοι. Ακτινοβολούσαν απ’ τη χαρά τους ο Σέρβιος με τη Σύρα. Όλοι μαζί προσευχήθηκαν στους σπιτίσιους θεούς να πάρουν τα’ αγόρι στην προστασία τους, για να μεγαλώσει ωραίο, γερό και καλό, και να συνεχίσει τη γενιά σαν θα πέθαινε ο Σέρβιος. Και να μένει σ’ ετούτο το σπίτι προσφέροντας στους θεούς θυσίες και νεκρικές προσφορές στους γονείς του. Στους γονείς που, κι όταν θα πέθαιναν, θα ‘μεναν πάλι σε τούτο το σπιτικό σαν πνεύματα ευεργετικά. Η φλόγα έλαμπε, ξαναμμένη από το λάδι κι από το λίπος που έχυσε άφθονο ο Σέρβιος στη φωτιά.

- Ω, θεοί σπιτικοί! είπε. Φυλάγετε πάντα γερό το παιδί μου. Θεέ Φαμπουλίνε, ας είναι το πρώτο λογάκι του καλοσήμαδο· κι ας κοιμάται γαλήνια στην κούνια του, θεά Κούμπα, χωρίς να ταράζουν το γλυκό ύπνο του όνειρα κακά, Κι εσύ, ω, Εστία, θεά βασίλισσα του σπιτιού, γύριζέ το κοντά μας κάθε φορά που θα φεύγει, όπως το αρνάκι και το μικρό χελιδόνι.

Πλούσιο στρώθηκε ύστερα το τραπέζι κι οι καλεσμένοι χόρτασαν από φαγιά και πιοτά.

Όλοι έφυγαν κατά το βραδάκι. μέσα στο σπίτι έμεινε η φωτιά, που η καλή νοικοκυρά δεν την άφηνε ποτέ να σβήσει. Έμειναν οι υπηρέτες και μια μητέρα κι ένας πατέρας ευτυχισμένοι, μ’ ένα μωράκι στην κούνια.

Οι καλεσμένοι, που γύρισαν οι περισσότεροι σε άδεια κι έρημα σπίτια, χωρίς γυναίκα, χωρίς παιδιά, χωρίς φωτιά στην εστία, μακάριζαν από την καρδιά τους τον Σέρβιο που είχε οικογένεια.

Ο καιρός περνούσε. Το αγόρι το ονόμασαν Λικίνιο. Όμορφο, όλο μεγάλωνε, άρχισε να βοηθάει τον πατέρα του στο εργαστήρι και τη μάνα του σαν ξεφούρνιζε τα ψωμιά. Έτρεχαν οι γυμνές και γεροδεμένες γαμπίτσες πάνω στα μικρά ξυλοπέδιλα. Είχε συνηθίσει αυτή τη δουλειά, κι η μυρουδιά του ζεστού και καλοψημένου ψωμιού έκανε τα δυο ρουθουνάκια ν’ ανοίγουν από ευχαρίστηση. Ύστερα, μέσα στο φούρνο βρισκόταν πάντα κι ένα λαδοκούλουρο που μοσκοβολούσε περισσότερο από τα’ άλλα, κι αν ήταν φρόνιμος η μητέρα θα του έκοβε ένα κομμάτι.

Και να το ωραίο ξανθό ψωμί που βγαίνει από το φούρνο ζεστό κι αφράτο. Πριν πάει στο φούρνο, ήταν μια ζύμη άσπρη και μαλακή που κανείς δεν μπορούσε να τη φάει. Μα η φωτιά την είχε τώρα αλλάξει, της είχε δώσει μια νοστιμάδα και μια μυρουδιά που δεν είχε πρωτύτερα. Η φωτιά είναι δώρο του θεού, το ίδιο και το σιτάρι. Πρέπει να λέμε «ευχαριστώ» στους καλούς θεούς που μας κάνουν τέτοια δώρα. Κι ο Λικίνιος δεν ξεχνά ποτέ να το λέει. Η μητέρα του τού είχε μάθει πώς να σηκώνει ψηλά τα χεράκια και να μιλά στους θεούς που αγαπούν τα καλά παιδιά.

Η Σύρα όλο και βγάζει ψωμιά απ’ το φούρνο και τα δίνει ένα ένα στο μικρό Λικίνιο να τ' αραδιάζει στη σανίδα που έχει επίτηδες ετοιμάσει. Στο τέλος –γιατί, αλήθεια, το άφησε στο τέλος;- να και το λαδοκούλουρο που γέμισε μοσκοβόλημα ολόγυρα τον αέρα!

- Μανούλα, ένα κομμάτι για το Λικίνιο;

- Πρώτα στη θεά του σπιτιού, αγόρι μου.

Κι η Σύρα δίνει στο γιο της μια φετίτσα καλοψημένη. Με πολύ σεβασμό, πλησιάζει ο Λικίνιος την εστία όπου η Σύρα διατηρεί πάντα άσβεστη τη φωτιά και ρίχνει τη φέτα το ζεστό κουλούρι. Τρεμοσβήνει η φλογίτσα κι ύστερα ανάβει ζωηρότερη καθώς καίγεται το λάδι. Το σπίτι φωτίζεται μια στιγμή με τη ζωηρή λάμψη της, θεά του σπιτιού η Εστία, δείχνει έτσι πως είναι ευχαριστημένη που δεν την ξέχασαν.

- Προστάτευε το σπιτάκι μας κι όσους ζουν μέσα σ’ αυτό, μουρμουρίζει η Σύρα. Κάνε ευτυχισμένες όλες τις μέρες μας και αγαθές τις πράξεις μας. Δίνε υγεία στο παιδί μας, να ζήσει να σε τιμά και ν’ αφήσει παιδιά και παιδιά των παιδιών του για να διαιωνίζουν την άγια λατρεία σου.

Έτσι παρακαλούσε η Σύρα και ο μικρός Λικίνιος ξανάλεγε όσα λόγια πρόφταινε απ’ το στόμα της.
Σχόλιο
Η συγγραφέας επιλέγει μερικούς από τους πιο όμορφους μύθους - θεμέλια του ρωμαϊκού πολιτισμού και τους παραθέτει γραμμικά ώστε να μπορούν να διαβαστούν σαν μια ενιαία ιστορία. Έτσι οι αναγνώστες αποκτούν μια βασική ιδέα για τα γεγονότα που αναφέρονται στην ίδρυση της Ρώμης και τα πρώτα της χρόνια. Να επισημάνουμε εδώ ότι μπορεί τα όσα αναφέρονται στο βιβλίο να αποτελούν στη συντριπτική τους πλειοψηφία μύθους (όπως αναφέρει και ο τίτλος του βιβλίου), αυτό όμως δεν σημαίνει ότι στερούνται εντελώς ιστορικής βάσης. Για παράδειγμα, η χρονολογία ίδρυσης της Ρώμης το 753 π.Χ. επιβεβαιώθηκε ως έναν βαθμό από ευρήματα ανασκαφών του αρχαιολόγου Andrea Carantini. Στις 21 Απριλίου κάθε χρόνου, ημέρα που οι Ρωμαίοι τιμούσαν τον θεό-προστάτη των κοπαδιών Πάλη (Pales) και θεωρούν ότι θεμελιώθηκε η πόλη τους, οι μεσημεριανές ακτίνες του ήλιου που μπαίνουν από την οροφή του Πανθέου φωτίζουν την είσοδο του μνημείου. (Σύμφωνα με άρθρο του The_Telegraph η είσοδος φωτίζεται στις 12 το μεσημέρι κατά την εαρινή ισημερία στα τέλη Μαρτίου, ενώ στις 21 Απριλίου το φως χτυπάει λίγο πιο ψηλά, στη μεταλλική μάσκα πάνω από την πύλη).
ο ήλιος που μπαίνει από τον οφθαλμό στην οροφή του,
λούζει την είσοδο του Πανθέου στις 21 Απριλίου κάθε χρόνο (πηγή)
Κατά τα άλλα, οι μύθοι των Ρωμαίων είναι βολικά κατασκευασμένοι με τρόπο που να αποδίδουν στους προγόνους του θεϊκή καταγωγή, να τους συνδέουν απευθείας με τους Έλληνες αλλά και να δικαιολογούν διάφορες πολιτικές που υιοθέτησαν. Έτσι π.χ. ο Ρέμος και ο Ρωμύλος είναι ταυτόχρονα γιοί του Άρη και απόγονοι του Αινεία. Τα δύο αγαπημένα αδέλφια και ιδρυτές της Ρώμης, θυμίζουν σε αρκετά σημεία τους Διόσκουρους, δυο άλλους γενναίους και ενάρετους της μυθολογίας, για τους οποίους εξάλλου υπήρχε και ιερό (Tempio dei Dioscuri) στην περιοχή της Ρωμαϊκής Αγοράς. Η αρπαγή των Σαβίνων γυναικών από τους Ρωμαίους ιππείς, θυμίζει ως έναν βαθμό την αρπαγή των γυναικών των Λαπίθων από τους Κενταύρους κατά τους γάμους του Πειρίθοου με την Ιπποδάμεια. Ενώ η κατάληψη του φρουρίου του Καπιτωλίου από τους Σαβίνους με προδοσία της Ταρπηίας, κόρης του φρουράρχου, θα θυμίσει σε κάποιους την άλωση της Κορίνθου από τον Δωριέα Αλήτη (που τον αναφέραμε και στην ιστορία του Κόδρου) χάρη στην προδοσία της κόρης του Κρέοντα, κτλ.
Η Ταρπηία θάβεται κάτω από τις ασπίδες των Σαβίνων,
πληρώνοντας το τίμημα για την προδοσία της
Χρήση στην Τάξη
Στην τάξη, το βιβλίο μπορεί να μας δώσει αφορμή για διάφορες δραστηριότητες:
Στο μάθημα της Γλώσσας, μια ομάδα μαθητών αναλαμβάνει από ένα κεφάλαιο του βιβλίου. Αφού το διαβάσουν, τα παιδιά γράφουν την περίληψή του, δίνουν έναν νέο τίτλο και το χωρίζουν σε σκηνές για να το παρουσιάσουν στους συμμαθητές τους μέσα από ζωγραφιές, παντομίμα ή όποιον άλλον τρόπο επιθυμούν.

Στα Μαθηματικά, θα μπορούσαμε να διδαχθούμε τους λατινικούς αριθμούς μέχρι το 20. Είναι αρκετά εύκολο και συνήθως διασκεδαστικό για τα παιδιά. Εμείς χρησιμοποιήσαμε τον μαυροπίνακα, για τους λάτρεις όμως των νέων τεχνολογιών υπάρχουν flashcards και σχετικά βίντεο στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες.

Στα Θρησκευτικά: Ένα κράτος όπου οι δούλοι γίνονται ελεύθεροι... ίσως σε κάποιους θυμίσει τις ΗΠΑ του Αβραάμ Λίνκολν. Πώς θα σας φαινόταν ένα κράτος σήμερα όπου όλοι θα ήταν απαλλαγμένοι από φόρους και υποχρεώσεις; Ελεύθεροι να ζήσουν τη ζωή τους; Και ποιες ανάγκες έκαναν τη Ρώμη στη συνέχεια να ασπαστεί τη δουλεία; Μήπως άραγε και το κράτος του Αριστόνικου (για τον οποίο θα μιλήσουμε τον επόμενο μήνα) θα είχε την ίδια κατάληξη μετά από χρόνια;
Για το μάθημα της Ιστορίας, πέρα από μια ψηφιακή παρουσίαση της αρχαίας Ρώμης (όπου καλό είναι να έχουμε προετοιμαστεί για κάποια από τα μνημεία που παρουσιάζονται) θα μπορούσαμε βασιζόμενοι στο κεφάλαιο "Οι Έλληνες κατακτούν τους Ρωμαίους με τον πολιτισμό τους" να κάνουμε μια αναφορά στους θεούς και το αλφάβητο των Ελλήνων και το πώς αυτά πέρασαν στη ρωμαϊκή κουλτούρα και τον σύγχρονο Δυτικό κόσμο. Ας μην ξεχνάμε και την περιοδική έκθεση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο "Το κοινό πεπρωμένο Ελλάδας και Ιταλίας" η οποία λήγει στο τέλος του μήνα (31 Οκτωβρίου 2014).
Στα πλαίσια της Γεωγραφίας, μπορούμε να εντοπίσουμε τη Ρώμη στον ευρωπαϊκό χάρτη. Στη συνέχεια διαβάζοντας για τους λόφους της στο βιβλίο και μελετώντας τον χάρτη που ακολουθεί, μπορούμε να συζητήσουμε για το παρωνύμιό της "επτάλοφος", το οποίο πέρασε αργότερα και στην Κωνσταντινούπολη. Κάποιοι Αθηναίοι καλούν και τη δική μας πόλη "επτάλοφο"... Μπορούμε μήπως να σκεφτούμε επτά λόφους της Αθήνας;
Η περιοχή της Ρώμης την εποχή που θεωρείται πως θεμελιώθηκε (753 π.Χ.)
- στα ελληνικά τα ονόματα των τριών λόφων που αναφέρονται στο βιβλίο
Στα εικαστικά, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε δύο πίνακες ζωγράφων από διαφορετικές εποχές και σχολές με θέμα την αρπαγή των Σαβίνων γυναικών. Μπορούμε να βρούμε κοινά στοιχεία και διαφορές μεταξύ τους; Διαβάζουμε το σημείο όπου περιγράφεται η σκηνή στο κεφ. 12 του βιβλίου και προσπαθούμε με τη σειρά μας να ζωγραφίσουμε το συμβάν!

Nicolas Poussin 1634
Pablo Picasso 1962

Ο παρακάτω πίνακας του David, αναφέρεται σε κάποιο άλλο επεισόδιο της διήγησης από την ίδια ιστορία. Μπορείτε να καταλάβετε σε ποιο;
Louis David 1799

Share/Bookmark

Δευτέρα 6 Οκτωβρίου 2014

Μίλα μη φοβάσαι

Υπόθεση
Η σημαία της Φροξυλάνθης Στα μέσα της σχολικής χρονιάς έρχεται στην τάξη μια νέα μαθήτρια, η Ισιδώρα. Από την πρώτη στιγμή, η Ελίνα, ένα κορίτσι με διάσημη μαμά και απαίσιους τρόπους, τη βάζει στο μάτι. Όσο η Ισιδώρα δεν αντιδρά, τόσο οι προσβολές εναντίον της κλιμακώνονται, μέχρι που μια επικίνδυνη πλάκα οδηγεί τελικά σε ατύχημα. Η αφηγήτρια που όλο τον καιρό απλώς παρακολουθεί, αποφασίζει να μιλήσει στη μητέρα της και στη διεύθυνση του σχολείου, κι έτσι τα πράγματα μπαίνουν στη θέση τους.

Στη φωλιά του Νίκου Ο Νίκος μεγαλώνει σε μια οικογένεια με αρκετά προβλήματα. Στο προηγούμενο σχολείο του αντιμετώπιζε διακρίσεις και εκφοβισμό, έτσι επινόησε μια ανορθόδοξη μέθοδο για να βρίσκει φίλους: κλέβει μικροαντικείμενα και αργότερα κάνει ότι τα βρήκε, ώστε να γίνεται αγαπητός. Φέτος ήταν σειρά για τα μπλε γυαλιά του Γιώργου να βρεθούν στη φωλιά του, όμως το μικρό παιδί δεν μπορεί να δει χωρίς αυτά και στο σχολείο δημιουργείται αναστάτωση. Ο Νίκος μετανιώνει και αποφασίζει να επιστρέψει τα γυαλιά μέσω του αγαπημένου του δασκάλου, δεν έχει όμως υπολογίσει την αντίδραση του διευθυντή…

Το ημερολόγιο ενός κακού Τους μισεί όλους. Και θα τους εκδικηθεί! Οι γονείς του δίνουν σημασία και αγάπη μόνο στην αδελφή του επειδή είναι καλή μαθήτρια. Στο σχολείο οι δάσκαλοι αδιαφορούν κι αυτοί· θέλουν την ησυχία τους. Ευτυχώς που υπάρχει και ο Αντρέας, ένας λίγο μεγαλύτερος μαθητής που χωρίς να ανοίγει βιβλίο, καταφέρνει να βγαίνει συνέχεια πρόεδρος. Αυτός θα γίνει το πρότυπο του πρωταγωνιστή και θα του μάθει ένα σωρό «κόλπα»: πώς να εκλεγεί και ο ίδιος πρόεδρος, πώς να επιβάλλεται στους συμμαθητές του και πώς να σπάει πλάκα με τους πιο αδύναμους… Ως το τέλος της χρονιάς ο αφηγητής έχει απομακρυνθεί τελείως από την παλιά του σχολική ζωή και οι ορίζοντες της παραβατικής συμπεριφοράς αρχίζουν να διευρύνονται.  Έτσι κι αλλιώς κανείς δεν τον καταλαβαίνει, τουλάχιστον όμως τώρα νιώθει πιο σημαντικός…

  
Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.
Συγγραφέας: Ελένη Δικαίου, Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Τζέμη Τασάκου
Εικονογράφηση: Λήδα Βαρβαρούση, Χρήστος Ζωίδης, Διατσέντα Παρίση
ISBN: 978-960-87296-5-0
Έτος 1ης Έκδοσης: 2008
Σελίδες: 69
Τιμή: περίπου 12 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Ε', Στ', Γυμνάσιο
άλλη κριτική εδώ

Κριτική
Βραβευμένη συλλογή διηγημάτων με θέμα τον σχολικό εκφοβισμό, τα αίτια και τις επιπτώσεις του. Και οι τρεις ιστορίες είναι πολύ καλογραμμένες, με απλή γλώσσα και διδάγματα δυνατά και σαφή, ώστε να μπορούν να αγγίξουν τα σύγχρονα παιδιά και να τους μιλήσουν για ένα θέμα τόσο ευαίσθητο. Καμιά από τις ιστορίες δεν κουράζει, ενώ οι εικονογράφοι συμβάλλουν σε ένα εξαιρετικό αισθητικό αποτέλεσμα, που δένει αρμονικά με την κάθε περίπτωση. Η έκδοση είναι προσεγμένη (εξώφυλλο με αυτιά, κείμενο έγχρωμο και στην τρίτη ιστορία χειρόγραφο) και στις τελευταίες σελίδες περιλαμβάνει παράρτημα με πληροφορίες και συμβουλές γύρω από το θέμα της επιθετικότητας που μπορεί να αντιμετωπίσει ένα παιδί στο σχολείο. Επιπλέον, βρίσκουμε τρεις εξαιρετικές δραστηριότητες που ωθούν τον αναγνώστη να κάνει το πρόβλημα δικό του, να συζητήσει με τους συμμαθητές του και να αναλάβει με τη σειρά του ενημερωτική δράση. Προτείνουμε το βιβλίο ανεπιφύλακτα στους μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων του Δημοτικού και του γυμνασίου· θύματα, θύτες ή απλώς παρατηρητές, όλοι έχουν κάτι να κερδίσουν διαβάζοντάς το.

  • Συγκινητικές ιστορίες, κάποιες με δραματική πλοκή
  • Ρεαλισμός στους χαρακτήρες και τις καταστάσεις
  • Εξαιρετικό στήσιμο και εικονογράφηση
  • Παράρτημα με συμβουλές και αξιόλογες δραστηριότητες

Αξίες - Θέματα
Οικογένεια, Εκφοβισμός, Εκπαίδευση, Διαφορετικότητα, Κλοπή

Σκηνές που ξεχωρίσαμε
Το ψυχολογικό προφίλ του Νίκου, έχει μείνει χαραγμένο στη μνήμη μας αρκετό καιρό μετά την ανάγνωση του βιβλίου.

Εικονογράφηση
Απόσπασμα
20 Οκτωβρίου

Τους μισώ όλους! Και θα τους εκδικηθώ!
Θα τους δείξω εγώ! Δεν τους ανέχομαι πια!
Δεν τους μπορώ!
Η αδερφή μου –πάει στο γυμνάσιο- είναι ΧΑΖΗ!
Συνέχεια λέει εξυπνάδες κι όλοι τη χειροκροτούν.
Αυτό κάνει και τώρα!
Κάθονται και οι τρεις τους στην κουζίνα: η μαμά,
ο μπαμπάς και η Σόφη. Γύρω απ’ το τραπέζι.
Η Σόφη τους διαβάζει την έκθεση που έγραψε
για την «28η Οκτωβρίου 1940» και πήρε
βραβείο. Σιγά το δύσκολο! Αυτά με τους
Έλληνες και τους Γερμανούς τα ξέρω κι εγώ
κι ας πηγαίνω στην Πέμπτη τάξη. Δύσκολο θα
ήταν να γράψει μια έκθεση με Ινδιάνους!
Η Σόφη διαβάζει και ο μπαμπάς μήτε που
αναπνέει. Πάντα έτσι κάνει. Η μαμά κάθε
τόσο κάνει: «τς, τς, τς!» Τη θαυμάζει.
Είναι όλοι τους ΧΑΖΟΙ!
Σηκώνομαι όρθιος και ανοίγω όλες τις ντουλάπες.
Μετά τις κλείνω δυνατά με κρότο για να μ’ ακούσουν.
Δε μ’ ακούνε. Σκασίλα μου.
Θα παίξω με τα πλέι μομπίλ. Έχω τρεις
πυροσβέστες, τρεις καουμπόηδες κι έναν Ινδιάνο.
Έχω κι ένα σαλούν.
Θα βάλω τον Ινδιάνο να κάθεται μέσα στο
σαλούν και τους καουμπόηδες να τον υπηρετούν.
Για να μάθουν!


29 Οκτωβρίου

Η παρέλαση χτες ήταν μια βλακεία και μισή!
Η Σόφη πήγαινε μπροστά από όλο το Γυμνάσιο
κρατώντας τη σημαία.
Βάζω στοίχημα ότι τα χέρια της είχαν ιδρώσει,
ότι δεν μπορούσε να κρατήσει τη σημαία καλά καλά,
δεν το έδειχνε όμως, γιατί είναι πεισματάρα.
Κι εγώ πάντως ήμουν στην πρώτη σειρά των
αγοριών του Δημοτικού! Γιατί είμαι ψηλός.
Με είχαν βάλει μάλιστα με τα αγόρια της Έκτης!
Κανείς όμως δε μου είπε μπράβο γι’ αυτό.
Μετά την παρέλαση, πήγαμε στη γιορτή του σχολείου
Η Σόφη ανέβηκε σ’ ένα «βάθρο» κι απάγγειλε
ένα ποίημα που είχε γράψει για την
«28η Οκτωβρίου».
Γράφει και ποιήματα η Σόφη! Μετά τη
γιορτή ο Γυμνασιάρχης πλησίασε τη μαμά
και τον μπαμπά και τους έδωσε συγχαρητήρια.
Για τη Σόφη. Μετά, τους πλησίασαν
η γαλλικού και η θρησκευτικού και τους είπαν
κι εκείνες συγχαρητήρια. Για τη Σόφη.
Την κοντοστούπα!
Κανείς, ούτε η δασκάλα μου, ούτε ο Διευθυντής
του Δημοτικού, δε ντους είπε συγχαρητήρια
που είμαι τόσο ψηλός!
Κανείς δεν πρόσεξε πως με βάλανε με τα
αγόρια της Έκτης!
Το βράδυ, στο σπίτι, ο μπαμπάς μιλούσε
συνέχεια για τη Σόφη… Και η μαμά
έκανε: «τς, τς, τς….» Θα δουν!
Χρήση στην τάξη
Το Υπουργείο Παιδείας αποφάσισε να θεσμοθετήσει ως Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού την πρώτη Δευτέρα κάθε Οκτωβρίου. Φέτος, η ημέρα αυτή ορίστηκε να έχει θεματικό άξονα «Ρατσισμός και Διαφορετικότητα, όλοι διαφορετικοί όλοι ίσοι», οπότε η ανάγνωση κάποιων αποσπασμάτων από το βιβλίο, σε συνδυασμό με δραστηριότητες όπως αυτές που περιέχονται στις τελευταίες σελίδες, ίσως να μπορούσε να εμπλουτίσει το πρόγραμμα της ημέρας με κάτι ενδιαφέρον και χρήσιμο (ειδικά στα σχολεία που τις Δευτέρες δεν έχουν γυμναστή!)

Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι είναι βασικό δικαίωμα κάθε παιδιού να πηγαίνει στο σχολείο χωρίς να φοβάται ότι κάποιο άλλο παιδί μπορεί να το ταπεινώσει, να το εξευτελίσει και να του επιβληθεί με τη βία. Το ίδιο φυσικά, ισχύει και για τους συναδέλφους.

Αν υποθέσουμε ότι γράφεις σε μια στήλη περιοδικού όπου απαντάς σε απορίες αναγνωστών, και λαμβάνεις το ακόλουθο μήνυμα από ένα μαθητή, τι θα τον συμβουλέψεις να κάνει;

"Μόλις έφτασα στο νέο σχολείο και κάποια παιδιά άρχισαν να με κοροϊδεύουν και να γελούν μαζί μου. Κάποιοι έφτασαν στο σημείο ακόμα και να με σπρώχνουν και να με χτυπούν. Τι νομίζεις ότι πρέπει να κάνω; Να αδιαφορήσω ή να το πω σε κάποιον μεγάλο;"

Στο τέλος του βιβλίου θα βρούμε και τις ακόλουθες συμβουλές για μαθητές που δέχονται εκφοβισμό:

1. μην ντρέπεσαι
2. μίλησε στους γονείς ή το δάσκαλο
3. οι γονείς και ο δάσκαλος σε νοιάζονται
4. όταν σε προσβάλλουν μη δείξεις ότι στενοχωριέσαι, μην τσιμπήσεις. Βρες τη δύναμη να πεις δυνατά "παράτα με... άσε με ήσυχο" και φύγε με ψηλά το κεφάλι
5. αν φοβάσαι ότι θα σε δείρουν, φρόντισε να είσαι πάντα με κάποιον συμμαθητή σου.

Αντίστοιχους κανόνες από τη σελίδα του μικρού αναγνώστη θα βρείτε εδώ ενώ άλλες απόψεις περί σχολικού εκφοβισμού και βίας μπορείτε να διαβάσετε εδώ κι εδώ

Στη δική μας τάξη χρησιμοποιήσαμε αυτό το βίντεο με έναν 16χρονο Αυστραλό (που απάντησε με βία στη βία του εκφοβισμού και αποβλήθηκε από το σχολείο του) για να οργανώσουμε ένα παιχνίδι ρόλων. Η διευθύντρια και ο δάσκαλος, τα δύο παιδιά που ενεπλάκησαν μαζί με τους γονείς τους, αλλά και μάρτυρες - συμμαθητές τους που ήταν παρόντες στο περιστατικό, συμμετείχαν στη συζήτηση και κατέληξαν σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Παιχνίδι ρόλων: μπροστά από την οθόνη με το επίμαχο βίντεο συζητούν ο "δάσκαλος" με την "διευθύντρια".
Αντικριστά στα καθίσματα, τα δύο παιδιά με τους "γονείς" τους, συζητούν εποικοδομητικά για το επεισόδιο.

Share/Bookmark

Τετάρτη 1 Οκτωβρίου 2014

Όταν οργίζεται η γη

Υπόθεση
Μια παρέα τριών αγοριών και τριών κοριτσιών που κάνει διακοπές στη Σαντορίνη, ανακαλύπτει σε υποθαλάσσια σπηλιά μια πυξίδα της μινωικής εποχής που κρύβει ένα περιδέραιο. Η Ειρήνη φοράει το κόσμημα και στον μεσημεριανό της ύπνο βλέπει ένα παράξενο όνειρο που την μεταφέρει στην αρχαία Θήρα! Όταν ξυπνάει το διηγείται στους φίλους της, που αποφασίζουν να συνεχίσουν την ιστορία από εκεί που την σταμάτησε. Κάθε ένας από τους έξι νέους γράφει ένα κεφάλαιο.

Στην ιστορία που δημιουργούν, ηρωίδα είναι η Αθηναία Πριήνη, που φιλοξενείται από την οικογένεια του αρχιερέα της Σαντορίνης Άττη. Ζώντας στο παλάτι του, η νεαρή επισκέπτης γνωρίζει τα έθιμα και τις συνήθειες των ντόπιων, τις αντιδικίες τους, αλλά και τη σχέση τους με το ηφαίστειο που σύντομα θα απειλήσει την ίδια τους την ύπαρξη.

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Νίτσα Τζώρτζογλου
Εικονογράφηση: -
ISBN: 978-960-04-0316-9
Έτος 1ης Έκδοσης: 1978
Σελίδες:155
Τιμή: περίπου 10 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο

Κριτική
Μυθιστόρημα φαντασίας και ιστορικής μυθοπλασίας, που μας ξεναγεί στον προϊστορικό πολιτισμό της Θήρας με βάση τις θεωρίες της δεκαετίας του '70 και τα μέχρι τότε αρχαιολογικά ευρήματα. Με γλώσσα πλούσια σε καλολογικά στοιχεία, ωραίες περιγραφές αλλά πλοκή που δύσκολα θα συγκινήσει τους σημερινούς μαθητές, η συγγραφέας επιχειρεί να μας ταξιδέψει στο 1613 π.Χ., έτος που το ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη. Το βιβλίο χωρίζεται σε 11 κεφάλαια μετρίου μεγέθους (3-20 σελίδων, συνήθως γύρω στις 14) ξετυλίγει την ιστορία του σε αργούς ρυθμούς, ενώ κάποιες φορές οι υπερβολές δεν αποφεύγονται (όπως στη σκηνή του μαχαιρώματος του Ίναχου). Στο τελευταίο κεφάλαιο η έκρηξη του ηφαιστείου οδηγεί σε ραγδαίες εξελίξεις και κάνει την αφήγηση αρκετά πιο δυναμική. Εικονογράφηση δεν υπάρχει, περιλαμβάνονται όμως δύο δισέλιδα με ασπρόμαυρες φωτογραφίες από ευρήματα που η συγγραφέας εντάσσει με τρόπο στο διήγημα. Παρά τις δυσκολίες που μπορεί να συναντήσουν σε κάποια σημεία του βιβλίου, οι φίλοι της ιστορίας και της αρχαιολογίας αξίζει να δώσουν στο βιβλίο αυτό μια ευκαιρία.

  • Πολλά στοιχεία για τον πολιτισμό της Θήρας
  • Περιγραφές πλούσιες σε καλολογικά στοιχεία
  • Έξυπνα συγγραφικά τεχνάσματα

  • Ύφος γραφής που δύσκολα συγκινεί τους σύγχρονους νέους
  • Πλοκή κινείται σε αργούς ρυθμούς
  • Η ιστορική ακρίβεια κάποιων θέσεων αμφισβητείται

Αξίες - Θέματα
Οικογένεια, Φιλία, Υπευθυνότητα, Εξουσία, Ιστορία - Αρχαιολογία, Αρχαιοκαπηλία, Σεισμός

Σκηνές που ξεχωρίσαμε
Όταν η Πριήνη παρακολουθεί με αγωνία τον Πελασγό να σαμποτάρει τη φλόγα στο Ιερό της Μητέρας Γης (σ.97-98) και βέβαια όταν η έκρηξη του ηφαιστείου διακόπτει την γιορτή (σ.127-129).

Εικονογράφηση
Απόσπασμα
Οι μέρες που ακολούθησαν το σαλπάρισμα του τελευταίου πλοίου απ’ τη Στρογγύλη, περνούσαν εφιαλτικές. Μια χούφτα κόσμος είχε απομείνει πια στη ρημαγμένη πολιτεία. Άλλοι τόσοι και λιγότεροι θα είχαν ξεμείνει στα χωριά, σε χτήματα. Και πού ξέρεις; Μπορεί να είχαν φύγει από την ανατολική παραλία. Το ηφαίστειο είχε αποκόψει κάθε επικοινωνία με την άλλη μεριά του νησιού.

Ο Άττης όλο και περίμενε, όλο κι έλπιζε πως κάποιο πανί θα φαινότανε, κάποιο πλοίο θα παραλάβει και τους υπόλοιπους κατοίκους να τους οδηγήσει στη σιγουριά. κι αν το ηφαίστειο είχε ξοδέψει τη μανία του; Αν καταλάγιαζε; Τότε θα γύριζαν οι ξενιτεμένοι. Πώς θα το ήθελε! Πώς λαχταρούσε να χαρεί τα παιδιά των παιδιών του, να τα πάρει από τα τρυφερά τους χεράκια να τα πάει στο Ιερό Άντρο, όπως άλλοτε τον Λίνο και την Οινόη!

Με πονεμένο ξάφνιασμα γύρισε στο σήμερα… Η πολιτεία είχε γίνει ακατοίκητη. Οι ελαφρόπετρες που σφεντονιζόντανε με δύναμη απ’ τον κρατήρα πέφτανε σα βροχή στις σκεπές, στα πλατώματα, στους δρόμους. Είχανε σχηματίσει παχύ στρώμα που έτριζε απαίσια κάτω από τα πόδια των τολμηρών που κάνανε την αποκοτιά να ξεμυτίσουν από τα ερείπια. Να είσαι ξιπόλητος ήταν πια άχρηστο κι επικίνδυνο. Το χώμα έκαιγε τόσο, που οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να δέσουν τα πόδια με κουρέλια. Η σκωρία και το θειάφι κάνανε τον αγέρα μολυσμένο και δύσκολο στην αναπνοή. Η ζέστη έγινε ανυπόφορη. Διάπυρες μάζες τέφρας σφιχτές και μεγάλες σαν κοτρόνια, τιναζόντανε μ’ απίστευτη δύναμη σπρωγμένες από τ’ αέρια της κάθε έκρηξης και σκάγανε πάνω στα σπίτια σκορπίζοντας φλόγες κι όλεθρο. Τα πλοκάμια της λάβας, κοκκινόχρυσα στην ατέλειωτη νύχτα της τέφρας που είχε σβήσει τον ήλιο, κυλούσαν αργά κι απειλητικά στις πλαγιές καίγοντας καθετί στο φλογισμένο διάβα τους. Ήτανε σα να λέγανε μ’ ανατριχιαστικό τσίριγμα:

- Εδώ είμαστε! Δε μας γλιτώνετε. Όπου και να’ ναι τα φλογάτα νύχια μας θα μπηχτούν στις σάρκες σας. θα σας κάψουμε, θα σας αφανίσουμε, θα σας καταπιούμε!

Τα πάνω πατώματα των σπιτιών είχαν γκρεμίσει Τα περάσματα γέμισαν τούβλα και χαλάσματα. Τα πλακόστρωτα είχαν υποχωρήσει. Τα πιθάρια με τις σοδειές, τσακισμένα απ’ τις βαριές πλάκες που τα κουκούλωσαν, άφηναν τα γεννήματα να ξεχύνονται στις σκόνες. Το χειρότερο ήταν οι ζημιές στις στέρνες. Είχαν ραγίσει από το αδιάκοπο τράνταγμα, αφήνοντας το πολύτιμο νερό να πηγαίνει χαμένο.

Στον ανταριασμένο κάμπο τ’ ουρανού τ’ αστροπελέκια, ποτάμια με χιλιάδες παραπόταμα, γράφανε το πύρινο, αστραπιαίο διάβα τους, αφήνοντας στα θαμπωμένα μάτια μαύρα αχνάρια. Η φωτιά, από το ανοιχτό στόμα του κρατήρα είχε ξεπηδήσει στα σύννεφα και συνέχιζε το λυσσομανητό της. Το στερέωμα μούγκριζε λες κι ήθελε να παραβγεί τα μουγκανητά της γης.

- Μας μάχεται το βουνό, μας οχτρεύεται ο ουρανός; Πού θα βρούμε παρηγοριά;

Μετά ερχότανε η βροχή. Η καταιγίδα έδερνε αλύπητα το νησί, μα δεν της ήταν βολετό να σβήσει τη φλόγα που έκαιγε στα σπλάχνα του.

- Λίγο νερό! λίγο νεράκι!

Οι συφοριασμένοι άνθρωποι βγαίνανε με τα κύπελα στα τεντωμένα τους χέρια να μαζέψουν βροχή. τα φέρνανε με λαχτάρα στα χείλη και τα τραβούσαν αηδιασμένοι. Η πηχτή λάσπη βρομούσε θειάφι. τότε, με κίνδυνο να ζεματιστούν, πλησίαζαν τα χάσματα που τίναζαν πίδακες νερού με την ελπίδα να μαζέψουν λίγο, να το κρυώσουν, να ξεγελάσουν τη δίψα που τους έκαιγε. Ήτανε πιο βρόμικο και πιο γλυφό από το βρόχινο, με την ίδια αηδιαστική μυρουδιά!

Όλοι κοιτούσαν τον Αρχιερέα στα μάτια περιμένοντας συμβουλή και σωτηρία. Ο Άττης ένιωθε την ευθύνη – ασήκωτη ακόμα και για τους τεράστιους ώμους του – να τον συντρίβει. Πώς να βοηθήσει; Την κάθε στιγμή οι νησιώτες πάλευαν με χίλιους κινδύνους. Άλλοι καίγονταν, άλλοι παγιδεύονταν κάτω από ερείπια, άλλοι αρρώσταιναν από την τέφρα που ερέθιζε μάτια και δέρμα. Πάνω απ’ όλα, διψούσαν!

«Η στέρνα! Η μεγάλη στέρνα της ακρόπολης! Αν δεν έχει ραγίσει…» σκέφτηκε ο Άττης, και, σε μια από τις μετρημένες στιγμές ηρεμίας, μάζεψε το λαό. τους μίλησε. Φτάσανε λαχανιασμένοι, αποκαμωμένοι, κουβαλώντας φτωχικά μπογαλάκια. Στα πρώτα βήματα τα πέταξαν. κοιτώντας να γλιτώσουν τη ζωή τους. Το κοπάδι, κυνηγημένο από φωτιά και τέφρα, από ελαφρόπετρες και ζεματιστούς ατμούς, άνοιγε δρόμο για τη μακρινή ακρόπολη. Παρεκτός από νερό, στα χοντρά τείχη της ο Άττης έλπιζε να τους προσφέρει προστασία.

Ο δρόμος ήτανε πολύς κι η λαχτάρα τον έκανε ατέλειωτο. Δρασκελώντας ερείπια, πηδώντας χάσματα, προσπερνώντας σκοτωμένους χωρίς καν να τους βλέπουν, κυνηγημένοι από την ανάσα του καμινιού που ρέκαζε, οι νησιώτες τρέχαν μπροστά απ’ τον Αρχιερέα τους. Ο Πελασγός έτρεχε κι αυτός. Τι να σκεφτότανε άραγε τούτη την ώρα του αφανισμού; τούτη την ώρα που η ζωή του βρέθηκε στα χέρια του ανθρώπου που τόσο μίσησε;

Ο Άττης δεν είχε καιρό για έχθρητες. Πάντα έβλεπε τον αντίπαλό του σαν ένα δυστυχισμένο. Τώρα, ούτε που τον έβλεπε. Νοιαζότανε να σώσει ψυχές! Αν βρίσκανε νερό…

Ξαφνικά το βουνό, σα να κατάλαβε πως η στερνή του λεία πάει να του ξεγλιστρήσει, θύμωσε για τα καλά. Έσφιξε τη θανατερή τανάλια του. Η γης τραντάχτηκε κι οι άνθρωποι, με φυλλοκάρδι τρεμάμενο από το άγριο κι αδάμαστο μουγκρητό της φύσης, σωριάστηκαν…

- Μη σταματάτε! Γρήγορα… Γρήγορα! Μόλις κι ακουγότανε η φωνή του Άττη. Η χούφτα των κυνηγημένων βάλθηκε να τρέχει ξετρελαμένη, σκουντουφλώντας, πέφτοντας. Πίσω τους τ’ απλωμένα χέρια του Αρχιερέα, πάσκιζαν να τους προφυλάξουν σαν τα φτερά της κλώσας που προστατεύουν τα κλωσόπουλα απ’ τα όρνια. Πιο πίσω, η φωτιά…

Ξάφνου η γη με φοβερό πάταγο, σκίστηκε κάτω πα’ τα πόδια τους. Όσοι έπεσαν στο χάσμα δεν ξαναφάνηκαν.

- Από δω! Από δω! ούρλιαζε ο Άττης.

Μετρημένοι ήταν οι δύστυχοι που φτάσανε στην ακρόπολη. Τα τείχη, στεριοχτισμένα μ’ αγκωνάρια θεόρατα, βρισκότανε μακριά από το ηφαίστειο. Δίνανε κάποια ελπίδα… Αφανισμένοι, χωρίς δύναμη, χωρίς πνοή, οι φυγάδες χώθηκαν στην προστασία τους. Ο Άττης τους μέτρησε. Ένιωσε πόνο στην καρδιά. Η Αρεσάνα δεν ήτανε μαζί τους. Ούτε κι ο Πελασγός… Έκανε να ξαναβγεί, να τρέξει πίσω στο χάσμα. Σταμάτησε. Οι ζωντανοί τον είχαν πιότερη ανάγκη. κάτω από το κοκκινωπό φως της φωτιάς που λαμπάδιαζε πήγε στη δεξαμενή. Δεν είχε ραγίσει. Τουλάχιστον θα γλίτωναν τη δίψα. Σοδειές βρέθηκαν πιότερες απ’ ό, τι χρειαζότανε η χούφτα των μισοπεθαμένων φυγάδων.

Περιποιήθηκε τους πληγωμένους και τους γεροντότερους, τους συμβούλεψε να κλείσουν τις μύτες με μουσκεμένα πανιά, για να μη ρουφούν την αποπνικτική τέφρα και τη βρόμα, και ανέβηκε στον πύργο. Όχι πως μπορούσε να δει άλλο από τη μακρινή και θαμπή λάμψη του ηφαιστείου. Η πολιτεία μπροστά του δε φαινότανε, χαμένη σε σύννεφο σκόνης και σκοταδιού. Η τέφρα είχε σκεπάσει τον ήλιο και νόμιζες πως ήταν νύχτα βαθιά. Ποιος να το ’ξερε κι αν δεν ήταν! Ποιος είχε νου να λογαριάσει, ποιος νοιαζότανε;

Δυνατός βήχας έπνιξε τον Άττη. Ακόμα και για τα γερά πλεμόνια του και το πλατύ του στήθος, η τέφρα γινόταν ανυπόφορη. κατέβηκε στη στέρνα, μούσκεψε μεγάλο πανί, κι αφήνοντας μόνο τα μάτια έξω, το έδεσε γύρω απ’ το κεφάλι. Ξανανέβηκε. Τι περίμενε; Δεν θα ‘ξερε να το πει. Η γη βογκούσε, τα τείχη τρέμανε. Για πόσο θ’ άντεχαν; Αν σωριαζόντανε; αν έθαβαν τους ανθρώπους ζωντανούς; Δε σωριάστηκαν όμως.

Με πρωτάκουστο υποχθόνιο μούγκρισμα, καινούρια έκρηξη συντάραξε το νησί. Το τράνταγμα τον έριξε κατάχαμα. Τα μάτια του σκοτείνιασαν…. ανασηκώθηκε με προσπάθεια και κοίταξε από τη στενή πολεμίστρα.

- Θεοί!

Κάτω από το μανιτάρι που κόχλαζε πύρινο, το βουνό φάνηκε κολοβωμένο. Η κορφή του είχε κοπεί. Η μύτη του κώνου είχε βουλιάξει στο μανιασμένο χωνευτήρι, ενώ οι μικρότεροι κρατήρες παράστεκαν σαν αναμμένοι δαυλοί. Δεν πρόφτασε να συνέρθει από κατάπληξη και φρίκη, όταν χαλάζι ελαφρόπετρες βάλθηκε να δέρνει λυσσασμένα την ακρόπολη. Αντηχούσαν σαν ποδοβολητό αφηνιασμένων αλόγων, ταύρων, θεριών… ο Άττης δεν ήξερε να πει σαν τι. ζέστη αφόρητη άρχισε να τον πνίγει. Η πύρα από τις ελαφρόπετρες ήτανε τόση, που διαπερνούσε ακόμα και το χοντρό, νοτισμένο απ’ την υγρασία της θάλασσας τείχος.

- Κάτω! Τι γίνεται κάτω;

Περισσότερο κι απ’ τη λαχτάρα, ένιωσε τον τρόμο της μοναξιάς να τον τυλίγει. Θέλησε να βρεθεί ανάμεσα σ’ ανθρώπους. Ν’ αγωνιστεί, να πεθάνει μαζί τους. Πήγε να βγει, να κατέβει την πέτρινη σκάλα. Έξω από την πολεμίστρα, οι ελαφρόπετρες πέφτανε σα ζωντανός, πύρινος τοίχος. Η καυτή ανάσα τους τον ανάγκασε να πισωπατήσει. Ήταν αποκλεισμένος! Αποκλεισμένος κι ολομόναχος! Το τέλος… το τέλος έφτανε ανάμεσα σε μουγκρητά της γης και σε πέτρινη βροχή του ουρανού. Δεν είχε παρά να το περιμένει.. Καλύτερα όχι! Τράβηξε το ιερό, χάλκινο μαχαίρι της θυσίας απ΄ τη ζώνη του. Δοκίμασε με το δάχτυλο την κόψη…

Η λάμψη τον τύφλωσε, χίλιοι κεραυνοί τον κούφαναν, η γης έφευγε κάτω απ’ τα πόδια του. Έχασε τον εαυτό του…
Μια διαφορετική άποψη για τη μορφολογία της Θήρας πριν την έκρηξη του ηφαιστείου (πηγή).
Η επίσημη άποψη για την έκρηξη περιγράφεται πιο κάτω σε έξι στάδια.
Σχόλιο
Τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά του Θηραϊκού πολιτισμού που συναντάμε στο μυθιστόρημα (ρουχισμός, κόμμωση, αγγεία, σκεύη, διατροφή) προκύπτουν από ευρήματα και τοιχογραφίες που βρέθηκαν στο Ακρωτήρι. Κάποιες φορές όμως κάνουν την εμφάνισή τους και στοιχεία χωρίς ιστορική βάση, όπως π.χ. ότι τον βασιλιά - αρχιερέα σε κάποιες περιπτώσεις εξέλεγε κάποια γερουσία (σ.66), ότι η απουσία των υποδημάτων ήταν υποχρεωτική (σ.79), ότι οι άνδρες δεν ήξεραν (σ.104) ή ήξεραν (σ.106) να μεταχειρίζονται όπλα, κ.ά. Η ευθύνη ωστόσο για τις αυθαίρετες αυτές πληροφορίες, δεν βαρύνει τη συγγραφέα. Χάρη στο έξυπνο τέχνασμα που χρησιμοποιεί, η αρχαία περιπέτεια δεν φτάνει στον αναγνώστη ως αποτέλεσμα εξαντλητικής ιστορικής έρευνας, αλλά ως γέννημα της φαντασίας έξι νέων, που ανέμελα παίζουν ένα λογοτεχνικό παιχνίδι, διασκεδάζοντας την πλήξη τους - κάπως σαν τους αριστοκράτες της εποχής του Διαφωτισμού. Το αρχικό τέχνασμα, με την Ειρήνη που κοιμάται και ταξιδεύει στο παρελθόν, δανείζεται η Κίρα Σίνου πέντε χρόνια αργότερα (1983) για την ιστορία Τα διαμάντια της μαϊμούς.
η ανασκαφή στο Ακρωτήρι
Σε σχέση με το ζήτημα των ανθρωποθυσιών, που στο μυθιστόρημα προβάλλονται ως κοινή πρακτική, έχουν ήδη γραφτεί αρκετά, ενώ στον βωμό της επιστημονικής αλήθειας έχει «θυσιαστεί» και μια καθηγητική έδρα (του αρχαιολόγου Γιάννη Σακελλαράκη). Όσο κι αν μας είναι ή όχι αρεστό, από τις ανασκαφές στα Ανεμόσπηλια, προκύπτει με σαφήνεια ότι για τον εξευμενισμό σείσμιων θεοτήτων, τέτοιες θυσίες αποτελούσαν πραγματικότητα. Για την αρχαία Θήρα βέβαια δεν έχουμε κάποια αντίστοιχα δεδομένα, όμως ο πολιτισμός της είναι έτσι κι αλλιώς μέρος του μινωικού - μυκηναϊκού. Άλλες ανασκαφές μάλιστα, όπως εκείνες στο Καστέλι Χανίων και την Ελεύθερνα, αλλά και γραπτές πηγές (βλ. εδώ), δείχνουν ότι άνθρωποι στον τόπο μας συνέχισαν να θυσιάζονται και στα κατοπινά χρόνια για διάφορους λόγους αν και σε διαρκώς μικρότερους αριθμούς. Σύμφωνα με τον καθηγητή Σταμπολίδη, κάποιες από αυτές τις θυσίες δεν έχουν να κάνουν με μηνύματα προς τους θεούς αλλά απλώς με εκδίκηση:

«Δεν αναφερόμαστε σε ανθρωποθυσίες αλλά στο δίκαιο του πολέμου, σε τελετουργική εκδίκηση. Βρήκαμε δίπλα στην ταφική πυρά ενός πρίγκιπα, ο οποίος έχασε τη ζωή του στη μάχη, το σκελετό ενός άλλου άνδρα που πρέπει να ήταν δεμένος πισθάγκωνα. Εκεί ήταν και ένα μαχαίρι, ένα πελέκι, μία ακονόπετρα. Ίχνη του κρανίου του εντοπίστηκαν αργότερα στα πόδια του πρίγκιπα και ήταν καψαλισμένα από την πυρά, γεγονός που μαρτυρά τη συγχρονία των γεγονότων. Ήταν ένας αιχμάλωτος πολέμου που σφαγιάστηκε σε αντίποινα. Ένας από τους εργάτες της ανασκαφής μου είπε τότε την ιστορία του Στεφανογιάννη, του Κρητικού ήρωα που εκτέλεσαν οι Γερμανοί στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Έλληνες συμπολεμιστές του είδαν ποιος Γερμανός τον σκότωσε, μπήκαν νύχτα στον στρατώνα των εχθρών, τον απήγαγαν και τον σκότωσαν πάνω στον τάφο του Στεφανογιάννη για αντίποινα».

Η πρακτική των εκτελέσεων, δεν σταματάει λοιπόν στα προϊστορικά χρόνια, αλλά είναι στον τόπο μας διαχρονική. Σε σχέση με τη Σαντορίνη μάλιστα, διαβάζουμε μια πληροφορία που καταγράφει ο C.J. Lawson (Modern Greek Folktale, 1910 σ.339-340) και μας μεταφέρει ο Μ. Γ. Μερακλής («Το τραγικό του κωμικού» στον τόμο Το Λαϊκό Παραμύθι, Ελληνικά Γράμματα 1999, σ.178). Στα χρόνια της επανάστασης του '21, οι κάτοικοι του νησιού «έστειλαν στον Άγιο Νικόλαο» (δηλαδή σκότωσαν) έναν άνθρωπο, για να παρακαλέσει τον άγιο να χαρίσει τη νίκη στα ελληνικά πλοία, που είχαν αγκυροβολήσει εκεί κοντά.
Σχηματική αναπαράσταση του «Ιερού της Ανθρωποθυσίας» στα Ανεμόσπηλια της Κρήτης (1700-1650 π.Χ.)
Στο δωμάτιο δεξιά βρέθηκαν καταπλακωμένοι ένας 38χρονος ψηλός άνδρας (1.78), μια κοπέλα και το 18χρονο θύμα
δεμένο στον βωμό, ενώ στον προθάλαμο κάποιος που επιχειρούσε να βγει κρατώντας ένα αγγείο με αίμα -ίσως του θύματος
Χρήση στην τάξη
Στην τάξη, θα μπορούσαμε στα πλαίσια του μαθήματος της γλώσσας, να συγκρίνουμε τη σκηνή της έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας (βλ. απόσπασμα) με την περιγραφή των γεγονότων από έναν επιστήμονα (ηφαιστειολόγος Γιώργος Βουγιουκαλάκης - πηγή). Τι ομοιότητες και τι διαφορές μπορούμε να παρατηρήσουμε στο ύφος του κειμένου και στις πληροφορίες που μας δίνονται;

Κατά την πρώτη φάση, δημιουργείται μια μεγάλη εκρηκτική στήλη από τέφρα ύψους 35-36 χλμ. Διαρκεί περίπου 4-6 ώρες και τινάζει στον αέρα περίπου 2 κυβ. χλμ. (4,6 δισεκατομμύρια τόνους) μάγματος. Η τεράστια ενέργεια, που ελευθερώνεται από την εξάτμιση του νερού κονιορτοποιεί μεγάλες ποσότητες μάγματος και τις εκτινάσσει με μεγάλες ταχύτητες (80-150 μέτρα ανά δευτερόλεπτο) και θερμοκρασίες (150-200ο C) καλύπτοντας όλη τη Σαντορίνη με λευκή τέφρα. Οι αλλεπάλληλες αυτές εκρήξεις δημιουργούν συχνά έντονα ωστικά κύματα, τα καταστροφικά αποτελέσματα των οποίων έχουν καταγραφεί σε τμήματα οικιών του προϊστορικού οικισμού. Στη δεύτερη εκρηκτική φάση νέφος ατμών και τέφρας κινούνται με υψηλές ταχύτητες ακτινοειδώς γύρω από την περιοχή της έκρηξης.  Κατά την τρίτη φάση η περιοχή καλύπτεται με τεράστια ποσά ηφαιστειακής τέφρας. Κατά την τελευταία φάση εκτοξεύονται παχιά σύννεφα ζεστής κόκκινης τέφρας, η οποία τελικά εναποτίθεται στη γή, ή βυθίζεται στη θάλασσα.  Το όλο συμβάν, από τις πρώτες εκρήξεις μέχρι και τη δημιουργία της καλδέρας, δεν πρέπει να είχε διάρκεια μεγαλύτερη από λίγα (2-3) εικοσιτετράωρα. Ο όγκος του υλικού, που εκτινάχτηκε υπολογίστηκε σε τουλάχιστον 60 km3 μάγματος ή περίπου 150 δισεκατομμύρια τόνων πετρώματος.
οι φάσεις της έκρηξης του 1613 π.Χ.
Περισσότερες πληροφορίες για τον πολιτισμό του Ακρωτηρίου μπορούμε να βρούμε εδώ. Αν οι μαθητές δείξουν ενδιαφέρον, θα μπορούσαμε να ζωγραφίσουμε κάποια από τα θέματα στα έργα της εποχής ή να επισκεφθούμε το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για να τα θαυμάσουμε από κοντά.
Στις σελίδες 31 και 49 μας περιγράφεται η Σαντορίνη της δεκαετίας του '70, όπως την γνώρισε η συγγραφέας: Στα Φηρά όμως δεν είχε άσφαλτο. Η ανηφόρα ήταν τόση, που μόνο γαϊδουράκια και μουλάρια την ανέβαιναν. Θα μπορούσαμε άραγε να βρούμε πληροφορίες για το πώς έμοιαζε η δική μας πόλη / γειτονιά στη δεκαετία του '70; Στα πλαίσια του μαθήματος της Ιστορίας, μπορούμε να οργανώσουμε μια μίνι ιστορική έρευνα, με επίσκεψη στο δημαρχείο, αναζήτηση πληροφοριών στις τοπικές αρχές και το διαδίκτυο και συνεντεύξεις από ανθρώπους που έζησαν την εποχή εκείνη.
Η θέα προς Περίσσα από την Αρχαία Θήρα το 1961 (πηγή)

Share/Bookmark