Πέμπτη 20 Ιουνίου 2013

Γοργόνες S.O.S.: Η αποστολή της Μίστι

Υπόθεση
Έξι νεαρές γοργόνες με αγνή ψυχή έχουν αναλάβει μια πολύ σπουδαία αποστολή: να φέρουν στη βασίλισσα Νεπτούνα έξι καινούριους μαγικούς κρυστάλλους προτού οι παλιοί, που δίνουν ζωή και δύναμη στο Κοραλλένιο Βασίλειο, χάσουν όλη τους τη λάμψη. Στο δρόμο τους όμως, θα συναντήσουν πολλά εμπόδια, επειδή η μοχθηρή γοργόνα Μαντόρα δε θέλει να τις αφήσει να εκτελέσουν την αποστολή τους. Οι έξι γοργόνες είναι πανέξυπνες και αποφασισμένες. Θα καταφέρουν άραγε να γλιτώσουν από τις παγίδες της Μαντόρα;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Γκίλιαν Σίλντς (Gillian Shields)
Μετάφραση: Νοέλα Ελιάσα
Εικονογράφηση:  Έλεν Τέρνερ (Helen Turner)
ISBN: 978-960-04-3714-0
Τίτλος πρωτοτύπου: Mermaid S.O.S.: «1. Misty to the Rescue»
Έτος 1ης Έκδοσης: 2006 (στα ελληνικά 2009)
Σελίδες:95
Τιμή: περίπου 6 ευρώ (προσφορά 2 ευρώ)
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: B', Γ', Δ', Ε'
κριτικές μικρών αναγνωστών εδώ

Κριτική
Μικρή και ανάλαφρη καλοκαιρινή περιπέτεια με περιβαλλοντικές ευαισθησίες. Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο της σειράς Γοργόνες S.O.S Η συντροφιά της θάλασσας, που ολοκληρώνεται σε 6 συνέχειες και απευθύνεται σε (ποιες άλλες;) μικρές μαθήτριες. Η γλώσσα της μετάφρασης είναι απλή, χωρίς προβλήματα στη ροή ή τη σαφήνεια. Η εικονογράφηση είναι ασπρόμαυρη, χαριτωμένη και χωρίς εκπλήξεις, συνοδεύοντάς μας με μικρά και ολοσέλιδα σκίτσα σχεδόν σε κάθε δεύτερη σελίδα. Τα έξι κεφάλαια δεν ξεπερνούν συνήθως τις 10-12 σελίδες, ενώ η γραμματοσειρά και το διάστιχο απευθύνονται σε παιδιά των μεσαίων τάξεων του Δημοτικού. Η έκδοση φροντίζει να έχουμε στην πρώτη σελίδα έναν βοηθητικό χάρτη για να προσανατολιζόμαστε στο κοραλλένιο βασίλειο της Ωκεανίας, ενώ το σύνολο της πλοκής μας αποκαλύπτεται σε έναν εκτενή πρόλογο 5 σελίδων. Αυτό προφανώς διασφαλίζει ότι ακόμα κι αν δεν δώσετε καμία σημασία σε όσα επακολουθούν, θα ξέρετε τουλάχιστον μέσες - άκρες τι συμβαίνει στην ιστορία. Στο τέλος του βιβλίου, η συγγραφέας μας γνωρίζει όλη τη συντροφιά της θάλασσας, τις έξι δηλαδή φίλες γοργόνες με τις απεικονίσεις τους και λίγα λόγια για την εξωτερική εμφάνιση και τον χαρακτήρα τους. 

Το βιβλίο είναι τελικά περισσότερο χαριτωμένο και λιγότερο "αμερικάνικο" απ' ό,τι δείχνει στην αρχή, και πιστεύω ότι θα μπορούσαμε να το προτείνουμε χωρίς φόβο ως ένα ευχάριστο διάλειμμα σε κορίτσια Γ', Δ' αλλά και Ε' τάξης.
 

Από τον ίδιο εκδοτικό κυκλοφορούν αντίστοιχες σειρές με συγγενείς θεματικές, όπως π.χ. Μαγικό ουράνιο τόξο: Οι νεράιδες των χρωμάτωνΤα πόνι του Μαγικού Καρουσέλ, Νίνα, η νεράιδα μπαλαρίνα, κ.ά. Υποψιάζομαι ότι σκοπός σε όλες αυτές είναι ένα συναρπαστικό ξεκίνημα, που θα βάλει τις μικρές αναγνώστριες στην ιστορία και θα προκαλέσει το ενδιαφέρον τους ώστε να αναζητήσουν και τους υπόλοιπους τόμους.

Η βασική πλοκή της ιστορίας θυμίζει λίγο τους τρεις σωματοφύλακες, που προσπαθούν εντός της χρονικής προθεσμίας να επιστρέψουν τα διαμάντια στην βασίλισσα Άννα την Αυστριακή, αποφεύγοντας τις τρικλοποδιές του πανούργου καρδινάλιου Ρισελιέ. Στην περίπτωσή μας οι φύλακες διπλασιάζονται σε αριθμό αλλά παραμένουν πολλαπλάσιο του τρία, τα διαμάντια έχουν γίνει μαγικοί κρύσταλλοι, και ο Ρισελιέ μετατρέπεται σε μοχθηρή γοργόνα με το όνομα Μαντόρα. Το γοργονοκάλεσμα (σ.42) από την άλλη, στο οποίο καταφεύγει η Μίστι για να καλέσει βοήθεια από τις φίλες της, θυμίζει κάπως το σημάδι του Batman στον ουρανό ή ακόμα καλύτερα το κάλεσμα των Θάντερκατς!
Αξίες - Θέματα
Φιλία, Συνεργασία, Υπευθυνότητα, Περιβάλλον, Μαγεία, Αειφορία

Εικονογράφηση
 

Απόσπασμα
«Φτάσαμε!» είπε όλο λαχτάρα η Μίστι.

«Φτάσαμε, επιτέλους, στη Σπηλιά των Κρυστάλλων».

Η Μίστι, η Έλι, η Σόφι, η Χόλι, η Λούσι και η Σκάρλετ μπήκαν κολυμπώντας με αργές κινήσεις στην υποθαλάσσια σπηλιά που ήταν κρυμμένη στα όρια του Κοραλλένιου Βασιλείου. Η Μίστι και οι φίλες της είχαν έρθει στη Σπηλιά των Κρυστάλλων συμμετέχοντας σε μια ειδική αποστολή. Ήταν οι πιο έξυπνες και πιο θαρραλέες νεαρές γοργόνες σε ολόκληρο το βασίλειο της βασίλισσας Νεπτούνα κι εκείνη τις είχε επιλέξει για να τους αναθέσει μια πολύ σημαντική αποστολή.

«Κάθε χρόνο οι έξι κρύσταλλοι του θρόνου μου χάνουν τη λάμψη τους και παλιώνουν», τους είχε πει η βασίλισσα. «Μαζί με τη λάμψη τους όμως χάνεται και η μαγική δύναμη του Λαού της Θάλασσας. Σε μια βδομάδα οι κρύσταλλοι που βλέπετε τώρα δε θα υπάρχουν πια».

Ο θρόνος ήταν πανέμορφος. Βρισκόταν στην καρδιά του Κοραλλένιου Βασιλείου, φτιαγμένος από αστραφτερό ασήμι και στολισμένος με μαργαριτάρια. Στην κορυφή του έλαμπαν έξι μαγικοί κρύσταλλοι, σαν αστέρια πάνω απ’ το κεφάλι της βασίλισσας. Οι γοργόνες όμως παρατήρησαν πως οι κρύσταλλοι είχαν αρχίσει να χάνουν τη λάμψη τους. Αχνόφεγγαν με κόκκινες, κίτρινες και μπλε λάμψεις σαν κεριά που τρεμοσβήνουν.

«Χρειαζόμαστε έξι νέους κρυστάλλους, γεμάτους νέα δύναμη και ζωή, ακριβώς σαν εσάς», τους είχε εξηγήσει η βασίλισσα Νεπτούνα. «Πάρτε αυτό το κλειδί και πηγαίνετε να τους φέρετε από τη Σπηλιά των Κρυστάλλων. Θα προστατεύσουν το Κοραλλένιο Βασίλειο για άλλον ένα χρόνο. Σας εμπιστεύομαι αυτή την αποστολή, γενναίες μου γοργόνες!»

Οι φίλες ένιωθαν περηφάνια και ενθουσιασμό καθώς ξεκινούσαν. Η Μίστι είχε φυλάξει το χρυσό κλειδί στο ροζ τσαντάκι που ήταν δεμένο στη μέση της. Έπρεπε να φέρουν τους κρυστάλλους όσο το δυνατόν συντομότερα. Η Μίστι και οι φιλενάδες της ένιωθαν πως ήταν ιδιαίτερη τιμή γι’ αυτές να τους αναθέσει η βασίλισσα Νεπτούνα μια τόσο σημαντική αποστολή. Οι γοργονούλες δεν ήθελαν με τίποτα να απογοητεύσουν τη βασίλισσα, τις οικογένειές τους και το Λαό της Θάλασσας.

Οι γοργόνες κολύμπησαν μια ολόκληρη μέρα μέχρι να φτάσουν στη Σπηλιά των Κρυστάλλων. Η Μίστι τραγουδούσε χαρωπά σε όλη τη διαδρομή, καθώς όμως οδηγούσε τις άλλες γοργόνες στο εσωτερικό της υποθαλάσσιας σπηλιάς ήταν όλες τους σιωπηλές.

Επιτέλους, είχαν φτάσει. Πάνω απ’ τη θάλασσα ο ήλιος είχε αρχίσει να δύει μέσα σ’ένα ροδαλό σύννεφο. Κάτω απ’ τα κύματα οι γοργόνες κοιτούσαν έκθαμβες τα αστραφτερά χρυσά τοιχώματα της σπηλιάς.

«Κοιτάξτε!» είπε η Μίστι.

Υπήρχε μια μικρή ασημένια πύλη στον τοίχο της σπηλιάς. Η Μίστι κολύμπησε προς την πύλη κουνώντας με χάρη τη ροζ ουρά της. Έπειτα έβγαλε το κλειδί της βασίλισσας Νεπτούνα απ’ το πουγκί της και το έβαλε στην κλειδαρότρυπα. Το γύρισε αργά και η πύλη άνοιξε.

«Α!» αναφώνησαν οι γοργόνες, πλησιάζοντας και κοιτάζοντας θαμπωμένες.

Πίσω απ’ την πύλη υπήρχε ένας μικρός θάλαμος. Δεν ήταν μεγαλύτερος από μια ντουλάπα και ήταν πλαισιωμένος με μαργαριτάρια. Στο κέντρο του θαλάμου υπήρχαν έξι αστραφτεροί εκθαμβωτικοί κρύσταλλοι.

«Δεν έχω ξαναδεί κάτι τόσο όμορφο», είπε η Μίστι με κομμένη ανάσα.

Οι αστραφτεροί κρύσταλλοι έλαμπαν έντονα με εκατοντάδες χρώματα. Η λάμψη τους έμοιαζε να εκπέμπει μαγική ενέργεια.

«Δεν είναι υπέροχοι;» αναφώνησε η Έλι. «Και τους πήρε έναν ολόκληρο χρόνο για να μεγαλώσουν. Πρέπει να τους προσέχουμε πάρα πολύ».

«Έξι κρύσταλλοι για τις έξι φυλές της θάλασσας», μουρμούρισε ονειροπόλα η Λούσι.

«Σίγουρα είναι μαγικοί».

«Θα διαλέξουμε η καθεμία από έναν», είπε η Μίστι στρεφόμενη προς τις υπόλοιπες. «Ας προσπαθήσουμε τώρα να κοιμηθούμε. Νύχτωσε. Θα πάρουμε το δρόμο της επιστροφής μόλις ξημερώσει».

«Πρέπει να ξυπνήσουμε νωρίς», είπε η Χόλι με σοβαρό ύφος. «Είναι πολύ σημαντικό να πάμε τους κρυστάλλους στη θέση τους προτού χάσουν οι παλιοί τη λάμψη τους, δηλαδή πριν από το τέλος της εβδομάδας».

«Μα μας πήρε μόνο μία μέρα για να φτάσουμε εδώ», είπε η Σκάρλετ.

Έφτιαχνε τα μαλλιά της, κοιτάζοντας το είδωλό της στο καθρεφτάκι που είχε βγάλει απ’ το αστραφτερό κόκκινο τσαντάκι της.

«Έχουμε έξι ολόκληρες μέρες για να επιστρέψουμε», πρόσθεσε.

«Εγώ πάντως πιστεύω πως δεν πρέπει να μείνουμε και πολύ εδώ», αντέτεινε αυστηρά η Μίστι. «Είναι μεγάλη ευθύνη να προσέχουμε τους κρυστάλλους στο δρόμο της επιστροφής. Και αν επιστρέψουμε καλά και γρήγορα, ίσως η βασίλισσα μας εμπιστευτεί και άλλες αποστολές».

«Δίκιο έχεις», συμφώνησε η Έλι. «Δεν πρέπει να διακινδυνεύσουμε να καθυστερήσουμε».

«Και αν οι καινούριοι κρύσταλλοι δεν τοποθετηθούν στο θρόνο της βασίλισσας Νεπτούνα προτού χάσουν τη λάμψη τους οι παλιοί θα χαθεί και η δύναμη του Λαού της Θάλασσας. Και τότε θα είναι αδύνατο να προστατεύσουμε τη θάλασσα και το βασίλειό μας από κάθε κακό», είπε με σοβαρό ύφος η Μίστι.

«Αυτό θα ήταν τρομερό», αναρίγησε η Λούσι.
Προβληματισμοί για συζήτηση
Το Gorgon και χάριν έχει
Οι γοργόνες του βιβλίου, αντανακλούν την σύγχρονη εικόνα που έχουμε σχηματίσει για τα πλάσματα αυτά. "Και ποια είναι τούτη;" θα ρωτήσει κάποιος. Δεν έχετε παρά να κλείσετε τα μάτια, να προφέρετε τη λέξη "γοργόνα" και να δείτε τι εμφανίζεται στο μυαλό σας! Στο δικό μου, μάλλον ένα χαριτωμένο κορίτσι με ουρά ψαριού που θυμίζει την Άριελ ή την Daryl Hannah και παίζει με κοχύλια ή αξεσουάρ σαν κι αυτά τα ροζ τσαντάκια, που διαφημίζει η συγγραφέας (ζήτω η κατανάλωση). Όμως οι γοργόνες δεν είχαν πάντα αυτή την εμφάνιση στη φαντασία των ανθρώπων.

Στην ελληνική μυθολογία οι τρεις γοργόνες Σθενώ, Ευρυάλη και Μέδουσα (αλλιώς και Γοργώ), κόρες του Φόρκυ (όχι Porky) και της Κητούς (χωρίς σχόλιο), μόνο χαριτωμένες δεν ήταν: Είχαν φίδια για μαλλιά, και το άγριό τους βλέμμα πέτρωνε τους ανθρώπους που τολμούσαν να τις κοιτάξουν. Για το αποτρόπαιο αυτό παρουσιαστικό τους έφταιγε η Αθηνά, που τις είχε λέει μεταμορφώσει από κενταύρισσες σε τέρατα και τελικά φρόντισε η μικρότερη (και μόνη θνητή) απ'τις τρεις, να βρει τον θάνατο από τον Περσέα. Περισσότερες πληροφορίες για τις γοργόνες μπορείτε να βρείτε εδώ, εδώ, εδώ, κι εδώ, όχι όμως κι εδώ. (χιούμορ) 

Τον ίδιο καιρό με τις Γοργόνες (δηλαδή ποτέ), ζούσαν και οι ομηρικές Σειρήνες, ετεροθαλείς αδελφές τους, αφού κατά μια εκδοχή ήταν κόρες του Φόρκυ (είπαμε, όχι του Porky) και της Χθονός. Εκείνες ήταν ιπτάμενες και απεικονίζονταν με φτερά και πόδια. Τραγουδούσαν υπέροχα και μάγευαν τους ναυτικούς... ούτε αυτές όμως ήταν όμορφες, αντίθετα με τις Νηρηίδες νύμφες που κι εκείνες περίπου την ίδια εποχή (να μην επαναλαμβανόμαστε) όργωναν τις θάλασσες. Οι σύγχρονες γοργόνες, φαίνεται να συνδυάζουν χαρακτηριστικά και από τα τρία αυτά πλάσματα.
Η Σειρήνα, Sir Edward John Poynter (πηγή)

Στον λαϊκό μας θρύλο, όπως μας παραδίδεται σήμερα, η γοργόνα είναι η αδελφή του Μεγαλέξανδρου, που ήπιε ή λούστηκε το αθάνατο νερό που προοριζόταν για τον αδελφό της. Έτσι ο Αλέξανδρος πέθανε, κι εκείνη έμεινε αθάνατη να τυραννιέται από τύψεις για το λάθος της. Από τότε γυρνάει στα πέλαγα και ρωτάει τους ναυτικούς "Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;" περιμένοντας ν'ακούσει την είδηση "ζει και βασιλεύει" για να ηρεμήσει την τρικυμισμένη θάλασσα. Περισσότερες εκδοχές εδώ κι εδώ. Οι ιστορίες της παλιάς και της νέας γοργόνας, συναντιούνται στο ψηφιδωτό που απεικονίζει τη μάχη της Ισσού, όπου στον θώρακα του Αλέξανδρου βλέπουμε ζωγραφισμένο ένα γοργόνειο να μας χαμογελάει (ο Θεός να το κάνει).

Στις παραδόσεις άλλων λαών, οι γοργόνες είναι άλλοτε γυναίκες που έπεσαν στο νερό από ντροπή (όπως η Αταργάτις από τη Συρία), ψυχές κοριτσιών που δεν βρίσκουν ησυχία (όπως η Ρουσάλκα ή οι βίλι των σλαβικών μύθων -βλ. Ζιζέλ) κι άλλοτε δυσοίωνα πνεύματα του νερού, που σπανιότερα βοηθούν (με γνώσεις φαρμακευτικής όπως οι δικοί μας κένταυροι) και συχνότερα τρώνε τους ανθρώπους, όπως στον σκωτσέζικο θρύλο η γοργόνα  του Laird of Lorntie: Όταν ο νεαρός κύριος γλιτώνει παρά τρίχα από τα νύχια της χάρη στην επέμβαση του υπηρέτη του, εκείνη του τραγουδάει κοροϊδευτικά:
Lorntie, Lorntie,
were it na your man,
I had gart your heart's bluid
skirl in my pan!
η αγουρίδα μέλι
Είναι να απορεί κανείς, πώς από το πάντρεμα τόσων κακάσχημων ανθρωποφάγων τεράτων, προέκυψαν τα καλοσυνάτα και τρισχαριτωμένα δελφινοκόριτσα (που λέει κι ο Βιολάρης) του σήμερα... Αν ωστόσο με τη βοήθεια της μυθολογίας και της ιστορίας ρίξουμε μια ματιά στην πορεία των θρησκειών, θα δούμε ότι υπάρχει μια γενικότερη τάση όσο περνούν τα χρόνια οι θεοί να εξευγενίζονται. Έτσι, τους καταχθόνιους προκατακλυσμιαίους θεούς, που ήταν άγριοι και διψούσαν για  ανθρωποθυσίες (βλ. Κρόνο, θεότητες των Ετρούσκων, κλπ.) αντικατέστησαν σταδιακά νέοι και πιο δίκαιοι, όπως οι Θεοί του Ολύμπου. Με το τέλος του παγανισμού, ήρθε και εκείνων η σειρά να παραδώσουν τα σκήπτρα στον Θεό του Μωυσή και του Αβραάμ, ο οποίος επίσης άλλαξε λιγουλάκι προς το ανθρωπιστικότερο, με το πέρασμα από την Παλαιά στην Καινή Διαθήκη. Ο Χριστός στον οποίο σήμερα πιστεύουμε δεν απεικονίζεται πια ως θεός εξαγριωμένος που ζητάει θυσίες, αλλά αντίθετα ως θεός της αγάπης που θυσιάζεται για εμάς. Οι προστατευτικές και θεραπευτικές ιδιότητες που συνδέονταν με τις παλιές θεότητες, έχουν μοιραστεί στους σύχρονους αγίους, ενώ ορισμένες κατάρες και γρουσουζιές που έχουν ξεμείνει στην παράδοση, αποδίδονται σε λαϊκά δαιμόνια (βλ. καλικάντζαρους), που με τα χρόνια επίσης έγιναν λιγότερο μοχθηρά, όπως περίπου και οι κοινωνίες μας.

Συγκεκριμένα για τη γοργόνα, η αλλαγή στον χαρακτήρα της φαίνεται ήδη να έχει συντελεστεί αρκετά πριν από την εποχή του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Στο παραμύθι του η μικρή γοργόνα που εκδίδεται το 1837, το καλόκαρδο κι ευαίσθητο πλέον πλασματάκι δείχνει να αντιστέκεται στην παλιά, βίαιη φύση του. Σαν να έχει κι αυτό εκχριστιανιστεί, προτιμάει τελικά να πεθάνει, παρά να δολοφονήσει τον άνθρωπο που του ζητούν, τον αγαπημένο της πρίγκιπα.

Ο Ψαράς και η Σειρήνα, Sir Frederick Leighton (πηγή)
Αλλά και σε ό,τι αφορά τα εξωτερικά της χαρακτηριστικά, στα τραγούδια, τα ακρόπρωρα, τις ζωγραφιές αλλά και στα τατουάζ των ναυτικών, ποτέ δεν βλέπουμε/ακούμε για τερατόμορφες γοργόνες, κάτι που σημαίνει ότι η αντίστοιχη εικόνα, ακόμα και αν υπήρχε παραδοσιακά, έχει ολότελα εκλείψει. Έτσι άλλωστε ταιριάζει και στη λογική, αφού η σαγηνεύτρα σειρήνα πρέπει να είναι και όμορφη για να προσελκύσει τους ναύτες στην παγίδα της. Η πρώτη εμφάνιση γοργόνας στον κινηματογράφο (1904), δε θυμίζει βέβαια καθόλου το σύγχρονο image (βλ. Ondine 2009).  Αυτό όμως κατοχυρώνεται σιγά σιγά, ήδη από τη δεκαετία του '40 με ταινίες όπως αυτή κι αυτή. Το extreme makeover ολοκληρώνεται το 1989 με την Άριελ, που μετατρέπει άλλον ένα θρύλο (μετά τους νάνους, δράκους, κλπ.) σε χρυσάφι για το Χόλιγουντ.
από τον Rubens στον Disney το make up του χρόνου κάνει θαύματα (πηγή και πηγή)
Χρήση στην τάξη
Παρά την σχετική επιφανειακότητα του σεναρίου και των χαρακτήρων, πολλά από αυτά που συμβαίνουν στο βιβλίο, μπορεί να αξιοποιηθούν για να αναφερθούμε σε θέματα σχετικά με την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Οι γοργόνες που ενώνονται χέρι χέρι και με το τραγούδι τους απομακρύνουν τον κίνδυνο των αλιέων (σ.87), φανερώνουν την αξία της συνεργασίας και της αλληλοϋποστήριξης. Η μεγάλη σημασία που αποδεικνύεται ότι έχουν οι συμβουλές των μεγαλυτέρων, είτε ως εμπειρία (γιαγιάδες σ.50), είτε ως άποψη (γριά σουπιά σ.66), όταν η γοργονοπαρέα ψάχνει τον δρόμο της, μας εξηγούν πόσο απαραίτητη μπορεί να γίνει η σοφία των μεγαλυτέρων, όταν αναζητούμε τον προσανατολισμό μας (βλ. σχετικά και το άρθρο του C.A.Bowers σ.14 που αναφέραμε και στην προηγούμενη ανάρτηση). Τέλος, υπάρχουν σημεία στην ιστορία που μας επιτρέπουν να αναφερθούμε στην έννοια της αειφορίας, όπως όταν οι αδιάφοροι άνθρωποι κοντεύουν να καταστρέψουν το φυκόδασος (σ.80-81) επειδή βιάζονται να ξαναψαρέψουν πριν αυτό προλάβει να ξαναμεγαλώσει.

Σε μεγαλύτερες τάξεις, βασιζόμενοι στο τελευταίο απόσπασμα (σ.80-81) μπορούμε να κάνουμε αναφορά στο φαινόμενο της υπεραλίευσης, που ταλαιπωρεί το Αιγαίο μας, τη Μεσόγειο αλλά και τους ίδιους τους ωκεανούς. 

Οι μεσαίες τάξεις, θα μπορούσαν να παρουσιάσουν πληροφορίες για ζώα του βυθού και να ετοιμάσουν εντυπωσιακά κολάζ και ενημερωτικά πόστερς με πληροφορίες.

Σε μικρότερες τάξεις μπορούμε να συζητήσουμε για τη ζωή στο βυθό, αφού αρκετά είδη που ζουν εκεί αναφέρονται στο κείμενο (σελ. 49-50-51) και να αναπαραστήσουμε τον τραγουδόκυκλο (σ.56) των γοργόνων, λέγοντας ένα θαλασσινό τραγούδι.

Παράλληλα, μπορούμε ανάλογα με το επίπεδο και τα ενδιαφέροντα των παιδιών να ασχοληθούμε με δραστηριότητες ζωγραφικής, χρωματισμού, κατασκευές, θεατρικά παιχνίδια (π.χ. οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες που ενώνουν τα σώματά τους για να αποδώσουν τη μορφή ενός πλάσματος του βυθού ενώ η υπόλοιπη τάξη προσπαθεί να μαντέψει), ή να δούμε απλώς ένα επεισόδιο από τη σειρά Μπομπ Σφουγγαράκης...
Κολάζ με τα πλάσματα του βυθού (Πηγή)

Share/Bookmark

Δευτέρα 10 Ιουνίου 2013

Κλεομένης

Υπόθεση
Μετά τον θάνατο του Άγη Δ', ο γιος του μεγάλου του αντιπάλου, Κλεομένης Γ', συνεχίζει τον αγώνα για κοινωνική μεταρρύθμιση, και καταφέρνει να επαναφέρει το Λυκούργειο πολίτευμα στη Σπάρτη. Ο Άρατος της Σικυώνας, αρχηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας, βλέποντας τη δυναμική της επανάστασης και φοβούμενος επέκτασή της σε όλη την Πελοπόννησο, ζητάει τη βοήθεια του Μακεδόνα βασιλιά Αντίγονου Γ' Δώσωνα. Οι Σπαρτιάτες μένουν μόνοι. Μια σειρά από άστοχες ενέργειες και προδοσίες, οδηγούν στη συντριβή και στην κατοχή  της Σπάρτης από τους Μακεδόνες. Ο Κλεομένης στρέφεται στον Πτολεμαίο Γ' τον Ευεργέτη και επιχειρεί να συνεχίσει το έργο του καταφεύγοντας στην αυλή του, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Μέσα όμως στο άγνωστο γι' αυτόν περιβάλλον χλιδής, διαφθοράς και δολοπλοκιών, οι προσπάθειές του δεν θα έχουν τύχη.

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Λιλή Μαυροκεφάλου
Εικονογράφηση: Νίνα Σταματίου (εξώφυλλο)
ISBN:
978-960-04-0321-Χ 
Έτος 1ης Έκδοσης: 1981
Σελίδες: 523
Τιμή: 18 ευρώ (
νέα έκδοση) / 30 ευρώ (παλαιά έκδοση)
Ηλεκτρονική αγορά έκδοση 1997 / έκδοση 1981

Τάξεις: Γυμνάσιο

Κριτική
Η συνέχεια στην μεγαλειώδη ιστορική περιπέτεια του Άγη, έρχεται με ένα ακόμα βραβευμένο (και δυστυχώς εξαντλημένο) έργο από τη Λιλή Μαυροκεφάλου, που χωρίζεται σε δύο μέρη (Α' μέρος: Σπάρτη - Β' μέρος: Αλεξάνδρεια). Η γραφή είναι πιο απλή σε σχέση με το πρώτο βιβλίο, η έκταση του κειμένου όμως διπλάσια. Η εικονογράφηση απουσιάζει και πάλι, ενώ τα τυπογραφικά, η στοίχιση, αλλά και οι θεματικές (αγώνας για ανατροπή του συστήματος, δολοπλοκίες, διαφθορά, ερωτικές περιπέτειες) απευθύνονται περισσότερο σε εφήβους και λιγότερο σε μαθητές Δημοτικού. Οι σκληρές σκηνές είναι αρκετές (ειδικά στο Β' Μέρος), και το τέλος της ιστορίας προβάλλει μάλλον στενάχωρο για τους μικρότερους αναγνώστες. Χωρισμένο σε 32 κεφάλαια μετρίου μεγέθους (10-20 σελίδες το καθένα), το βιβλίο είναι σε γενικές γραμμές συναρπαστικό, με ζωντανούς χαρακτήρες, διαρκή δράση και ανατροπές στην πλοκή. Υπάρχουν όμως και σημεία που παρατηρείται "κοιλιά", όπως το πρώτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους, που με τις σχεδόν 50 σελίδες του και τις μακροσκελείς περιγραφές της Αλεξάνδρειας, ενδέχεται να κουράσει κάποιους λιγότερο φανατικούς.

Το βιβλίο προτείνεται κυρίως σε μαθητές γυμνασίου που ενδιαφέρονται για την αρχαία ιστορία, την ελληνιστική Αλεξάνδρεια ή τις κοινωνικές επαναστάσεις, αλλά και σε όσους διάβασαν την ιστορία του Άγη και επιθυμούν να ζήσουν τη συνέχειά της.
Ιστορικός χάρτης της Ελλάδας την εποχή του Κλεομένη Γ'
Η συγγραφέας, παραμένοντας και πάλι πιστή σε όσα μας παραδίδει ο Πλούταρχος (όχι ο τραγουδιστής, ο άλλος), δημιουργεί άλλο ένα λογοτεχνικό κόσμημα. Τα καλολογικά στοιχεία είναι αρκετά, χωρίς όμως να δυσχεραίνουν τη ροή, ενώ οι εικόνες αρχαίων μνημείων και οι σκηνές από την ελληνιστική καθημερινότητα ξετυλίγονται μπροστά μας ζωντανές και μαγευτικές. Ξεχωρίσαμε εκείνη όπου η άρρωστη Αγιάτιδα κάνει την πρώτη της εμφάνιση (σ.46), ή όταν ως μητέρα κρυφοκοιτάζει τον νέο της άντρα να διηγείται παραμύθια στο παιδί της (σ.93-4). Εξαιρετική στην περιγραφή της είναι επίσης η σκηνή όπου η γριά Κρατησίκλεια παίζει κιθάρα (σ.283) αλλά και το σημείο που οι Σπαρτιάτες κοιτάζουν αποσβολωμένοι τον πλούτο της Σαλαμινίας, του πλωτού παλατιού του Πτολεμαίου (σ.350). Κλείνοντας, να αναφέρουμε ότι οι περιγραφές των προσώπων, δεν έχουν -κατά την ταπεινή μου πάντα γνώμη- τίποτα να ζηλέψουν από εκείνες που μας δίνουν μεγάλοι κλασικοί της λογοτεχνίας (βλ. π.χ. περιγραφές Πτολεμαίου και Βερενίκης σελ. 354-5).

Οι "δύσκολες" σκηνές όπως ήδη αναφέραμε, είναι αρκετές. Συγκεκριμένα, θα συναντήσουμε στις σελίδες του βιβλίου έναν γεράκο να βρίσκει τραγικό θάνατο (σ.107), εφόρους να σφαγιάζονται (σ.174), απλούς ανθρώπους να δολοφονούνται (σ.256), ή να πέφτουν θύματα βασανισμού (σ.276) τη θάλασσα να γεμίζει πτώματα (σ.270), φρικτές περιγραφές από το πέρασμα του Άρατου στη Μαντίνεια (σ.292) αρκετούς από τους ήρωες  να αυτοκτονούν (σ.342 και σ.508) ενώ θα γίνουμε μάρτυρες της εκτέλεσης μιας οικογένειας από τον δήμιο (σ.516). Στον επίλογο τέλος, γίνεται αναφορά στο λιντσάρισμα της Οινάνθης και της Αγαθόκλειας (σ. 522). Όχι ακριβώς αυτό που θα προτείναμε σ' ένα παιδί πριν τον ύπνο... ας δει τηλεόραση: παίζει Σβαρτσενέγκερ! (χιούμορ)

Η μεγάλη αντίθεση που αναδύεται αυτή τη φορά μέσα από το κείμενο, δεν είναι τόσο ανάμεσα στο νέο και το παλιό, όπως στο προηγούμενο βιβλίο, αλλά ανάμεσα στο λιτό, κλασικό και ελληνικό του σπαρτιατικού κόσμου που σβήνει, και το πλούσιο, άμετρο και κοσμοπολίτικο της Αλεξάνδρειας που ανατέλλει. Ο ονειροπαρμένος Πτολεμαίος Δ' κάπου θυμίζει τον Νέρωνα του Quo Vadis και όλα δείχνουν ότι στην εποχή που μας περιγράφεται, η αξία του μέτρου (σ.356) έχει παραδώσει τα σκήπτρα της στη χλιδή (σ.433) με το έδαφος ήδη να προλειαίνεται για ρωμαϊκά όργια (σ.444). Η διαφορά ανάμεσα στον αμόλυντο Σπαρτιάτη και στην βουτηγμένη στα πλούτη παλατιανή σαπίλα (σ.408) της Αλεξάνδρειας δίνεται χαρακτηριστικά μέσα από τις σκέψεις του Πτολεμαίου για τον Κλεομένη: "Κοντά του ήταν σαν ν' ανοιγόταν ένα παράθυρο κι έμπαινε ολοκάθαρος αέρας. Στιγμές στιγμές του φαινόταν πως εκείνος ανήκε σ' ένα άλλο ανθρώπινο είδος που ίχνη του είχαν ίσως απομείνει σε μακρινές χώρες. Το βλέμμα του ήταν καθαρό κι ίσιο..." (σ. 399) Ο Κλεομένης μπορεί να μην φτάνει σε ακεραιότητα τον προηγούμενο βασιλιά Άγη, σε σύγκριση όμως με τα όσα επικρατούν στην Αίγυπτο θυμίζει αμνό. Με την αυτοκτονία του μάλιστα, καταφέρνει να παραμείνει άφθαρτος και να εξυπηρετήσει το σκοπό του με το τελευταίο μέσο που του απομένει.  Η φράση του λίγο πριν εγκαταλείψει τη Σπάρτη Η αυτοκτονία δεν πρέπει να 'ναι αποφυγή πράξης, αλλά να' ναι η ίδια πράξη. Είναι ντροπή να ζούμε και να πεθαίνουμε μόνο για τον εαυτό μας (σ.341) προοικονομεί ως ένα βαθμό το τραγικό αλλά και ηρωικό τέλος του επαναστάτη βασιλιά και των 14 συντρόφων του.
Κι ένα τραγικό και ηρωικό τέλος κατά Monty Python (πηγή)

Αξίες - Θέματα
Ιστορία-Αρχαιολογία, Γενναιότητα, Ανισότητα, Φιλία, Νοσταλγία, Δραστηριοποίηση, Διαφορετικότητα, Μετανάστευση για οικονομικούς (Θεόδοτος σ.405) ή πολιτικούς λόγους (κεφ.20-24)

Απόσπασμα
Ο κήρυκας χτύπησε το σκήπτρο του τρεις φορές κι όλο εκείνο τ’ ανήσυχο πλήθος μαρμάρωσε μεμιάς. Έγινε όλο μάτια κι αυτιά.

Ο Κλεομένης ανέβηκε στο βάθρο του ομιλητή. Η περπατησιά του είχε τη χαριτωμένη σβελτάδα και τη μεγαλόπρεπη σιγουριά του τίγρη. Κόντευε τα τριάντα, μα έδειχνε παλικαράκι μέσα στην απέριττη, φτιαγμένη από τραχύ ύφασμα, φορεσιά του. το πλήθος ξέσπασε σε ζητωκραυγές. Οι πατεράδες σήκωναν τα παιδιά τους στους ώμους τους, για να μπορέσουν κι εκείνα να δουν το βασιλιά. Αυτά ξεφώνιζαν χαρούμενα, ηλεκτρισμένα απ’ την ατμόσφαιρα του ενθουσιασμού. Ο Κλεομένης περίμενε ακίνητος να κατασιγάσει η θύελλα, μα η παρουσία του, σαν να’ ταν αναμμένο δαυλί, φούντωνε την έξαψη του κόσμου. Έκανε νόημα στο σαλπιχτή να σαλπίσει σιωπητήριο. Η σάλπιγγα ξάφνιασε τον κόσμο και τον βούβανε, και πριν συνέρθει απ’ τη σαστισμάρα του και ξαναρχίσει τις επιδοκιμασίες, ο Κλεομένης μιλούσε.

- Κοιτάχτε, φίλοι μου, τον ήλιο! Λάμπει σαν καλοκαιριάτικος σ’ ασυννέφιαστο ουρανό. Τα σύννεφα διαλύθηκαν σαν κακό όνειρο. Είναι θεόσταλτο σημάδι αυτή η αναπάντεχη καλοκαιρία, γιατί σήμερα η Σπάρτη άφησε πια πίσω της τις σκοτεινές μέρες της ντροπής! Από τώρα και πέρα οι πολίτες τη πια δε θα χωρίζονται σ’ αφεντικά και δούλους! Σβήνονται τα χρέη! Λευτερώνονται όσοι γίναν δούλοι υποθηκεύοντας τα κορμιά τους! Η γη μοιράζεται σε ίσα μεράδια! Μόνο η αρετή πια θ’ ανεβάζει τον έναν ψηλότερα απ’ τον άλλον. Σήμερα πέθαναν μέσα στην πόλη μας η φτώχεια κι ο πλούτος μαζί με τα παιδιά τους: την πλεονεξία και τη διαφθορά των λίγων, τη δυστυχία και την υποδούλωση των πολλών! Αν γινόταν να διώξουμε αυτές τις συμφορές, που σαν επιδημία μας ήρθαν απ’ έξω, δίχως βία, θα λογάριαζα τον εαυτό μου σαν τον πιο ευτυχισμένο άνθρωπο. Όμως οι έφοροι έπρεπε να πεθάνουν, για να μη σταθούν εμπόδιο στην αλλαγή. Μα τι ήταν αυτοί οι έφοροι που αποφάσιζαν για ειρήνη και πόλεμο, ζωή και θάνατο, δίχως να λογοδοτούν πουθενά; Ήταν το μάτι που σας επόπτευε, το χέρι που σας τιμωρούσε, σα δε στέργατε πια να σέρνεστε, το μάτι και το χέρι ενός κορμιού που έτρωγε τις σάρκες σας και παχαίνοντας σάπιζε και βρωμούσε. Το κορμί αυτό ήταν οι τοκογλύφοι, οι αχόρταγοι πλούσιοι, οι εκμεταλλευτές σας. Δίχως την εξουσία των εφόρων είναι πια αδύναμοι κι εσείς μπορείτε να ζήσετε μ’ αξιοπρέπεια. Αυτοί ήταν οι έφοροι στις μέρες μας. Γι’ αυτό έπρεπε να πεθάνουν. Μα παλιά δεν ήταν παρά οι έμπιστοι φίλοι των βασιλιάδων π’ άφηναν εκείνοι στο πόδι τους, σα φεύγαν για μακρινές εκστρατείες. Ο Λυκούργος, ο μεγάλος μας νομοθέτης, δεν όρισε εφόρους και φαίνεται πως ήξερε τι έκανε, γιατί αργότερα σιγά σιγά αυτοί από υπηρέτες των βασιλιάδων γίναν αφεντικά. Τόσο πολύ οι ίδιοι και οι φίλοι τους βουτήχτηκαν στη διαφθορά, τόσο λάτρεψαν το χρυσάφι, τόσο μίσησαν την τιμή και την υπόληψη, που δεν δίστασαν να σκοτώσουν ένα βασιλιά, τον Άγη, επειδή θέλησε να ξαναφέρει το πατροπαράδοτο πολίτευμα και να λευτερώσει το λαό. Αν τους αφήναμε να ζήσουν, παραμόνευε ο κίνδυνος να βουτήξουν την πόλη στη συμφορά και στον τρόμο. Γι’ αυτό έπρεπε να πεθάνουν.

- Θάνατος, θάνατος σ’ όλους τους εχθρούς! ούρλιαξε το πλήθος και τα πρόσωπα αγρίεψαν, τα μάτια γέμισαν μίσος.

- Φτάνει, φίλοι μου, το αίμα που χύθηκε! είπε με σταθερή φωνή ο Κλεομένης, κι ο κόσμος μούδιασε και μαζεύτηκε. Αυστηρά θα τιμωρηθεί όποιος τολμήσει να τραβήξει μαχαίρι. Αφέντης είναι μόνο ο νόμος ανάμεσα σ’ ελεύθερους ανθρώπους. Σήμερα σπείραμε τον καλόν αυτό σπόρο, τη λευτεριά. Μα όσο να ξεπεταχτεί και να θεριέψει, πρέπει να μείνει ανενόχλητος από ζιζάνια. Γι’ αυτό ογδόντα ύποπτοι για ανατροπή του Λυκούργειου πολιτεύματος θα εξοριστούν. Όχι για πάντα. Ο κλήρος τους θα τους περιμένει, σα θα θελήσουν να μοιραστούν τη ζωή μας. Η πόλη για να προκόψει και να μην είναι εύκολο λάφυρο των εχθρών της χρειάζεται πολίτες. Μείναμε πολύ λίγοι. Γι’ αυτό θα διαλέξουμε καινούργιους ανάμεσα στους πιο άξιους ξένους και μέτοικους. Οι γερουσιαστές δε θα’ ναι πια ισόβιοι. Θα εκλέγονται κάθε χρόνο απ’ το λαό. Όσο για τη βασιλική εξουσία, είναι γνωστό πως πάντα τη μοιράζονταν δυο βασιλιάδες από διαφορετικές οικογένειες. Θέλησα να συμμορφωθώ με την παράδοση και το νόμο και κάλεσε απ’ τη Μεσσήνη τον αδερφό του Άγη, τον Αρχίδαμο. Τον δολοφόνησα. Ξέρετε ποιοι! Ξέρετε γιατί! Και μ’ αυτή τη δολοφονία ξεκληρίστηκε η βασιλική γενιά του Άγη, γιατί ο αδερφός του δεν άφησε πίσω του γιο. Γι’ αυτό δε μένει άλλο παρά να μοιραστώ την εξουσία μου με τον αδερφό μου, τον Ευκλείδα.

Ο κόσμος ξέσπασε σε ζητωκραυγές. Ο Ευκλείδας, καθισμένος ανάμεσα στη βασιλική οικογένεια, είχε κοκκινίσει μέχρι τις ρίζες των μαλλιών του. Δεν πίστευε στ’ αυτιά του. Μεγάλοι θεοί! Ήταν ποτέ δυνατό να ζητωκραυγάζουν με τόσο ενθουσιασμό για κείνον; Κι όμως, τ’ όνομά του αντηχούσε από παντού. Ένα κύμα τρελής ευτυχίας τον συνεπήρε. Σηκώθηκε ζαλισμένος απ’ τη θέση του και χαιρέτησε το πλήθος αδέξια. Όταν ξανακάθισε και οι επιδοκιμασίες κόπασαν, άκουσε, σαν σ’ όνειρο, τη φωνή του αδερφού του.

- Η γυναίκα μου κι εγώ, ο αδερφός μου, η μητέρα μου κι ο άντρας της, οι φίλοι μου δίνουμε πρώτοι την περιουσία μας στην πολιτεία για τη μοιρασιά: γη, κοπάδια, χρήματα.

Πανζουρλισμός ενθουσιασμού ξέσπασε στα λόγια αυτά. Οι άνθρωποι αγκαλιάζονταν και πετούσαν τα σκουφιά τους στον αέρα, γελούσαν και κλαίγαν μαζί και τα παιδιά χοροπηδούσαν ξετρελαμένα.

- Ερειπώθηκε ο ναός του Λυκούργου, συνέχισε σαν ησύχασαν λιγάκι, και στ’ άδυτό του φώλιασαν νυχτερίδες. Θα τον ξαναχτίσουμε πιο λαμπρό και θα τον τιμάμε όπως και παλιά. Και πάνω στον τάφο του Άγη θέριεψαν τ’ αγριόχορτα κι ούτε ένα μνημείο δεν τον ξεχωρίζει. θα φροντίσουμε τον τάφο, όπως του αξίζει, και θα χτίσουμε ναό στη μνήμη του. Και μαζί με το Λυκούργο θα λατρεύουμε και κείνον σαν ήρωα της πόλης και θα τον τιμάμε με θυσίες κι αγώνες. Ο χαμός εκείνων δεν πήγε χαμένος. Πάνω στη θυσία τους στεριώνουμε τη δική μας λευτεριά, τη δική μας τιμή.
Καινούργιες ζητωκραυγές κι εκδηλώσεις χαράς αντήχησαν. Ο Κλεομένης απόσυρε το βλέμμα του απ’ την τρικυμισμένη ανθρωποθάλασσα και κοίταξε την Αγιάτιδα. Τα βλέμματά τους συναντήθηκαν. Η επιδοκιμασία κι ο θαυμασμός π’ αντιφέγγιζε η ματιά της τον ηλέκτρισαν, πέρασαν μέσα στο αίμα του και για μια στιγμή δεν έβλεπε παρά μόνο εκείνη. Έτσι δεν πρόσεξε τη Φίλα, που καθισμένη δίπλα στη μητέρα της, του ‘γνεφε και του’ στελνε φιλιά και διόλου δε θύμιζε το δειλιασμένο κοριτσάκι που κρυβόταν στις γωνιές.

Κοντά μεσημέρι η συνάθροιση διαλύθηκε. Ο κόσμος ξεχύθηκε να γιορτάσει. Οι γιορτές θα κρατούσαν τέσσερις μέρες και θα γίνονταν κάθε χρόνο, σημαδεύοντας το μεγάλο γεγονός.

Όπως το συνήθιζαν οι παππούδες τους, δείπνησαν όλοι μαζί, στις στοές της σκιάδας όσοι χώρεσαν, στην ύπαιθρο όσοι περίσσευαν. Σαν απόφαγαν, τραγούδησαν και χόρεψαν με την καρδιά τους, κι ούτε που τους ένοιαζε για την ψύχρα που όσο προχωρούσε η ώρα, τόσο πιο τσουχτερή γινόταν.
Νιώθαν όλοι τους αδέρφια και οι καρδιές τους ήταν ορθάνοιχτες στη χαρά και στην αγάπη. Και η ευτυχία κέρδισε τελειωτικά κι όσους στέκαν μουδιασμένοι και δισταχτικοί μπροστά στην αλλαγή.

Μα ίσως το πιο ευτυχισμένο κορίτσι να ‘ταν εκείνο το βράδυ η Πενθεσίλεια, γιατί ο Παντέας κρατούσε σφιχτά κλεισμένο το χέρι της στην παλάμη του στο χορό και κάποια στιγμή την είχε ρωτήσει τ’ όνομά της και τα μάτια του φεγγοβολούσαν έρωτα.

Μέσα στο ξεφάντωμα κανείς δεν πρόσεξε τους ογδόντα άρχοντες που πιο σκοτεινοί κι απ’ τη νύχτα πήραν το δόμο της εξορίας. κι ανάμεσά τους ήταν κι ο Ξενάρης!

Ο Κλεομένης και οι δικοί του δεν είχαν καιρό για γλέντια. Δούλευαν πυρετικά να στεριώσουν το Λυκούργειο πολίτευμα πριν μπλεχτούν σε καινούργιους αγώνες με τους Αχαιούς, που σίγουρα θα ‘τρεφαν ελπίδες πως η μεταρρύθμιση θα ’τρωγε τον Κλεομένη, όπως είχε φάει και τον Άγη.
Προβληματισμοί για συζήτηση 
Ο Μανώλης με τα λόγια
Σαν καλός πολιτικός, ο βασιλιάς Πτολεμαίος Δ' (όπως και ο προκάτοχός του Γ') δεν κουράζεται ποτέ (σ.356, σ.399, σ.440, σ.472) να υπόσχεται στον Κλεομένη ότι θα τον βοηθήσει -και μάλιστα με το παραπάνω- να επιστρέψει στην πατρίδα του τη Σπάρτη ισχυρός. Οι φράσεις που χρησιμοποιεί είναι διαλεγμένες προσεκτικά (π.χ. θα το κουβεντιάσουμε σύντομα), ώστε να μην περιέχουν σαφήνεια ή χρονική δέσμευση και απλώς αναβάλλουν τις αποφάσεις για "αργότερα". Δεν είναι δύσκολο οι συνειρμοί να μας οδηγήσουν στους σύγχρονους πολιτικούς, που μιλάνε χωρίς να λένε τίποτα συγκεκριμένο, απλώς για να χρονίζουν οι καταστάσεις που εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Το φαινόμενο της αερολογίας έχουν διακωμωδήσει τόσο ο ελληνικός κινηματογράφος όσο και η πολιτική σάτιρα των περασμένων δεκαετιών.

Εσείς, πώς νιώθετε όταν δεν καταφέρνετε να τηρήσετε μια δέσμευσή σας; Είναι πιστεύετε σωστό να μας τιμωρούν για κάτι που υποσχόμαστε και δεν πραγματοποιούμε; Και αν ναι, πώς γίνεται οι πολιτικοί να μην κατηγορούνται ποτέ για τις κούφιες προεκλογικές τους εξαγγελίες;

Οι υποσχέσεις είναι βέβαια ένα μόνο μέσο από αυτά που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί. Στο βιβλίο θα συναντήσουμε περισσότερα απ' αυτά, ξεκινώντας από τα κόλπα του ίδιου του Κλεομένη, που πριν ακόμα κυριαρχήσει στην πολιτική σκηνή της Σπάρτης, καταφέρνει να περνάει τις προτάσεις του χρησιμοποιώντας γλυκόλογα και εκφράζοντας αόριστες θέσεις (σ.104-5). Θα εντρυφήσουμε στην κολακεία του Άρατου, που ουσιαστικά ελέγχει τον πολύ ισχυρότερο οικονομικά και στρατιωτικά Αντίγονο Δώσωνα και τον οδηγεί όπου θέλει (κεφ.23). Θα απολαύσουμε τέλος ένα δείγμα γυναικείας διπλωματίας, όταν η Βερενίκη χρησιμοποιεί με τη σειρά όλα τα βέλη από τη φαρέτρα της (γοητεία, δάκρυα, λογική, απειλές) προκειμένου να πείσει τον Κλεομένη να την βοηθήσει (σ.417-420).
Η κόμη της Βερενίκης στον νυχτερινό ουρανό (πηγή)
Walk like an Egyptian
Ορισμένες προσεγγίσεις στην ιστορία που διηγείται το βιβλίο, αφήνουν τις πολιτικές θέσεις της συγγραφέως να διαφανούν, ειδικά όταν επισημαίνονται οι άγριες διαθέσεις της εξουσίας και η κατάντια στην οποία μπορεί να περιέλθει ένας λαός όταν δεν αντιδρά. Έτσι, στη σελ. 363 διαβάζουμε τα (κάπως ιντριγκαδόρικα είναι η αλήθεια) λόγια της βασίλισσας Βερενίκης προς τον Κλεομένη:
Ποιος λαός; Οι Αιγύπτιοι μήπως; Κοπάδι πρόβατα είναι. Τυφλά ακολουθούν τους τσομπάνηδες, τους ιερείς τους. Μα είναι δικοί μας άνθρωποι αυτοί.  Τους μπουκώσαμε προνόμια και χρυσάφι κι αυτοί εξήγησαν στους πιστούς πως οι φαραώ τους ξανασαρκώθηκαν στη μακεδονική γενιά, τη γενιά μας. Αυτό τους φτάνει για να δουλεύουν τη γη, να γεννοβολούν άλλους δουλευτές και να πεθαίνουν ευχαριστημένοι. (...) Οι Έλληνες πάλι; Όσοι έρχονται δω πέρα, έρχονται για το χρήμα. Και οι περισσότεροι πλουτίζουν. Μερικοί γίνονται πάμπλουτοι. Τι άλλο θέλουν; Μα εγώ νιώθω σαν λαό μου μονάχα το στρατό κι ας είναι κάθε καρυδιάς καρύδι, μισθοφόροι από κάθε γωνιά της γης. Σ' αυτούς στηρίζεται η δύναμη των Πτολεμαίων.

Λίγο αργότερα, η Κρατησίκλεια συμπληρώνει (σ.371)  
Κι ο λαός, παιδί μου, είναι αλλιώτικος. Αιώνες τώρα έχει μάθει να υποτάσσεται. Στους Φαραώ, στους Πέρσες, στους Μακεδόνες τώρα. (...) Οι Αιγύπτιοι ακουμπούν το πρόσωπο καταγής και τους προσκυνούν. (σ.373) Είναι αδιάφορος ο λαός εδώ, παιδί μου. 

Σε υποστήριξη των παραπάνω, οι Botsford και Robinson αναφέρουν ότι ο Κλεομένης προσπάθησε να ξεσηκώσει επανάσταση στο όνομα της Ελευθερίας, μίας λέξεως που οι κάτοικοι της Αλεξανδρείας δεν καταλάβαιναν (πηγή). Και φυσικά απέτυχε, συμπληρώνουμε εμείς. Το ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι, ότι 2100 ολόκληρα χρόνια αργότερα, στην Αλεξάνδρεια του 1867, και πάλι κάποιοι Έλληνες, αυτή τη φορά έμποροι (βλ. Αβέρωφ) και τραπεζίτες (βλ. Συγγρός), συνεχίζουν να θησαυρίζουν στις πλάτες του κοσμάκη που εξακολουθεί να μην αντιδρά!

Διαβάζουμε λοιπόν από τη βιογραφία του Α. Συγγρού (Γεωργίου Μπαζίλη, Ανδρέας Συγγρός. Η ζωή του, οι δραστηριότητές του και ο ρόλος του στη διαμόρφωση των εξελίξεων της εποχής του, εκδ. Δημιουργία 1996) στη σελ.83:
Η ελληνική παροικία εκεί βρισκόταν τότε σε πλήρη ακμή. Τα αιγυπτιακά δάνεια, οι προμήθειες στο στρατό, προπαντός στα χεδιφικά παλάτια, έδιναν άφθονα πλούτη στους Έλληνες τραπεζίτες και εμπόρους. Αλλά και οι κακόμοιροι φελάχοι, μικροκτηματίες και καλλιεργητές, κατέφευγαν συχνά σ' αυτούς για δάνεια με τοκογλυφικούς όρους. Ήταν τα τελικά θύματα της σπατάλης του χεδίφη Ισμαήλ πασά: ημίγυμνοι, αυτοί και τα μέλη της οικογένειάς τους, ζούσαν σε καλύβες -τρώγλες κα δούλευαν σαν σκλάβοι για να πληρώνουν φόρους και  τόκους. Και το περίεργο: δούλευαν αγόγγυστα!

Οποιαδήποτε ομοιότητα με τη σημερινή κατάσταση στη χώρα μας είναι συμπτωματική, αλλά μπορείτε να ανησυχείτε ελεύθερα. Είμαστε στον σωστό δρόμο προς αιγυπτιοποίηση.

Πυραμίδα του καπιταλιστικού συστήματος που αποτυπώνει τη φράση της Βερενίκης
(αμερικάνικο πόστερ του 1911 σε ελεύθερη μετάφραση)
Ωχ, αδερφέ!
Παρακλάδι της αδιαφορίας ενός λαού για τα όσα του συμβαίνουν, θα μπορούσε να θεωρηθεί και η αδιαφορία του για την ταυτότητα και την κουλτούρα του. Ένα ίσως χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι οι αναφορές που συναντάμε στη wikipedia για ορισμένα λήμματα που αφορούν την ιστορία και τον ελληνικό πολιτισμό, στην περίπτωσή μας τον Κλεομένη Γ'. Στα ελληνικά θα βρούμε τη συντομότερη, με μόλις 4 σειρές (το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν). Το αντίστοιχο αγγλόφωνο άρθρο καταλαμβάνει περίπου 2 σελίδες με βασικές πληροφορίες και βιβλιογραφία. Η λεπτομερέστερη όμως αναφορά, με χάρτες, αναλύσεις, φωτογραφίες και νομίσματα που απεικονίζουν τους Πτολεμαίους και τον Μακεδόνα βασιλιά, είναι... στα ρωσικά! Να φταίει άραγε το "αριστερό" προφίλ του Κλεομένη;

Κι αν δεν μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως αδιαφορία, πώς αλλιώς ερμηνεύεται το γεγονός ότι μετά από τόσα χρόνια λειτουργίας του διαδικτύου στη χώρα μας και με χιλιάδες φιλολόγους στην σύνταξη ή την ανεργία, ο μόνος που ασχολήθηκε και συνεχίζει να ασχολείται με τη διάδοση των αρχαίων ελληνικών μέσω internet είναι ένας Ισπανός καθηγητής; Αναφέρομαι στον φιλέλληνα Dr. Juan Coderch που συντηρεί το δίκτυο Akropolis. Κάποιες φορές, οι ίσες ευκαιρίες έκφρασης που προσφέρει το διαδίκτυο σε όλους μας, μεταφράζονται και σε αντίστοιχες ευθύνες, που μοιράζονται εξίσου στους χρήστες.

Είμαστε λοιπόν υπεύθυνοι, τόσο για τις διαδικτυακές μας δράσεις όσο και για την αδιαφορία μας. Και για να μην αφήσουμε παραπονεμένους τους ιθύνοντες, στο νωχελικό μας ψάρι βρωμάει ΚΑΙ το κεφάλι. Μετά από δεκαετίες εισροής τεράστιων κεφαλαίων στη χώρα (Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, πόροι από τα Ταμεία Συνοχής και τις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες και βέβαια τα ΕΣΠΑ) το μουσείο της πόλης που γέννησε τον Λεωνίδα, τον Άγη και τον Κλεομένη, παραμένει όπως το έχτισαν το 1875 και κοντεύει να θεωρηθεί αρχαίο και το ίδιο. Ευρύματα στοιβαγμένα, μισο-ανασκαμμένες αρχαιότητες στους γύρω χώρους, θυμίζουν το ένδοξο παρελθόν μας μέσα από φυτά και σκουπίδια. Αρκεί άραγε ένα "like" εδώ για να εξαφανιστούν οι τύψεις μας;

Κλείνοντας, να αναφέρουμε ότι χάρη στο μεράκι ενός άλλου φιλέλληνα, του αρχαιολόγου Στέφανου Μίλλερ, αλλά και τη συμβολή εκατοντάδων εθελοντών, οι αγώνες στην αρχαία Νεμέα (στο βιβλίο γίνεται αναφορά στις σελ.246-247) αναβιώνουν εδώ και 20 περίπου χρόνια έξω από τα βιβλία, στο αρχαίο στάδιο της περιοχής, κάνοντας οργανωτές και συμμετέχοντες απ' όλο τον κόσμο περήφανους.

Αγιάζει τα μέσα;
Σε σχέση με τον πρωταγωνιστή του προηγούμενου βιβλίου, ο Κλεομένης εμφανίζεται στο πρώτο μέρος του βιβλίου λιγότερο "αγαθός" και περισσότερο "πρακτικός", με αποτέλεσμα γρήγορα να καταφέρνει να περάσει τις μεταρρυθμίσεις που επιθυμεί. Έτσι οι νόμοι του Λυκούργου ξαναζωντανεύουν στη Σπάρτη και κάνουν το όνειρο των πολιτών πραγματικότητα. Στο δεύτερο μέρος ωστόσο, όταν και καταφεύγει στην μαγευτική Αλεξάνδρεια, αρχίζει να θυμίζει περισσότερο τον Άγη: Δείχνει πίστη σε όσα του υπόσχονται και αποφεύγει να "ελιχθεί" όταν οι περιστάσεις το απαιτούν. Σύντομα έτσι, συντρίβεται υπό το βάρος των δολοπλοκιών του παλατιού. Μήπως το μήνυμα που περνάει είναι ότι "οι αγώνες δεν κερδίζονται με το σταυρό στο χέρι";  

Happy End - απάντηση σε ερώτηση φίλου της σελίδας
Γνωρίζουμε ότι συνήθως τα αναγνώσματα που απευθύνονται σε παιδιά, έχουν ευτυχές τέλος. Αυτό συμβαίνει επειδή οι μικροί φίλοι των βιβλίων περιμένουν από τον συγγραφέα (οιονεί μοίρα) την απόδοση δικαίου, με το "καλό" να ανταμείβεται και το "κακό" να τιμωρείται. Καθώς μάλιστα συχνά οι αναγνώστες ταυτίζονται με τους ήρωες, είναι μάλλον αταίριαστο να τους βλέπουν να δεινοπαθούν.

Στις ιστορίες του Άγη και του Κλεομένη, η (πραγματική) μοίρα φρόντισε ώστε οι πρωταγωνιστές να έχουν τραγικό τέλος και η συγγραφέας το απέδωσε με σχετικό ρεαλισμό. Σημαίνει μήπως αυτό, ότι τα βιβλία τούτα είναι ακατάλληλα για μαθητές Δημοτικού και πρέπει να τα κλειδώσουμε στο πατάρι; (ρωτάει ο φίλος)

Καταρχάς, να θυμίσουμε ότι ο πόνος και ο θάνατος αποτελούν μέρος της ζωής, γι' αυτό άλλωστε έχουν θέση στα παραδοσιακά παραμύθια, εγχώρια και ξένα όπως και στην παιδική λογοτεχνία. Χρειάζεται όμως, καθώς είναι θέματα δύσκολα, να προσεγγίζονται με τρόπο παιδαγωγικό. Έπειτα, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, η συγκεκριμένη έκδοση του Κέδρου έτσι κι αλλιώς δεν είναι ελκυστική για μικρά παιδιά. Αν ωστόσο κάποιος μαθητής βρει τα βιβλία αυτά ενδιαφέροντα και δοκιμάσει να τα διαβάσει, δε σημαίνει ότι απαραίτητα θα του δημιουργηθούν ψυχολογικά τραύματα. Αντίθετα, αν ο γονέας/εκπαιδευτικός αποφασίσει να παρουσιάσει τις ιστορίες αυτές στα παιδιά του, μπορεί να τα ωφελήσει σημαντικά. Αρκεί να αποφύγει τις γλαφυρές λεπτομέρειες στα σημεία όπου δεν χρειάζονται και να χειριστεί το unhappy end με ήπιο τρόπο, εξηγώντας π.χ. ότι η θυσία ενός ήρωα μπορεί κάποιες φορές να αποδειχθεί χρήσιμη, όπως στην περίπτωσή μας, που φυτεύει τον σπόρο της επανάστασης στις καρδιές των ανθρώπων.

Όπως και να 'χει το πράγμα, νιώθουμε ότι τέτοιου είδους βιβλία καλό είναι να προτείνονται κυρίως σε μεγαλύτερα παιδιά, τα οποία συνήθως έχουν την ωριμότητα σκέψης που απαιτείται, ώστε να νιώσουν μεν το δράμα των ηρώων, αλλά και να μην ταλαιπωρηθούν από συναισθήματα ματαίωσης. Δεν χρειάζεται ωστόσο να γινόμαστε υπερβολικοί.

Μέτρα και σταθμά
Στη σελ. 159 διαβάζουμε στη συζήτηση μεταξύ Παντέα και Κλεομένη, πως οι Ρωμαίοι, παρότι αυτοχαρακτηρίζονται δίκαιοι, έκαναν δικαιοσύνη "μόνο στον τόπο τους". Με τη Δωδεκάδελτο (duodecim tabularum) αναγνώρισαν δηλαδή ως ίσους πολίτες μόνο τους εαυτούς τους Ρωμαίους.

- Δύο μέτρα και δύο σταθμά, λοιπόν.
- Σωστά το είπες. Άλλα για τους εαυτούς τους, άλλα για τους άλλους...

Αν ωστόσο σκεφτούμε ποιοι είναι αυτοί που σχολιάζουν, θα θυμηθούμε ότι οι Σπαρτιάτες πολίτες, είχαν και αυτοί πολύ διαφορετικά δικαιώματα από τους περίοικους ή τους είλωτες. Μήπως λοιπόν άδικα κατηγορούν τους ξένους, για κάτι που εφαρμόζεται και στην ίδια τους την πόλη;

Το ίδιο άλλωστε δεν παρατηρούμε να συμβαίνει ακόμα και σήμερα; Σε όλα τα κράτη, άλλα δικαιώματα απολαμβάνουν οι ντόπιοι πολίτες και άλλα οι μετανάστες, ενώ ίδιους νόμους (αλλά διαφορετική αντιμετώπιση) απολαμβάνουν οι πλούσιοι σε σχέση με τους φτωχούς. Στο ζωικό δε βασίλειο, η επιβίωση κάθε είδους μόνο σε δημοκρατικές αρχές δεν στηρίζεται. Ξέρουμε όλοι τι θα συμβεί ακόμα και στο μυρμηγκάκι που βρέθηκε σε λάθος μυρμηγκοφωλιά. Μέσα στο σώμα μας, κάθε ξένος οργανισμός εξοντώνεται σχεδόν αυτόματα.  Φαίνεται λοιπόν πως ο κανόνας των δύο μέτρων και σταθμών, παρότι φαντάζει άδικος για τη θεωρητική λογική μας, στην πράξη βρίσκει αρκετές εφαρμογές.

Γενικεύοντας την κατάσταση και φτάνοντας στην αγαπημένη μας υπερβολή, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος ως πλάσμα, φέρεται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο στην υπόλοιπη φύση. Κρατάει τη Δημοκρατία και τα ίσα δικαιώματα μόνο για τους συνανθρώπους του (και ούτε καν για όλους), και φέρεται στα άλλα είδη (αγελάδες, ψείρες, καλαμαράκια) και τα φυτά ως κατακτητής και δικτάτορας. Θα ανατείλει άραγε ποτέ η μέρα που θα περπατήσουμε αδελφωμένοι στους δρόμους μαζί με τους χιμπατζήδες και τα σκουμπριά ή μήπως η τακτική δύο μέτρα και δύο σταθμά είναι απαραίτητη για την αυτοσυντήρηση κάθε συστήματος;

Κλείνοντας το σχόλιο, να θυμίσουμε ότι και στην οικονομία, με άλλα σταθμά περιμένουμε να μας αντιμετωπίζουν οι δανειστές μας και με άλλα αντιμετωπίζουμε εμείς τους δικούς μας οφειλέτες. Βλ. χαρακτηριστικό απόσπασμα (μεταξύ 17:25-18:15) από την ταινία ο Ζηλιαρόγατος με τον αείμνηστο Βασίλη Λογοθετίδη.
Όπισθεν ολοταχώς!
Να υπενθυμίσουμε ολοκληρώνοντας, ότι η νοσταλγία για παλαιότερα καθεστώτα και αγνές αρχές του παρελθόντος, ούτε είναι πάντα ειλικρινής (βλ. Χούντα συνταγματαρχών), ούτε πάντα συμπαρασύρει το λαϊκό αίσθημα. Ο αυτοκράτορας Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός (360 μ.Χ.), για παράδειγμα, δεν φαίνεται να κέρδισε την εκτίμηση των πολιτών της εποχής του, παρότι θεωρητικά είχε αρκετά κοινά με τον Άγη και τον Κλεομένη. Όταν ανέβηκε στο θρόνο ήταν νέος (30 ετών), γενναίος και τολμηρός, ενώ μέσα στα μόλις δύο χρόνια που κράτησε η βασιλεία του, απλούστευσε τον αυτοκρατορικό τρόπο ζωής, ελάφρυνε τις επαρχίες από τους φόρους, έζησε μια ζωή ασκητική και ανεπιτήδευτη και θέλησε να επαναφέρει την αυτοκρατορία σε προηγούμενες εποχές... δυστυχώς γι' αυτόν, εναντιώθηκε ΚΑΙ στους χριστιανούς επιδιώκοντας να επαναφέρει εκτός από τα υπόλοιπα και την προηγούμενη θρησκεία, οπότε η εκκλησία τον έγραψε στο μαύρο κατάστιχο και τον βάφτισε όπως όλοι σήμερα τον αναγνωρίζουμε, ως Ιουλιανό Παραβάτη / Αποστάτη.

Πιστεύετε ότι στην εποχή μας, η επιστροφή στις παραδοσιακές αξίες θα ήταν μια ρεαλιστική επιλογή και θα μπορούσε να βοηθήσει την κατάσταση; Πριν βιαστείτε να τοποθετηθείτε, σκεφτείτε ότι η κοινωνία μας έχει εγκαταλείψει τον παραδοσιακό τρόπο ζωής εδώ και δεκαετίες, κάτι που στο βιβλίο προβληματίζει και τον Κλεομένη (σ.185): όλα μοιάζαν προβληματικά σε τούτη τη γενιά που 'χε ξεκοπεί απ' τα πατροπαράδοτα. Και είναι λογικό, αφού όταν μια συμπεριφορά δεν "παραδοθεί" (εξ ου και ο όρος παράδοση) από την προηγούμενη γενιά στην επόμενη, τότε απλώς χάνεται: από αυτονόητη γίνεται αδιανόητη. Παρόλαυτά, υπάρχουν χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ζωής (όπως η χρήση της εμπειρίας των μεγαλυτέρων, η αμοιβαιότητα και η αλληλεγγύη - βλ. άρθρο του C.A. Bowers -σ.14) που χωρίς να χρειάζεται κάποιος να τα διδάξει, μπορούν να ενταχθούν στην καθημερινότητά μας και να τη βελτιώσουν σημαντικά.

Κλείνοντας το σχόλιο, να υπενθυμίσουμε ότι οι παραδοσιακές μας κοινότητες (οικονομικά σχεδόν αυτόνομες και αειφορικές για αιώνες) εγκαταλείφθηκαν στη διάρκεια του 20ού αιώνα και οι τρόποι τους ξεχάστηκαν, αφού απαξιώθηκαν τόσο από την πεφωτισμένη δεξιά -που προτιμά το εμπόριο από τον αντιπραγματισμό και την αλληλεγγύη-, όσο και από την αριστερή διανόηση -που αντιμετώπιζε καθετί το παραδοσιακό ως συντηρητικό και βλαβερό.
Ιουλιανός
Χρήση στην τάξη
Με τη βοήθεια αποσπασμάτων από το βιβλίο, μπορούμε για τις ανάγκες του μαθήματος της Ιστορίας να παρουσιάσουμε στους μαθητές το τέλος του κλασικού κόσμου και την νέα εποχή που ανατέλλει, στην οποία τα άτομα και οι πόλεις-κράτη όπως η Σπάρτη, δεν ορίζουν πλέον αυτόνομα τη μοίρα τους, αλλά εξαρτώνται από την ένταξή τους σε συμμαχίες. Μας δίνεται επίσης η αφορμή να μιλήσουμε για τη Βιβλιοθήκη και τον Φάρο της Αλεξάνδρειας, ίσως και για τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.

Είναι επίσης δυνατό να αξιοποιήσουμε το κείμενο στο μάθημα των Θρησκευτικών, για να αναφερθούμε στην προετοιμασία του εδάφους για τον ερχομό του χριστιανισμού. Οι παλιοί θεοί φαίνεται να μην ικανοποιούν πια τους πιστούς, καθώς θεωρούνται άδικοι (σ.43), αδιάφοροι για τα προβλήματά τους (σ.55) αλλά και ψεύτικοι (σ.330), με κάθε νέο βασιλιά που ενθρονίζεται να ονομάζεται θεός (σ.218) και να εξαφανίζει τον προηγούμενο βασιλιά (και θεό) με όχι πάντοτε κομψό τρόπο. Ένα νέο πρότυπο ανθρώπου, που μας παρουσιάζεται στο πρόσωπο του φιλόσοφου Σφαίρου, κάνει την εμφάνισή του: παρότι φτωχός, είναι μακάριος (σ.62) και συγχωρητικός (σ.65). Ο Ζήνων ο Κιτιεύς και οι άλλοι Στωικοί, έχουν ήδη μιλήσει για το ολιγαρκές άτομο (σ.79) που ευτυχεί όταν απαλλάσσεται από τα πάθη του, ενώ ο Επίκουρος (σ.84-85) διδάσκει την ευδαιμονία μέσα από την αταραξία και δέχεται χωρίς διακρίσεις στον Κήπο του άνδρες και γυναίκες, ελεύθερους και δούλους. Βρισκόμαστε ακόμα στο 219 π.Χ., κι όμως ο κόσμος είναι έτοιμος για κάτι καινούριο: Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος (και σελ.518 του βιβλίου) γύρω από τον σταυρωμένο Κλεομένη (που ένα φίδι τυλιγμένο στο κεφάλι του προστατεύει από τα όρνεα), συρρέουν πλήθη Αιγυπτίων, αποκαλώντας τον "ήρωα" και "παιδί θεών". Ο βασιλιάς τον φοβάται ακόμα και νεκρό και ο μοχθηρός σύμβουλος Σωσίβιος υποχρεώνεται να τοποθετήσει στο σημείο φρουρά.

Στο μάθημα της Φυσικής, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αποσπάσματα από τη σελ. 379 για να προβάλλουμε εικόνες από την Κόμη της Βερενίκης και να μιλήσουμε για την ιστορία του μηχανισμού των Αντικυθήρων.

Στη Γεωγραφία της Στ', ίσως μας δίνεται η δυνατότητα να συζητήσουμε για την Αλεξάνδρεια των ελληνιστικών χρόνων (σ.347-9 και 379-83), εκείνη του 19ου αιώνα με τη σημαντική ελληνική της κοινότητα, αλλά και την σημερινή Αλεξάνδρεια της αραβικής άνοιξης.

Το βιβλίο μπορεί τέλος να σταθεί αφορμή και για να ασχοληθούμε με το έργο του Καβάφη στα πλαίσια του μαθήματος της Γλώσσας. Ο Αλεξανδρινός ποιητής έχει αναφερθεί με δυο του δημιουργίες στην ιστορία του Κλεομένη και συγκεκριμένα στο σημείο του αποχωρισμού του από τη μητέρα του Κρατησίκλεια. Οι τίτλοι είναι Εν Σπάρτη (1928) και Άγε, ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων (1929). Το δεύτερο ποίημα απ' όπου και το απόσπασμα, αποδίδεται στη σ.290 του βιβλίου με τη φράση "Πρόσεξε, βασιλιά των Λακεδαιμονίων!..."
 (...)
Όμως ο δυνατός της χαρακτήρ επάσχισε·
και συνελθούσα η θαυμασία γυναίκα είπε στον Κλεομένη
«Άγε, ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων, όπως, επάν έξω γενώμεθα,
μηδείς ίδη δακρύοντας ημάς μηδέ ανάξιόν τι της Σπάρτης ποιούντας
Τούτο γαρ εφ’ ημίν μόνον· αι τύχαι δε, όπως αν ο δαίμων διδώ, πάρεισι.»
Και μες στο πλοίο μπήκε, πηαίνοντας προς το «διδώ».

Αναχώρηση της Κρατησίκλειας από τη Σπάρτη (Bartolomeo Pinelli 1805) πηγή

Share/Bookmark

Σάββατο 1 Ιουνίου 2013

Άγης

Υπόθεση
Στην παρηκμασμένη Σπάρτη του 3ου αιώνα π.Χ. ο εικοσάχρονος βασιλιάς Άγης έχει όραμα να αποκαταστήσει την ισότητα και τη δικαιοσύνη, επαναφέροντας τους παλιούς, αυστηρούς νόμους του Λυκούργου. Οι μεταρρυθμιστικές του όμως απόπειρες, προκαλούν το μένος πολλών αριστοκρατών, που δολοπλοκούν εναντίον του με αρχηγό τον (δεύτερο) βασιλιά Λεωνίδα Β'. Θα καταφέρει άραγε ο όμορφος νέος να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα και να δοξάσει ξανά τη Σπάρτη;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Λιλή Μαυροκεφάλου
Εικονογράφηση: Αλέξης Κυριτσόπουλος (εξώφυλλο)
ISBN:
978-960-04-1305-2 
Έτος 1ης Έκδοσης: 1977 
Σελίδες: 257
Τιμή: περίπου 11 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο

Κριτική
Ένα πολύ αξιόλογο πεζογράφημα ιστορικής μυθοπλασίας (το πρώτο μέρος μιας διλογίας με συνέχεια τον Κλεομένη), που μας μεταφέρει στην ανάστατη Σπάρτη των ελληνιστικών χρόνων. Το έργο, ηθικοπλαστικό αλλά και επαναστατικό, είναι πολύ καλογραμμένο: με ενδιαφέρουσα πλοκή, ολοζώντανους χαρακτήρες, ατμοσφαιρικές περιγραφές και πλήθος καλολογικών στοιχείων (μεταφορές, περιφράσεις, κοσμητικά επίθετα, κ.ά.). Τα τελευταία "βαραίνουν" ωστόσο το κείμενο, με αποτέλεσμα η γραφή να γίνεται κάπως περίπλοκη. Φράσεις όπως "Χαμογέλασε στον Άγη κι εκείνος της ανταπόδωσε το χαμόγελο με τέτοια λατρεία καθρεφτισμένη στα μάτια του, που το κορίτσι ένιωσε να μετεωρίζεται στις πιο ψηλές κορφές της γήινης ευτυχίας, εκεί όπου οι θνητοί προκαλούν την αμείλιχτη τιμωρία των θεών, γιατί τολμούν να γευτούν μια ευτυχία, παρόμοια με τη δική τους" (σ.63) θα δυσκολέψουν τους αναγνώστες που στερούνται ιδιαίτερης εμπειρίας σε "σοβαρά" κείμενα. Η εικονογράφηση είναι εντελώς απούσα, ενώ τα μικρά τυπογραφικά και η στοίχιση "μπετόν" επίσης δεν διευκολύνουν τους εκκολαπτόμενους βιβλιοφάγους. Το ίδιο και το μέγεθος των κεφαλαίων, που κάποιες φορές ξεπερνάει τις 30 σελίδες. Το κείμενο όμως, έτσι κι αλλιώς δεν απευθύνεται σε μαθητές Δημοτικού. Η αρχική ηλικία του πρωταγωνιστή (15 ετών), οι προβληματισμοί του για ένα καλύτερο μέλλον, η ερωτική του σχέση με την Αγιάτιδα (άξια αναφοράς η περιγραφή του έρωτα με την πρώτη ματιά στη σ.61), αλλά και η σύγκρουση που επιδιώκει με το κατεστημένο, είναι στοιχεία που τοποθετούν το μυθιστόρημα στην βιβλιοθήκη της εφηβικής λογοτεχνίας. Τέλος, κάποιες σκληρές σκηνές όπως ο απαγχονισμός ληστών (σ.45), ένα μισοφαγωμένο πτώμα (σ.197) και το ξεκλήρισμα της οικογένειας του ήρωα (σ.251) σίγουρα δεν επιτρέπουν να το προτείνουμε χωρίς προετοιμασία σε μικρής ηλικίας (και κυρίως ωριμότητας) μαθητές.

Πιστεύουμε λοιπόν ότι το βιβλίο θα καταφέρουν να απολαύσουν κυρίως οι μαθητές γυμνασίου ή και μεγαλύτεροι, όπως ίσως και κάποια ώριμα παιδιά της Στ' Δημοτικού. Παρότι κεντρικός χαρακτήρας είναι ο Άγης, θεωρώ πως θα φανεί εξίσου συναρπαστικό σε αγόρια και κορίτσια, αφού στο κείμενο συναντάμε πολύ δυνατές προσωπικότητες και από τα δύο φύλα. Εννοείται τέλος ότι όσοι αγαπούν τις ωραίες ιστορίες, έχουν κάποιο ενδιαφέρον για την αρχαία Σπάρτη ή το παρελθόν των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, δεν πρέπει να χάσουν ευκαιρία να του ρίξουν μια ματιά!
Η Αρχαία Σπάρτη περιγράφεται ακόμα καλύτερα στο επόμενο βιβλίο, "Κλεομένης"
Ο ήρωας Άγης παρουσιάζεται ως ιδανικό αγνού και ηθικού εφήβου που θέλει να φέρει αλλαγές σε ένα παρηκμασμένο βασίλειο. Εύκολα μας φέρνει στο μυαλό το βασιλόπουλο από το Παραμύθι Χωρίς Όνομα. Όμως αντίθετα από τον χαρακτήρα που καταγράφει η Π. Δέλτα, ο νεαρός Σπαρτιάτης δε θέλει να χρησιμοποιήσει βία, και αυτό γίνεται σαφές με αρκετές αναφορές (σελ.80, 126, 127, 160, 162). Όταν ωστόσο ο κόμπος φτάνει στο χτένι, ο νεαρός βασιλιάς αποδέχεται να τη μεταχειριστεί αλλά μόνο μέσα σε πειθαρχημένα πλαίσια (σ.159). Όμορφος σαν θεός, αγαθός στις προθέσεις του και σταθερός σε αξίες ανθρωπιστικές, ο Άγης γίνεται τελικά θύμα ενός κόσμου σκληρού και βουτηγμένου στην ασυδοσία. Υπό μια τέτοια οπτική ίσως θυμίζει λίγο τον Μανολιό από το ο Χριστός ξανασταυρώνεται - χαρακτήρα που επίσης πρόσφερε την περιουσία του στο όνομα του δικαίου και βρήκε το θάνατο από τους συμπατριώτες του. Άλλοι πάλι μπορεί να τον συγκρίνουν με τον Τέλο Άγρα από τα Μυστικά του Βάλτου, αφού κι εκείνος, παρότι στρατιώτης, επέμεινε στη συνεννόηση και στη μη-βία και τελικά οδηγήθηκε στο θάνατο μετά από προδοσία.

Σε παράρτημα στις τελευταίες σελίδες, μας δίνεται εν συντομία το ιστορικό περίγραμμα της εποχής στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα. Αυτό δε σημαίνει πως ό,τι δεν αναφέρεται στον επίλογο είναι αποκλειστικά προϊόν της φαντασίας της συγγραφέως. Το κείμενο της Μαυροκεφάλου παραμένει αρκετά πιστό στα ιστορικά γεγονότα, όπως αυτά μας παραδίδονται από τον Πλούταρχο στους Παράλληλους Βίους (Άγις και Κλεομένης – Τιβέριος και Γάιος Γράκχος). Οι περισσότεροι χαρακτήρες που συναντάμε, όντως πήραν μέρος με τις ιδιότητες που τους αποδίδονται, ενώ μας μεταφέρονται και κάποια ελάχιστα γνωστά λόγια του Άγη, όπως αυτά αναφέρονται στις πηγές - π.χ. το 20.1 παῦσαί με ὦ ἄνθρωπε κλαίων· καὶ γὰρ οὕτως παρανόμως καὶ ἀδίκως ἀπολλύμενος κρείττων εἰμὶ τῶν ἀναιρούντων το συναντάμε στη σελ.245 ως Μη λυπάσαι για μένα, άνθρωπε! Για δίκαιη υπόθεση χάνομαι. Τους φονιάδες μου να κλαις καλύτερα!

Εκτός της βασικής πλοκής, όσοι διαβάσουν το βιβλίο θα μπορέσουν να πλάσουν στη φαντασία τους χαρακτηριστικές εικόνες από την ελληνιστική εποχή, χάρη στις περιγραφές που μας μεταφέρουν σε ένα αρχαίο γυμναστήριο (σ.42), σ' ένα συμπόσιο (σσ.50-60) αλλά και στη συνέλευση των Σπαρτιατών (σσ.117-125).

Κλείνοντας, να αναφέρουμε ότι η συγγραφέας προσπαθεί -και καταφέρνει με επιτυχία- να κρατήσει κάποια ισορροπία ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα (Άγης/Λεωνίδας) μεταφέροντάς μας κάθε τόσο (κεφάλαια 4, 7, 9) στα κέντρα αποφάσεων των κακών της υπόθεσης. Γνωρίζουμε έτσι τα κίνητρά τους και παρακολουθούμε από κοντά τις μηχανορραφίες τους, ώστε η άποψή μας να είναι πιο ολοκληρωμένη. Γρήγορα έτσι αντιλαμβανόμαστε, όπως άλλωστε μας προοικονομείται από την αρχή του βιβλίου (ηρωική ήττα του Άγη από θηριώδη αντίπαλο στο γυμναστήριο -σελ. 45) ότι η πτώση του πρωταγωνιστή είναι αναπόφευκτη.

Για τυχόν μελλοντικές εκδόσεις προτείνουμε το (σ. 34) θα κληρονομούσε στον μοναχογιό του, να διορθωθεί σε κληροδοτούσε και βέβαια να συμπληρωθούν τα (σ.178) Κλεόμβροτος και (σ.44) του καταδίκασαν (αντί τους).
Η πάλη με το κατεστημένο δεν είναι μια εύκολη υπόθεση
Αξίες - Θέματα
Ιστορία-Αρχαιολογία, Γενναιότητα, Δικαιοσύνη, Ανισότητα, Διάλογος, Βία, Επιμονή, Φιλία, Νοσταλγία, Δραστηριοποίηση, Αξιοπρέπεια

Απόσπασμα
Το φεγγάρι είχε κέφια τη βραδιά εκείνης της ημέρας κι έπαιζε τρελό κρυφτούλι με τα σύννεφα. Πότε ξεπρόβαλλε ολοστρόγγυλο κι αστραφτερό, σαν καλοσυνάτο πρόσωπο πίσω από τα ξέφτια τους και πότε πάλι χανόταν για ώρα πίσω από σκοτεινούς, παράξενους όγκους που αρμένιζαν αργά στον ουρανό.

Ο Λεωνίδας, μισοκρυμμένος πίσω από την κολόνα του ερειπωμένου ναού, του πνιγμένου στ’ αγριόχορτα, παρακολουθούσε μ’ αγωνία τα παιγνιδίσματα του φεγγαριού, που κάθε λίγο και λιγάκι τύλιγαν σ’ αδιαπέραστο σκοτάδι το στενό μονοπάτι που θα έφερνε κοντά του εκείνον που μ’ ανυπόμονο χτυποκάρδι περίμενε.

Χίλιες σκέψεις περνούσαν από το μυαλό του. Όλες κατάληγαν στο αγωνιώδες ερώτημα μήπως το πρωινό γράμμα ήταν μια καλοστημένη παγίδα.

Ξάφνου, μέσα στην αδιατάραχτη ησυχία, άκουσε τον απόμακρο καλπασμό αλόγου. Στριμώχτηκε πίσω από την κολόνα, μισόκρυψε το πρόσωπό του με το χιτώνα του και περίμενε ακίνητος, κρατώντας την ανάσα του.

Ανάμεσα σε σύννεφα σκόνης ξεπέζεψε ο καβαλάρης μπρος στα σκαλιά του ναού. ΣΤ’ ασημένιο φως του φεγγαριού, που ξεπρόβαλε εκείνη τη στιγμή, ο Λεωνίδας αναγνώρισε με σιγουριά τη γνωστή του, βαριά σιλουέτα.

Ο νιοφερμένος τον αναζητούσε ανήσυχος και σιγοφώναζε τ’ όνομά του τριγυρνώντας ανάμεσα στα ερείπια, ενώ το φεγγάρι του φώτιζε τώρα άπλετα το πρόσωπο.

Σαν σιγουρεύτηκε για καλά ο Λεωνίδας ότι ο άλλος είχε έρθει ολομόναχος, ξεπρόβαλε αναπάντεχα μπροστά του και του έτεινε για χειραψία το χέρι.

- Χαίρε, Αγησίλαε, ψιθύρισε, σαν να φοβόταν μήπως παραβιάσει αδιάντροπα τη γαλήνη της νύχτας.

Ο θείος του Άγη ξαφνιάστηκε για μια στιγμούλα, μα αμέσως ανταπόδωσε διαχυτικά το χαιρετισμό.

- Χαίρε, Λεωνίδα, βασιλιά. Πήρες, λοιπόν, το μήνυμά μου εγκαίρως;

- Ναι, σήμερα το πρωί. Ήρθα, λοιπόν, να μάθω τι ζητάς από μένα.

- Τι άλλο, παλιέ μου φίλε; Να σώσουμε τη Σπάρτη από τον κατήφορο που έχει πάρει, οι δυο μας ενωμένοι. Αχ, μεγάλο πράγμα η σύνεση κι η πείρα γι’ αυτόν που κυβερνά! Τον ανιψιό μου τον αγαπώ. Ανιψιός μου είναι. Όμως του λείπουν και τα δυο. Κι έτσι άθελά του μας οδηγεί στην αναστάτωση και στην καταστροφή!...

- Δε σε καταλαβαίνω, Αγησίλαε. Τι μου λες τώρα; Μήπως δεν ήσουν από τους πρώτους εσύ που μου εναντιώθηκες και πήγες με τον Άγη;

- Καλά, καλά. Δεν τ' αρνιέμαι! Μα φτάνει πια! Ας σταματήσουμε εδώ! Χαρίστηκαν τα χρέη, ανάσανε ο κόσμος. Μα αν προχωρήσουμε σε αναδασμό, η πόλη θα γίνει άνω κάτω, η ζωή μας θα αναστατωθεί αφάνταστα. Κι αν δεν κάνουμε γρήγορα κάτι, βασιλιά, σε λίγο θα είναι πολύ αργά. Δε θα μου είναι πια μπορετό να αναβάλλω, με τη μια και την άλλη πρόφαση, τον αναδασμό. Ούτε και να ξεγελώ την οργή του λαούτου αχόρταγου και την ανυπομονησία του Άγη.

- Καταλαβαίνω τώρα, απάντησε ειρωνικά ο Λεωνίδας. Θέλεις να συνεργαστούμε για να σώσεις την περιουσία σου!

- Κι εσύ το θρόνο σου, απάντησε ατάραχα ο Αγησίλαος. Ειλικρινά δεν μπορώ να ανεχτώ εκείνον τον Κλεόμβροτο, που έχει καταντήσει δούλος του Άγη. Μα νοιάζομαι όχι λιγότερο να γυρίσει πάλι στην πόλη η πρωτινή ησυχία κι η ασφάλεια. Φτάνουν οι ταραχές, ας ζήσουμε ειρηνικά, όσα χρόνια μας μένουν!

- Πάντα ο ίδιος είσαι φίλε μου! Ο Άγης δεν κατάφερε διόλου να σ’ αλλάξει!

- Τι θέλεις να πεις, Λεωνίδα;

Ο Λεωνίδας τον τρυπούσε με τα σκληρά μάτια του, ενώ ένα αδιόρατα ειρωνικό χαμόγελο ανασήκωνε τα λεπτά του χείλη.

- Θέλω να πω ότι πάντα σου άρεσε να ντύνεις την αλήθεια με χίλια μπιχλιμπίδια.

- Και ποια είναι η αλήθεια;

- Μόλις ξαναπήρες πίσω από τους δανειστές σου τα χτήματά σου και τα βοσκοτόπια σου. Τα πιο καλά και τα πιο πλούσια στη Σπάρτη, θαρρώ. Δε σου κάνει, λοιπόν καρδιά να τα παραδώσεις στον Άγη, για να τα μοιράσει στους κουρελήδες.

- Κι έχω άδικο;

- Καθόλου! Μόνο που αυτό λέγεται προδοσία, φίλε μου!

- Άσε τ' αστεία, βασιλιά. Δεν είμαστε πια παιδιά για να παίζουμε με τις λέξεις. Ήρθα για να σου προσφέρω τη συνεργασία μου. Με χρειάζεσαι για να επιστρέψεις. Σε χρειάζομαι για να σώσω την περιουσία μου.

- Τώρα μιλάς όμορφα και λογικά. Σε χρειάζομαι και με χρειάζεσαι. Σωστά. Είμαι έτοιμος, λοιπόν, ν’ ακούσω τις προτάσεις σου. Είμαι όλος αυτιά.

Ο Αγησίλαος έπιασε το μπράτσο του Λεωνίδα και τον τράβηξε στο βάθος του ναού. Η απροσδόκητη παρουσία τους κατατάραξε τους μόνιμους κατοίκους του, τις νυχτερίδες, που φτερούγισαν τρομαγμένες πάνω από τα κεφάλια τους αφήνοντας απαίσιες κραυγές.

Οι δυο άντρες κάθισαν κοντά κοντά πάνω στα χαλάσματα, σμίξαν τα φαλακρά κεφάλια τους και βάλθηκαν να σιγοψιθυρίζουν. Κι ενώ μέσα στα άδυτα του ναού ύφαιναν τα συνωμοτικά τους σχέδια, η νύχτα, αδιάφορη για τα’ ανθρώπινα, βιαζόταν να παραδώσει την πλάση στην καινούρια μέρα.  

Ρόδιζε ο ορίζοντας όταν οι συνωμότες αποχωρίστηκαν. Μέσα στην παρθενική ομορφιά του πρωινού, οι δυο ρυτιδωμένοι γέροι με τα χλωμά από την ξαγρύπνια πρόσωπα, τα σακουλιασμένα μάτια και τ' αρπακτικό βλέμμα φάνταζαν παράταιροι, σχεδόν τερατώδεις.

Τ' άλογά τους χίμηξαν σ’ αντίθετες κατευθύνσεις κι εκείνοι δεν είχαν μάτια για να χαρούν την ομορφιά, που σπάταλα απλωνόταν ολόγυρά τους.

Συνάντηση συνωμοτών α λα Αστερίξ (από τις Δάφνες του Καίσαρα)
Προβληματισμοί για συζήτηση
Εσείς οι από πάνω λέω... για προσέχετε και λίγο τους από κάτω!
Στην αρχή του έργου, παρακολουθούμε τον φτωχό γέρο Θηρυκίονα να "ανοίγει τα μάτια" στον Άγη, εξηγώντας του σε τι κατάσταση έχουν περιέλθει οι πολίτες της Σπάρτης. Το βασιλόπουλο "πέφτει από τα σύννεφα", προβληματίζεται και επιστρέφοντας στην πόλη περνάει μέσα από τη φτωχογειτονιά που συνήθως απέφευγε, ώστε να γεμίσει με εικόνες αθλιότητας (σ.28).

Στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι πολιτικοί μας άρχοντες κατάγονται από προνομιούχες οικογένειες, σπουδάζουν σε ελιτίστικα ιδρύματα και διαμένουν στα βόρεια προάστια της Αθήνας, αποκλεισμένοι από την καθημερινότητα των απλών πολιτών. Πώς άραγε καταφέρνουν να λαμβάνουν δίκαιες αποφάσεις για το μέλλον του μέσου πολίτη, όταν δεν διατηρούν επαφή με το παρόν του και δεν κατανοούν τα προβλήματά του; Από την άλλη: αν όντως οι πολιτικοί δεν είναι μέρος του λαού και δεν τον εκφράζουν με τις αποφάσεις τους, γιατί οι ψηφοφόροι τους επιλέγουν ως εκπροσώπους;  

Δοκιμάζοντας μια σύγκριση ανάμεσα στους άρχοντες του τόπου μας και τα πρόσωπα που διεκδικούν την εξουσία στο έργο, θα βρούμε άραγε ομοιότητες; Υπάρχουν πολιτικοί που μας θυμίζουν:
-τον Άγη Δ' (νέος, ιδεαλιστής, θυσιάζει την προσωπική του περιουσία για ισότητα και δικαιοσύνη)
-τον Αγησίλαο (υπερχρεωμένος, λαοπλάνος, αλλάζει στρατόπεδο για το προσωπικό του συμφέρον) 
-τον Λεωνίδα Β' (σκληρός πραγματιστής, χρησιμοποιεί κάθε μέσο για να διατηρήσει την εξουσία)
-ή τον Κλεόμβροτο; (άβουλος, προσπαθεί να μην προκαλεί για να κρατήσει τη θέση του)
Γη και Ελευθερία
Το ζήτημα της αναδιανομής της γης στους πολίτες έχει απασχολήσει κατά καιρούς πολλές κοινωνίες. Επαναστάσεις (Μεξικάνικη 1910-20), κατακτήσεις νέων εδαφών (Ανδαλουσία 718), ή απλώς αλλαγές στην κρατική πολιτική (Ζιμπάμπουε 2002), συνέβαιναν και συμβαίνουν ακόμη σε όλο τον κόσμο οδηγώντας σε αναδασμό των γαιών. Ως μέτρο, το ξαναμοίρασμα έχει πολλά θετικά, αφού φέρνει τον αέρα ενός νέου ξεκινήματος, επιτρέπει στους φτωχούς και άκληρους να ζήσουν με αξιοπρέπεια, μειώνει τις αντιπαλότητες και ενισχύει την ισότητα ανάμεσα στους πολίτες, δίνοντας σε όλους αντίστοιχη περιουσία. Επιπλέον, θωρακίζει τη μεσαία τάξη, που όπως επισημαίνει ο γέρο-Θηρυκίονας (σ.23) (αλλά και ο Hernando de Soto) αποτελεί τη ραχοκοκαλιά κάθε δημοκρατίας.

Είναι όμως και δίκαιο ως μέτρο; Στην περίπτωση που η περιουσία ενός κτηματία ή οργανισμού (βλ. τράπεζες) έχει αυξηθεί μέσα από την εκμετάλλευση των συμπατριωτών του (όπως κάνει ο Αντροκλής σ.19) και την ανομία, προφανώς είναι δίκαιο να του αφαιρεθεί. Αν όμως ένας αγρότης μέσα από σκληρή δουλειά και κόπους γενεών, έχει καταφέρει να πολλαπλασιάσει τα χωράφια του, πόσο σωστό είναι η εξουσία να εξισώσει την περιουσία του με ενός καλλιεργητή που αποδείχθηκε απλώς τεμπέλης; Τι μηνύματα και τι κίνητρα δίνει μια τέτοια αντιμετώπιση (ίση αλλά όχι δίκαιη) των πολιτών από το κράτος; Επιπλέον αμφιβολίες εντοπίζονται σχετικά με τα κριτήρια όσων αναλαμβάνουν να κάνουν το μοίρασμα των κλήρων, αφού κάποια τμήματα γης συμβαίνει να είναι ευφορότερα από άλλα, ή να δημιουργούν πλεονεκτήματα όταν ενώνονται.

Αξίζει τέλος να αναφέρουμε πόσο μεγάλο είναι το κόστος για μια τέτοια απόφαση. Δεν είναι μόνο ο Άγης Δ' που έχασε τη ζωή του προσπαθώντας να εφαρμόσει τον αναδασμό. Η αντίδραση του κατεστημένου (βλ. έχοντες και κατέχοντες) είναι πάντα έντονη. Θυμίζουμε την προσπάθεια των αδελφών Γράκχων (133 π.Χ.) στη Ρώμη, που πριν προλάβουν να ολοκληρώσουν το έργο τους, εξοντώθηκαν μαζί με χιλιάδες υποστηρικτές τους. Ακόμα χειρότερα είναι τα πράγματα όταν η αλλαγή δεν ξεκινάει από πάνω αλλά από κάτω, όπως στην περίπτωση του Κιλελέρ. Όπως (περίπου) λέει και ο ποιητής (Μπουκόφσκι): Το πρόβλημα είναι ότι όσοι τα έχουν, θέλουν να συνεχίσουν να τα έχουν...

Η καταδίκη του Άγη από μια παιδική έκδοση του έργου του Πλουτάρχου (Πηγή)
Ο θάνατός σου η έμπνευσή μου
Παρόλαυτά, τέτοιες προσπάθειες πάντα συγκινούν και προκαλούν τη συμπάθεια του κόσμου και των καλλιτεχνών. O Σκωτσέζος πολιτικός και συγγραφέας John Home (1722-1808) έγραψε την έμμετρη τραγωδία Agis στα 1747, ενώ ο κόμης Vittorio Alfieri (1749-1803), εξέδωσε και εκείνος το 1788 μια (τι άλλο;) τραγωδία με το όνομα Άγης (Agide) (σελ. 57 του συνδέσμου). Τον Άγη αφορά και το πρώτο βιβλίο της αρχαιοελληνικής τριλογίας της Πολωνής συγγραφέως Halina Rudnicka (1909-1982) με τίτλο Król Agis (Βασιλιάς Άγης) - τα άλλα δύο αφορούν τον Κλεομένη. Τέλος, ο αριστοκράτης ήρωας που επιδιώκει τη μεταρρύθμιση κόντρα στην ίδια του την καταγωγή, έχει εμπνεύσει θρύλους που μας συνοδεύουν ακόμα και σήμερα (δυστυχώς κυρίως τις Απόκριες), όπως αυτόν του Ζορρό και άλλων μασκοφόρων επαναστατών (όπως ο Scaramouche).
Η αριστοκρατία εναντίον του επαναστάτη Scaramouche (πηγή)
Agis IV - Episode IV
Η κλασική πάλη του παλιού και ισχυρού με το καινούριο και άσπιλο φαίνεται τελικά να λαμβάνει χώρα σε κάθε γενιά (βλ. Κρέοντας και Αντιγόνη). Στη σύγχρονη εποχή μας, νιώθει άραγε η νέα γενιά αρκετά δυνατή (αξιακά) ώστε να ορθώσει το ανάστημά της απέναντι στο κατεστημένο; Ή μήπως το δυσοίωνο μέλλον το οποίο κάποιοι μεγαλύτεροι έχουν συμφωνήσει είναι αναπόφευκτο;

Ας μην ξεχνάμε, ότι στη διάθεση της εξουσίας βρίσκεται πάντα το στρατήγημα Good Cop/Bad Cop, το οποίο εφαρμόζουν με επιτυχία στο βιβλίο οι Αγησίλαος και Λεωνίδας Β' (ο πρώτος καταστρέφει διοικώντας απαίσια και ο δεύτερος έρχεται να σώσει τους πολίτες - χωρίς όμως να τιμωρήσει τον προηγούμενο που ευθύνεται για την καμμένη γη). Ακόμα και στις μέρες μας, ο λαός πολύ συχνά παρασύρεται μέσα από αντίστοιχα ψευδοδιλήμματα να επιλέξει το μη χείρον αντί για το βέλτιστο.

Δεν ξέρω αν στα παλιά κόλπα της εξουσίας, μπορούν να αντιταχθούν τα εξίσου κλασικά της νεολαίας (βλ. αγνότητα, τόλμη και όραμα για ένα καλύτερο αύριο). Ίσως πλέον να χρειάζεται μια αντίδραση διαφορετική, προκειμένου η ποιότητα της ανθρώπινης ζωής να κερδίσει και πάλι τη χαμένη της αίγλη ως παράγοντας λήψης αποφάσεων και να αποφευχθεί αυτό που τώρα φαίνεται να πλησιάζει. Υπάρχει άραγε ελπίδα; Και ποιος, τελικά, θ' αλλάξει αυτόν τον κόσμο;
Ποιος τελικά θ' αλλάξει αυτόν τον κόσμο; (πηγή)


Share/Bookmark