Παρασκευή 21 Σεπτεμβρίου 2012

Μικρομέγας



Υπόθεση
Βρισκόμαστε στα 1737 και δυο υψηλές -υπερβολικά υψηλές μάλιστα- προσωπικότητες, ο κύριος Μικρομέγας από έναν πλανήτη στο άστρο του Σείριου συνοδευόμενος από έναν πολίτη του Κρόνου, μας κάνουν την τιμή να διασχίσουν τον ουράνιο θόλο και να πραγματοποιήσουν μία σύντομη επίσκεψη στη Γη μας. 
Φτάνοντας, τι βρίσκουν; Στην αρχή τίποτα. Έπειτα μια φάλαινα. Και, τέλος, παρατηρώντας πολύ προσεκτικά με το μικροσκόπιο, ανακαλύπτουν μιαν ανεπαίσθητη κίνηση ενώ συγχρόνως ακούνε τον ψίθυρο μιας μεγάλης ανοησίας. Να πρόκειται άραγε για το ανθρώπινο είδος εν δράσει;

Χαρακτηριστικά 
Εκδότης: Νεφέλη
Συγγραφέας: Βολταίρος (François-Marie Arouet - Voltaire)
Μετάφραση: Αλέκα Μουρίκη
Εικονογράφος: Φιλίπ Ντυμάς (Philippe Dumas)
Τίτλος πρωτοτύπου: Micromégas
1η Έκδοση: 1752 (παρούσα έκδοση στα ελληνικά 1988)
ISBN: 960-211-016-3
Σελίδες: 79
Τιμή: περίπου 2 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ

Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο

Κριτική
Χιουμοριστικό - φιλοσοφικό διήγημα επιστημονικής φαντασίας με θέμα τον Άνθρωπο, γραμμένο το 1750 από τον Βολταίρο. Η έκφραση όπως φαίνεται και από το απόσπασμα δεν είναι ιδιαίτερα απλή, ενώ κάποιες φυσικομαθηματικές έννοιες είναι δύσπεπτες, και ο αναγνώστης πρέπει να παραμείνει συγκεντρωμένος για να παρακολουθήσει τον στοχασμό του συγγραφέα, όπως εξελίσσεται μέσα από τους διαλόγους. Κοινώς, οι μαθητές θα πρέπει να βρουν ένα κίνητρο για να ξεκινήσουν (και πιθανόν περισσότερα για να ολοκληρώσουν) αυτή την ιστορία. Το βιβλίο ωστόσο είναι μικρό και τα κεφάλαιά του συνήθως δεν ξεπερνούν τις 10 σελίδες. Η εικονογράφηση είναι παρούσα σχεδόν σε κάθε σελίδα, καθώς όμως είναι παλαιομοδίτικη και έχει ρόλο απλώς συνοδευτικό, δεν βοηθά ιδιαίτερα στην ανάγνωση.

Θα το προτείναμε σε μαθητές της Στ' τάξης και του Γυμνασίου που επιθυμούν να γνωρίσουν τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων κατά τον 18ο αιώνα και τις ιδέες που οδήγησαν στην Αμερικανική, τη Γαλλική και την Ελληνική Επανάσταση.
Για τους μεγαλύτερους σε ηλικία αναγνώστες, το κείμενο παρουσιάζει περισσότερο  ενδιαφέρον:

Καταρχάς, γιατί μας ταξιδεύει 300 ολόκληρα χρόνια πίσω, χωρίς τα μειονεκτήματα της ιστορικής μυθοπλασίας. Ο Βολταίρος είναι ένας αυθεντικότατος κάτοικος της Γαλλίας του 18ου αιώνα. Ένα λαμπρό πνεύμα της εποχής του, που πλάθει για μας ένα δικό του διήγημα.

Έπειτα, γιατί μας φανερώνει την ορμή του Διαφωτισμού και το τι σήμαινε για τον τότε κόσμο: Εμπιστοσύνη στις δυνάμεις της Επιστήμης και στον ανθρώπινο νου, όταν όμως αυτός συλλογάται ελεύθερα, μακριά από κάθε καταπίεση.

Τέλος γιατί μέσα απ' αυτό, ερχόμαστε σε επαφή με τη δημιουργική σκέψη, τις γνώσεις αλλά και τις αξίες ενός κόσμου έτοιμου να επαναστατήσει και να ανατρέψει το παλιό κατεστημένο της εξουσίας και της εκκλησίας. Ίσως έτσι κερδίζουμε λίγη έμπνευση και κουράγιο για να προσπαθήσουμε και εμείς να αλλάξουμε τον κόσμο προς το καλύτερο.

Μπορεί στο ξεκίνημα του βιβλίου η πικρία και η ειρωνεία του Βολταίρου για ένα σύστημα που τον καταδιώκει να είναι κάπως έντονες και να μη μας επιτρέπουν να συγκεντρωθούμε στην πλοκή, στη συνέχεια όμως τα πράγματα αλλάζουν. Μέσα από τις ανακαλύψεις του ταξιδιώτη Μικρομέγα το ενδιαφέρον μεγαλώνει, και στη συνέχεια όταν ο συγγραφέας αναπτύσεει τις νέες θεωρίες και τις επιστημονικές γνώσεις της εποχής, το κείμενο μοιάζει να ξεχειλίζει από ενθουσιασμό. Οι ευθείες βολές κατά της εξουσίας/εκκλησίας και της ιεράς εξέτασης που εκμεταλλεύεται το λαό και φιμώνει τους επιστήμονες (σελ. 31-32) δεν σταματούν βέβαια ποτέ, σε τελική ανάλυση όμως είναι κατανοητές, αφού προέρχονται από έναν άνθρωπο φυλακισμένο και εξορισμένο για την κριτική του.

Αξίες - Θέματα
Ταξίδια, Ιστορία, Φαντασία, Επιστήμη

Εικονογράφηση

Απόσπασμα
«Ω, άτομα νοήμονα, που η ύπαρξή σας φανερώνει
 την ικανότητα και τη δύναμη του αιωνίου Όντος,
θα πρέπει να γεύεστε πραγματικά αγνές χαρές πάνω
σ’ αυτή τη σφαίρα που κατοικείτε. Αφού είστε
φτιαγμένοι από τόσο λίγη ύλη και προικισμένοι
με τόσο υψηλό πνεύμα, καθώς φαίνεται, θα πρέπει
να περνάτε τη ζωή σας σκεπτόμενοι και αγαπώντας
ο ένας τον άλλο· αυτή είναι η πραγματική ζωή του
πνεύματος. Πουθενά μέχρι τώρα στα ταξίδια μου
δεν συνάντησα την αληθινή ευτυχία· θα πρέπει
όμως σίγουρα να βρίσκεται εδώ, σ’ αυτόν τον πλανήτη.»

Ακούγοντας αυτά τα λόγια όλοι οι φιλόσοφοι κούνησαν
 τα κεφάλια τους. Κι ένας απ’ αυτούς, πιο ειλικρινής
από τους άλλους, ομολόγησε ότι, αν εξαιρέσει
κανείς έναν πολύ μικρό αριθμό κατοίκων αυτού του πλανήτη,
όλοι οι υπόλοιποι δεν είναι παρά μια συνάθροιση τρελών,
κακών και δυστυχισμένων.

«Έχουμε πιο πολλή ύλη απ’ όση μας χρειάζεται
για να κάνουμε το κακό, αν το κακό προέρχεται
από την ύλη», είπε· «και πιο πολύ πνεύμα, αν το
κακό προέρχεται από το πνεύμα. Την ώρα που εγώ
σας μιλώ, για παράδειγμα, υπάρχουν εκατό χιλιάδες
τρελοί του είδους μας, που φορούν καπέλα και που
σκοτώνουν εκατό χιλιάδες άλλα ζώα που έχουν
ένα σαρίκι στο κεφάλι τους, ή σφαγιάζονται απ’ αυτά
τα ζώα· δεν έχει σημασία. Κι αυτό συμβαίνει σ’ όλη
τη γη από τα πανάρχαια χρόνια».

Ο Μικρομέγας φρίκιασε και ζήτησε να μάθει ποια μπορεί
να ήταν η αιτία που προκαλούσε τέτοιες τρομερές διαμάχες
ανάμεσα σ’ αυτά τα τόσο μηδαμινά όντα.

«Πρόκειται», είπε ο φιλόσοφος, «για ένα κομμάτι λάσπης
που το μέγεθός του δεν είναι μεγαλύτερο από το τακούνι σας.
Και το ζήτημα είναι ότι κανένας απ’ αυτά τα εκατομμύρια
τους ανθρώπους που οδηγούνται στη σφαγή δεν έχει ούτε
την ελάχιστη αξίωση πάνω σ’ αυτό το κομμάτι της λάσπης.
Ο πόλεμος γίνεται μόνο και μόνο για να αποφασιστεί αν
θα ανήκει σ’ έναν κάποιο Σουλτάνο, ή σ’ έναν άλλο που
ονομάζεται, δεν ξέρω για ποιο λόγο, Καίσαρας. Ούτε ο ένας
ούτε ο άλλος έχουν δει ποτέ τους, ούτε και θα δουν, αυτή
την ασήμαντη γωνιά της γης για την οποία γίνονται όλα αυτά.
Και σχεδόν κανένα απ’ αυτά τα ζώα που αλληλοσφάζονται
δεν έχει δει ποτέ το το ζώο για το οποίο γίνεται αυτή η σφαγή.

«Α! δυστυχισμένοι!» αναφώνησε ο Σειριανός με αγανάκτηση,
«είναι ακατανόητη αυτή η έξαλλη μανία της αυτοκαταστροφής!
Νιώθω την επιθυμία να κάνω τρία βήματα και να συντρίψω
με τρεις κλοτσιές όλη τούτη τη μυρμηγκοφωλιά των
γελοίων δολοφόνων».

«Μην μπαίνετε στον κόπο», του απάντησε κάποιος,
«Δουλεύουν μόνοι για την καταστροφή τους.
Μέσα σε δέκα χρόνια δεν θα υπάρχει ούτε το ένα
εκατοστό απ’ αυτούς τους άθλιους. Ακόμα κι αν δεν
είχαν αρχίσει να πολεμούν, θα αφανίζονταν από την πείνα,
τη σωματική κόπωση ή τις καταχρήσεις. Άλλωστε,
δεν είναι αυτοί που πρέπει να τιμωρηθούν, αλλά εκείνοι
οι βάρβαροι, που καθισμένοι αναπαυτικά μέσα στα
γραφεία τους διατάζουν, την ώρα που χωνεύουν
το πλούσιο φαγητό τους, τη σφαγή ενός εκατομμυρίου
ανθρώπων και μετά τους βάζουν και να ευχαριστούν
το Θεό με τρόπο πανηγυρικό».

Ο ταξιδιώτης μας άρχισε να νιώθει οίκτο για τη
 μικρή ανθρώπινη φυλή που σπαρασσόταν από
τόσο εκπληκτικές αντιθέσεις.

«Μιας και εσείς ανήκετε στο μικρό αριθμό
των σοφών ανθρώπων», είπε ο Μικρομέγας
σ’ αυτούς τους κυρίους, «και προφανώς δεν
σκοτώνετε κανέναν για χρήματα, πείτε μου,
σας παρακαλώ, με τι ασχολείστε;»

«Ανατέμνουμε μύγες», είπε ο φιλόσοφος,
«μετράμε γραμμές, συνδυάζουμε αριθμούς.
Συμφωνούμε πάνω σε δύο-τρία σημεία που
κατανοούμε και διαφωνούμε για δυο ή τρεις
χιλιάδες άλλα που δεν κατανοούμε».

Προβληματισμοί για Συζήτηση
Πόλεμος
Στο απόσπασμα, ο Μικρομέγας απορεί γιατί οι άνθρωποι σκοτώνονται, αφού είναι όντα με μυαλό και μπορούν να σκεφτούν, να συζητήσουν και να βρουν λύσεις στα προβλήματά τους. Οι φιλόσοφοι του απαντούν ότι ο πόλεμος γίνεται επειδή τον αποφασίζουν οι ηγέτες (που είναι άγνωστοι σε αυτούς που σκοτώνονται) για να κατακτήσουν κομμάτια γης (στα οποία ποτέ δεν θα πατήσουν).

Εσείς γνωρίζετε πολέμους που συμβαίνουν στη Γη μας αυτό τον καιρό; Αν ναι, έχετε ακούσει τους λόγους για τους οποίους γίνονται οι πόλεμοι αυτοί; Θα είχατε να προτείνετε κάποια λύση για να σταματήσουν οι πόλεμοι να συμβαίνουν; Υπάρχει περίπτωση ένας πόλεμος να είναι δικαιολογημένος;

Μήπως τελικά, 300 περίπου χρόνια μετά την έκδοση του Μικρομέγα, ελάχιστα έχουν αλλάξει στην λογική των ανθρώπων;
Θεωρία της Σχετικότητας
Μια από τις θεωρίες του Βολταίρου στο βιβλίο, είναι ότι αν οι άνθρωποι συνειδητοποιούσαν το πόσο μικροί είναι σε σχέση με τα άλλα μεγέθη του σύμπαντος, θα σταματούσαν και να πολεμούν και να τσακώνονται μεταξύ τους. Την εποχή του Διαφωτισμού, αυτό δεν ήταν εύκολο να το χωρέσει κανείς στο μυαλό του. Σήμερα όμως μπορούμε να το κατανοήσουμε ακόμα κι από την καρέκλα μας, μέσα από απλές εφαρμογές σαν αυτή.


Συζητήσεις του 18ου αιώνα
Στο βιβλίο μπορούμε μέσα από τους διαλόγους των πρωταγωνιστών να πάρουμε μια ιδέα για τα θέματα των συζητήσεων μεταξύ των ευγενών εκείνης της εποχής. "Από πού προέρχεται το καλό και από πού το κακό;" "Υπάρχουν άραγε κοινωνίες ανθρώπων που είναι αγνοί και αμόλυντοι από τον πολιτισμό;" κτλ.
Φυσικά, οι ευγενείς μπορούσαν να συζητούν με τις ώρες, καθώς ήταν πλούσιοι και τις δουλειές τους αναλάμβαναν οι υπηρέτες. Εσείς για ποια ζητήματα συζητάτε με τους συμμαθητές σας; Έχετε ακούσει τους γονείς σας ή άλλους ενήλικους να συζητούν; Ποια θέματα απασχολούν στις μέρες μας τους ανθρώπους;


Χρήση στην τάξη
Με την παρουσίαση του έργου του Βολταίρου, ολοκληρώνουμε το ταξίδι μας στην Ευρωπαϊκή ιστορία από το Μεσαίωνα μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, και τη σκυτάλη στην ιστορία της Στ' παίρνει η ελληνική επανάσταση. Μια απλή σύγκριση στα αποσπάσματα του Μπέογουλφ και του Μικρομέγα (και τα δύο αυθεντικά κείμενα της εποχής που αντιπροσωπεύουν), μπορεί να μας δείξει πόσο νερό κύλησε στο αυλάκι του πολιτισμού ανάμεσα στους αιώνες αυτούς. Το οικοδόμημα του μοιρολατρικού σεβασμού προς τον γενναίο ηγέτη και την εκκλησία σιγά σιγά γκρεμίστηκε, και στο θρόνο των κυρίαρχων αξιών στρογγυλοκάθισαν ο ορθολογισμός, η εμπιστοσύνη στην επιστημονική έρευνα και η αγάπη για την ελεύθερη πνευματική δημιουργία.


Όπως προτείναμε και στα προηγούμενα τρία βιβλία, για να διαμορφώσουν τα παιδιά μια πληρέστερη άποψη για τον αιώνα των Φώτων, μπορούμε να συμπληρώσουμε την μελέτη του βιβλίου με ακούσματα της εποχής (Bach, Vivaldi, Handel, κ.ά.) με εικόνες χαρακτηριστικές για την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική, τη γλυπτική και τη μόδα, ή και με προβολές ντοκιμαντέρ ή ταινιών. Στο σύνδεσμο κάτω από την παράγραφο αυτή, θα βρείτε ένα βίντεο για την εξέλιξη της τέχνης και της μουσικής στην Ευρώπη σε όλη την περίοδο που εξετάσαμε.




Share/Bookmark

Σάββατο 15 Σεπτεμβρίου 2012

Το Πνεύμα του Βουνού


Υπόθεση
Στην Γερμανία του παλιού καιρού, στα σύνορα της Σιλεσίας με τη Βοημία (σήμερα περιοχές της Πολωνίας και της Τσεχίας αντίστοιχα), υπάρχει η οροσειρά Ριζενγκεμπίργκε (Riesengebirge κορυφή 1.600 μ.). Η λαϊκή παράδοση λέει πως εκεί ζούσε ένα πανίσχυρο πνεύμα, το Πνεύμα του Βουνού, που οι ντόπιοι του είχαν βγάλει το παρατσούκλι Ρίμπετσαλ (Rübezahl), που σημαίνει «αυτός που μετράει τα ραπάνια». Το πνεύμα αυτό συχνά ανακατευόταν στις υποθέσεις των ανθρώπων, είτε για να τιμωρήσει τους κακούς και να προστατεύσει τους καλούς, είτε απλώς για να παίξει, ενώ ο κόσμος το φοβόταν αλλά και το αγαπούσε γιατί ήταν πάντα δίκαιο. Στο βιβλίο αυτό, η Κίρα Σίνου διαλέγει 14 από τους πιο αντιπροσωπευτικούς μύθους της περιοχής και μας τους διηγείται.

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Κίρα Σίνου
Εικονογράφηση: Ρωξάνη
ISBN: 978-960-04-3587-0
Έτος 1ης Έκδοσης: 2000
(από τις εκδόσεις Πατάκη με τίτλο "Ρίμπετσαλ, αυτός που μετρούσε τα ραπάνια"
και εικονογράφηση Έρσης Σπαθοπούλου - τιμή περίπου 9 ευρώ - ηλ. αγορά εδώ)
Σελίδες: 235
Τιμή: περίπου 14 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ ή εδώ
Τάξεις: Δ', Ε', Στ'


Κριτική
Η γραφή της Σίνου είναι όπως πάντα απλή και κατανοητή, και καταφέρνει να μας κάνει να νιώσουμε τα γερμανικά αυτά παραμύθια σαν να ήταν δικά μας. Το βιβλίο μπορεί να έχει πολλές σελίδες, οι ιστορίες ωστόσο που περιέχει είναι αρκετά πιο σύντομες απ' ό,τι θα περιμέναμε. Αυτό συμβαίνει γιατί η επιμέλεια έχει αφήσει στο κείμενο αρκετό χώρο για να αναπνέει, επιλέγοντας διπλό διάστιχο, ώστε η ανάγνωση να γίνεται ξεκούραστα. Η εικονογράφηση, παρότι απλώς διακοσμητική, καταφέρνει σε συνδυασμό με ένα προσεγμένο στήσιμο, να δώσει στο βιβλίο την εικόνα εντύπου παλαιότερης εποχής. Έτσι, η πρώτη σελίδα κάθε ιστορίας περιέχει μόνο τον τίτλο και μια εικόνα σε μετάλλιο, ακολουθεί η αρχή της διήγησης με ένα διακοσμητικό στην κορυφή της σελίδας και στο τέλος την ιστορία κλείνει ένα μικρό μετάλλιο με μια νέα εικόνα. Μέσα σε κάθε ιστορία υπάρχει μια δισέλιδη ζωγραφιά - χαρακτικό, η οποία μπορεί να μην ενθουσιάζει, αλλά συμβάλλει στην αίσθηση του παλιού βιβλίου που αναφέραμε..

Το ανάγνωσμα προτείνουμε σε μαθητές μεσαίων τάξεων που συμπαθούν τα παραμύθια, αλλά σε μεγαλύτερους, που θα έχουν να κερδίσουν περισσότερα από τα διδάγματα των ιστοριών.. 


Σκίτσο του Ρίμπετσαλ από τον γεωγράφο Martin Helwig, το 1561
Η πλειονότητα των διηγημάτων είναι και διασκεδαστικά (με κάποιες εξαιρέσεις που τείνουν προς το μακάβριο), και μπορούν να αξιοποιηθούν στην τάξη. Τι κι αν απέχουμε τόσο από τη γερμανική κουλτούρα του 17ου αιώνα; Αξίες όπως η δικαιοσύνη και πρακτικές όπως αυτή της εκμετάλλευσης του συνανθρώπου (βλ. αποσπάσματα), αποτελούν έννοιες κλασικές και παναθρώπινες, τις συναντάμε σε λαϊκούς μύθους από τα αρχαία χρόνια και προφανώς έχουν σε όλους μας κάτι να πουν. Γι' αυτό και θεωρώ ότι οι μικροί αναγνώστες δεν θα έχουν πρόβλημα να κατανοήσουν τις ιστορίες, αλλά και να ταυτιστούν με κάποιες από τις καταστάσεις ή τους ήρωες.

Στα περισσότερα από τα διηγήματα το δίδαγμα είναι προφανές, σε κάποια ωστόσο μάλλον αγνοείται. Προσωπικά, η ιστορία που μου άρεσε περισσότερο ήταν η χριστουγεννιάτικη με τίτλο "Οι μάγοι με τα δώρα", ενώ σε εκείνη με τίτλο "Οι τρεις φοιτητές", είχε ενδιαφέρον η μεταφορά σε μύθο της αντιπαράθεσης Επιστήμης - Παράδοσης. Τα αποσπάσματα ωστόσο που παρατίθενται, έχουν να κάνουν με την εκμετάλλευση των αδυνάτων, και συνειρμικά μου θύμησαν την εξάρτηση της χώρας μας από τους δανειστές της.

Εκτός από τα όποια διδάγματα, ένα άλλο θετικό που μπορεί να προκύψει από την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, είναι ότι οι μαθητές θα έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν μια ιδέα για το κλίμα που επικρατούσε στην Κεντρική Ευρώπη κατά τους περασμένους αιώνες. Τότε, που ακόμα και πολλά χρόνια μετά το τέλος του Μεσαίωνα, η σκοτεινή εποχή είχε αφήσει τη σφραγίδα της έντονη πάνω στη λαϊκή παράδοση: Αλχημιστές, Δεισιδαιμονίες, Ανισότητα... ακόμα και δοξασίες για θαυματουργά φυτά, όπως ο Μανδραγόρας. Απ' όλα έχουν οι 14 ιστορίες της Κίρας Σίνου. Προσοχή όμως, γιατί πέρα από το γνωστικό του πράγματος, μέσα από τις ιστορίες περνάει έντονη και η λογική της αυτοδικίας (το πανίσχυρο Πνεύμα δεν αφήνει τίποτα να περάσει έτσι), που μπορεί τον 16ο αιώνα να ήταν πιο διαδεδομένη, σήμερα ωστόσο έχουμε αποφασίσει να την αφήσουμε πίσω μας. Μια σύντομη συζήτηση λοιπόν για το πώς θα αντιμετωπίζαμε σήμερα καταστάσεις όπως αυτές του κάθε παραμυθιού, ίσως βοηθούσε τα παιδιά να βάλουν τα πράγματα στη θέση τους και να μην περιμένουν λύσεις από πνεύματα - τιμωρούς ή υπερήρωες.

.
Ολοκληρώνοντας, να παρατηρήσουμε ότι ο κεντρικός χαρακτήρας του έργου, το Πνεύμα του Βουνού, μπορεί να συνδεθεί άμεσα με τη φιγούρα του Διαβόλου, μια και διατηρεί το βασίλειό του στον κάτω κόσμο, αγαπάει τα βασανιστήρια με κάρβουνα σε υπόγεια καμίνια και αλλάζει συνεχώς μορφή. Από την άλλη, σε μια ιστορία δείχνει να μην έχει καν ακούσει για τον Χριστό ή την Αγία Γραφή, οπότε ίσως πιο επιτυχημένο θα ήταν να τον συνδέσουμε με έναν χαρακτήρα ανάμεσα στον Άδη, τον Πάνα και μια γερμανική παραλλαγή του Τομ Μπόμπαντιλ, υπερασπιστή της μητέρας Φύσης και διώκτη των εκμεταλλευτών της. Σε κάθε περίπτωση, η εκδοχή που η Σίνου επιλέγει να μας δώσει για την ονοματοδοσία του, είναι αυτή που μας παραδίδει ο γερμανός λαογράφος Johann Karl August Musäus (1735-1787).

Αξίες - Θέματα
Υπευθυνότητα, Δικαιοσύνη, Αξιοπρέπεια, Αλτρουισμός, Ανισότητα, Ιστορία

Εικονογράφηση


Απόσπασμα  
(1)  
Αυτό που μισούσε περισσότερο απ’ όλα στον κόσμο ο Ρίμπετσαλ ήταν η τσιγκουνιά και η εκμετάλλευση. Περιφρονούσε με όλη του την καρδιά τους ανθρώπους που γύρευαν σε βάρος των άλλων να γεμίσουν τη δική τους τσέπη.

Εκείνο τον καιρό, σε μια μικρή πόλη κοντά στους πρόποδες του Ρίζενγκεμπίργκε, ζούσε ένας πλούσιος φούρναρης ήταν ο πρόεδρος των αρτοποιών της περιοχής και είχε μεγάλη θέση στο δημοτικό συμβούλιο. Όμως το μόνο που τον ενδιέφερε στη ζωή ήταν το χρήμα. Δεν το έφτανε πως ήταν πλούσιος, πάσχιζε κιόλας να αυξήσει με κάθε τρόπο την περιουσία του.

Εκείνοι που υπέφεραν περισσότερο απ’ όλους ήταν οι ξυλοκόποι, που του φέρνανε τα ξύλα για το φούρνο. Διάλεγε πάντα τους φτωχότερους και τους έκανε φοβερά παζάρια, κι επειδή αυτοί οι φουκαράδες είχαν απόλυτη ανάγκη τη δουλειά, δέχονταν να την κάνουν κοψοχρονιά, μόνο και μόνο για να μην την χάσουν.

Κάποια μέρα, είχε συμφωνήσει μ’ έναν ξυλοκόπο για ένα φορτίο καυσόξυλα. Ο ξυλοκόπος οδήγησε την άμαξά του στην αυλή του φούρναρη και την ξεφόρτωσε. Χτύπησε ύστερα την πόρτα και μπήκε στο σπίτι για να πληρωθεί. Το αφεντικό καθόταν στο τραπέζι κι έτρωγε με πολλή όρεξη ένα πλούσιο κολατσιό. Μπροστά του είχε ένα μεγάλο χοιρομέρι, που το κρέας του φάνταζε τόσο ρόδινο και ζουμερό ώστε ο ξυλοκόπος ένιωσε να του τρέχουνε τα σάλια. Πιο πέρα βρισκόταν ένα παχύ σαλάμι και μια αφράτη φραντζόλα άσπρο ψωμί. Δίπλα του άφριζε ένα μεγάλο κύπελλο μπίρα. Όσο τσιγκούνικα φερόταν στους άλλους τόσο ανοιχτοχέρης ήταν για τον εαυτό του, και το ολοστρόγγυλο κόκκινο πρόσωπό του μαρτυρούσε ότι δεν του αρνιόταν απολύτως τίποτα.

Ο χωρικός του ζήτησε ευγενικά να πληρωθεί. Ο φούρναρης τράβηξε από την τσέπη του ένα παραφουσκωμένο πέτσινο πορτοφόλι, έβγαλε από κει μερικά ασημένια νομίσματα και τα ακούμπησε πάνω στο τραπέζι. Ο χωρικός τα μέτρησε και είδε ότι λείπανε δέκα από το συμφωνημένο ποσό.

- Αφεντικό, παρακάλεσε ο χωρικός, μη μου κόβεις κι άλλα λεφτά. Αφού την έχουμε συμφωνήσει την τιμή, που είναι ήδη πολύ χαμηλή. Δέχτηκα μόνο και μόνο γιατί έχω πολλά στόματα να θρέψω.
- Τόσα έχω να σου δώσω, δήλωσε ο αρχιτσιγκούναρος. Αν νομίζεις πως είναι λίγα, δεν έχεις παρά να ξαναφορτώσεις τα ξύλα σου και να φύγεις.

Όσο και να παρακάλεσε ο κακομοίρης ο χωρικός, ο φούρναρης δεν του έδωσε ούτε δεκάρα παραπάνω. Στο σπίτι τον περίμεναν τα πεινασμένα του παιδιά και η γυναίκα του, που τον καρτερούσε για να πάει να πληρώσει τους βερεσέδες του μπακάλη. Αναγκάστηκε λοιπόν να πάρει τα λεφτά και να φύγει.

Ευτυχώς που τα άλογά του ξέρανε από μόνα τους το δρόμο για το σπίτι, γιατί ο χωρικός ούτε έβλεπε ούτε άκουγε από τη στενοχώρια του. Αλλιώς τα είχε υπολογισμένα, και τώρα σκεφτόταν τι να κάνει για να τα βγάλει πέρα. Μια φωνή τον έβγαλε από τις μαύρες σκέψεις του:

- Καλέ μου κύριε, μπορείτε να με πάρετε μαζί σας για ένα κομμάτι του δρόμου; Περπατώ πολλές ώρες, και δεν τα νιώθω πια τα πόδια μου.

Ο χωρικός γύρισε και είδε να του χαμογελάει ένα νεανικό πρόσωπο.

- Πήδα πάνω, του είπε. Το κάρο είναι άδειο, κι ένας σαν κι εσένα δεν θα βαρύνει τα’ άλογά μου.
***
 (2) 
Τα χρόνια εκείνα όλα τα φάρμακα είχαν για βάση τους τα βότανα και τις ρίζες, κι εκείνοι που τα μάζευαν κάνανε χρυσές δουλειές. Τρέχανε στα λιβάδια, σκαρφάλωναν στα βουνά και κόβανε χόρτα και βότανα, με τα οποία παρασκεύαζαν φάρμακα μόνοι τους ή τα πουλούσαν στους φαρμακοτρίφτες, που παρασκεύαζαν τα δικά τους ιδιοσκευάσματα.

Όσα βότανα είχαν φαρμακευτικές ιδιότητες, όπως το χαμομήλι και το τσάι του βουνού, το φαρμακοβότανο και η ανεμώνη, ήταν περιζήτητα. Μα κανένα γιατρικό δε θεωρούνταν καλό αν δεν περιείχε μανδραγόρα. Ο μανδραγόρας ήταν μια ρίζα με πολύ παράξενο σχήμα. Είχε τη μορφή του ανθρώπινου κορμιού, και λέγανε μάλιστα πως την ώρα που τον τραβάς από τη γη βγάζει μια ανθρώπινη κραυγή πόνου και απόγνωσης.  Οι άνθρωποι λοιπόν πίστευαν πως πρόκειται για ένα φυτό μαγικό κι επομένως θαυματουργό, πως όχι μόνο γιάτρευε τον άρρωστο αλλά τον έκανε και καλά μόλις εκείνος το έβαζε στο στόμα του. Γι’ αυτό και είχε γίνει πανάκριβος, και, καθώς ήταν ένα φυτό πολύ σπάνιο, όλοι ψάχνανε να τον βρούνε με μανία. Και δεν ήταν λίγες οι φορές που οι απατεώνες ξεγελούσαν τον κόσμο πουλώντας αντί για μανδραγόρα άλλες ρίζες, ακόμη και σέλινο.

Ο μανδραγόρας είναι ένα φυτό που φυτρώνει από μόνο του και είναι δύσκολο να καλλιεργηθεί. Επομένως οι χορταρούδες ήταν αναγκασμένες να προχωράνε όλο και πιο βαθιά μέσα στα βουνά και στα λαγκάδια για να τον ανακαλύψουν. Και τότε ακούστηκε ότι βρέθηκε μια μεγάλη φυτεία σ’ ένα λιβάδι στο Ρίζενγκεμπίργκε. Κανένας όμως δεν τολμούσε ν’ ανέβει μέχρι εκεί, γιατί όλοι ξέρανε πως η περιοχή ανήκε στον Αφέντη του Βουνού και δε θέλανε να ριψοκινδυνέψουν μια συνάντηση μαζί του.

Τον καιρό εκείνο έτυχε να αρρωστήσει πολύ βαριά ένας πλούσιος κτηματίας. Δεν υπήρχε γιατρός που να μην τον είχε φέρει για να τον εξετάσει η γυναίκα του, η Λεονόρε, που τον υπεραγαπούσε. Μα όλοι οι γιατροί σήκωναν τα χέρια ψηλά και λέγανε μ’ ένα στόμα ότι ο ασθενής ήταν καταδικασμένος και ότι η μόνη του ελπίδα ήταν ο μανδραγόρας.

Εντάξει, το ήξερε για το μανδραγόρα, το ήξερε κι από μόνη της η κυρία Λεονόρε πως η ρίζα του έκανε θαύματα, το κακό όμως ήταν πως, όπου και να ρώτησε, όπου και να τον ζήτησε, δεν υπήρχε πουθενά. Είχε γίνει ανάρπαστος.

Η κυρία Λεονόρε έστειλε τους υποτακτικούς της σε όλα τα φαρμακεία, σε όλες τις χορταρούδες, να βρει έστω και μια ξεραμένη ριζούλα. Άδικα όμως. Μόνο ένας υπηρέτης της έφερε την είδηση πως ο Ρίμπετσαλ τον καλλιεργούσε στο βουνό του, σ’ έναν κήπο που τον φύλαγε σαν τα μάτια του, και δεν άφηνε κανέναν να του τον πάρει.

Η γυναίκα του κτηματία ενθουσιάστηκε με την είδηση. Μα ο ενθουσιασμός της πέρασε πολύ γρήγορα. Έμαθε, βέβαια, ότι η ρίζα φύτρωνε στο βουνό, αλλά πού θα έβρισκε άνθρωπο να δεχτεί ν’ ανέβει ίσαμε κει πάνω και να φέρει μερικές ρίζες για τον άντρα της; Ποιος θα ‘χε την αποκοτιά να αναλάβει κάτι τέτοιο με κίνδυνο της ζωής του, ακόμη και για πολλά λεφτά;

Πρώτα ρώτησε τους υπηρέτες της, αλλά εκείνοι της απάντησαν ότι, όσο κι αν επιθυμούσαν να γίνει καλά ο αφέντης τους, ο φόβος τους να συναντηθούν με τον περιβόητο Ρίμπετσαλ ήταν τόσο μεγάλος που δεν τολμούσαν ν’ ανέβουν στο βουνό και να πατήσουν στο λιβάδι του. ύστερα ρώτησε τις χορταρούδες και τους πρόσφερε πολλά λεφτά, αλλά όλες της απάντησαν πως η ζωή τους άξιζε πιο πολλά από τα λεφτά. Ρώτησε άφραγκους φοιτητές, ρώτησε ζητιάνους, μα όλοι τους τρέμανε στη σκέψη και μόνο ότι ίσως έρχονταν αντιμέτωποι με το Πνεύμα του Βουνού, κι αυτό δεν το ‘ θελαν με κανέναν τρόπο.

Είχε πια απελπιστεί, όταν κάποιος της θύμισε τον Πέτερ, ένα φτωχό εργάτη με δώδεκα παιδιά και γονείς γέρους κι άρρωστους, που δυσκολευόταν να τους θρέψει.

- Καλά λες! είπε η κυρία Λεονόρε. Μόνο αυτός μπορεί α δεχτεί, γιατί τα παιδιά του δεν έχουνε ψωμί να φάνε. Ξέρει κιόλας από βότανα, γιατί κάποτε να μάζευε κι εκείνος.

Έστειλε λοιπόν κάποιον να φέρει τον Πέτερ και του έκανε την πρότασή της.

- Ευχαριστώ, κυρία, που με σκέφτηκες, απάντησε ο εργάτης. Το ξέρει δα όλος ο κόσμος πως έχω ανάγκη τα λεφτά που μου προσφέρεις, αλλλά έχω και παιδιά, και τι θα γίνουνε αν πάθω εγώ κάτι; Ποιος θα τα κοιτάξει; Θα μείνουνε στους πέντε δρόμους.

- Εγώ θα τα κοιτάξω, είπε η κυρία Λεονόρε. Σου το υπόσχομαι. Μη φοβάσαι. Θα τα φροντίσω σαν να’τανε δικά μου. Αν είναι να γιάνει ο άντρας μου, δε με νοιάζει τίποτα. Καν’ το για μένα, σε παρακαλώ! τον ικέτεψε και αναλύθηκε σε δάκρυα.

- Έχω και ανήμπορους γονείς, συνέχισε ο Πέτερ, που, μόλο που έτρεμε σαν το ψάρι στην ιδέα και μόνο ότι μπορούσε να βρεθεί αντιμέτωπος με το Ρίμπετσαλ, είχε ήδη πάρει την απόφαση να πάει, προσπαθούσε όμως να βγάλει από τη γυναίκα όσο περισσότερα λεφτά μπορούσε.

- Ας είναι. Κι αυτούς θα τους φροντίσω, φτάνει μόνο να πας. Αλλά μη φοβάσαι, μπορεί και να μη σε πάρει είδηση ότι θ’ ανέβεις στο βουνό. Έχει κι άλλες δουλειές να κάνει το Πνεύμα του Βουνού από το να παρακολουθεί συνέχεια τον κήπο του.

- Αφού είναι πνεύμα του βουνού, δεν είναι ανάγκη να παρακολουθεί. Τα μαθαίνει όλα χωρίς κανέναν κόπο.

Ύστερα από πολλά παζάρια κλείσανε επιτέλους τη συμφωνία, και ο Πέτερ ξεκίνησε αμέσως, γιατί το είχε σαν αρχή του ότι, αν είναι να κάνεις κάτι δύσκολο που δεν μπορείς να το αποφύγεις, καλύτερα να μην το αναβάλεις, αλλά να το τελειώσεις όσο πιο γρήγορα μπορείς.
τηλεοπτική σειρά από την Τσεχία με τον Krakonoš όπως τον ονομάζουν εκεί (πηγή)

Χρήση στην τάξη
Με αφορμή τον μύθο του Παντζαρομέτρη, παρατηρούμε την καθημερινότητα στη γερμανική επαρχία κατά τον 17ο αιώνα (επηρεασμένη ωστόσο αρκετά από το Μεσαίωνα). Μέσα από τις ιστορίες του, μπορούμε να κάνουμε στην τάξη μια αναφορά στην ευρωπαϊκή κουλτούρα κατά τα χρόνια της Αναγέννησης. Όπως πάντα, συμπληρωματικές δραστηριότητες όπως αναπαράσταση με παντομίμα κάποιων από τους μύθους που θα επιλέξουν τα παιδιά, προβολή φωτογραφιών με ζωγραφική, κτήρια και ρουχισμό της εποχής, ακρόαση μουσικής (τα έργα του Michael Praetorius είναι χαρακτηριστικά), μπορούν να βοηθήσουν τους  μαθητές μας να διαμορφώσουν συνολικότερη άποψη. Προσωπικά, εκτός των άλλων σκέφτομαι να βαφτίσω Μανδραγόρα μια πιπερόριζα (ginger), και να σκαρώσουμε κάτι, αλλά το παιχνίδι είναι ακόμα στο στάδιο του σχεδιασμού (οποιαδήποτε βοήθεια ευπρόσδεκτη).


Share/Bookmark

Παρασκευή 7 Σεπτεμβρίου 2012

Διάρρηξη στο τυπογραφείο


Υπόθεση
Στο Μάιντς του 1452, ο Φρίντελ και η Έλζα εργάζονται στο τυπογραφείο του Ιωάννη Γουτεμβέργιου, που χάρη σε μια καινούρια τεχνική, είναι έτοιμος να τυπώσει την Βίβλο. Κάποιος ωστόσο δεν θέλει το έργο αυτό να ολοκληρωθεί, κι έτσι κλοπές, σαμποτάζ και εκβιασμοί, απειλούν την προσπάθεια του εφευρέτη. Θα καταφέρουν τα δύο παιδιά να ανακαλύψουν τον δράστη και να τον σταματήσουν πριν φέρει την καταστροφή;

Χαρακτηριστικά 
Εκδότης: Αρμονία
Συγγραφέας: Ανέτε Νόιμπάουερ (Annette Neubauer)
Μετάφραση: Λίνα Φιλοπούλου
Εικονογράφος: Γιόχαν Μπράντστετερ (Johann Brandstetter)
Τίτλος πρωτοτύπου: Tatort Forschung - Anschlag auf die Buchwerkstatt
1η έκδοση: 2007 (στα ελληνικά 2010)
ISBN: 978-960-7598-42-4
Σελίδες:108
Τιμή: περίπου 10 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ ή εδώ
Τάξεις: Δ', Ε', Στ'

Κριτική
Χαριτωμένη και ενδιαφέρουσα αστυνομική περιπέτεια ιστορικής μυθοπλασίας από τη σειρά Μυστήριο και περιπέτειες, στην οποία περιλαμβάνονται κείμενα με πρωταγωνιστές διάσημες προσωπικότητες όπως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Κάρολος Δαρβίνος και ο Άλμπερτ Άινσταϊν. Στην ιστορία που διαλέξαμε, συναντάμε τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο (Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg ), πατέρα της σύγχρονης τυπογραφίας.

Η γραφή της Νόιμπάουερ είναι απλή και στρωτή, και η μετάφραση δεν δημιουργεί προβλήματα. Η επιμέλεια μοιάζει ιδιαίτερα προσεγμένη, με τα κεφάλαια αρκετά μικρά, το διάστιχο αραιό και την όμορφη και ατμοσφαιρική εικονογράφηση (α/μ) παρούσα σε κάθε δεύτερη σελίδα. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου, ο αναγνώστης καλείται να γίνει συμμέτοχος στην ιστορία, ανακαλύπτοντας τη λύση σε κάποιον γρίφο. Οι γρίφοι είναι μεν απλοί, αλλά ταυτόχρονα ενδιαφέροντες, και περιλαμβάνουν αποκρυπτογράφηση αναγραμματισμών, καθρεπτικής γραφής, ερωτήσεις οπτικής παρατηρητικότητας, μνήμης και κατανόησης του κειμένου. Το σκληρό εξώφυλλο του βιβλίου ανεβάζει λίγο την τιμή, αλλά το κάνει και πιο χαριτωμένο και ανθεκτικό. Στις τελευταίες σελίδες, τα παιδιά θα βρουν τις λύσεις των γρίφων, ένα γλωσσάρι για τους δύσκολους όρους του κειμένου (όπως χειροκίνητο εργαλείο στοιχειοθέτησης), έναν χρονολογικό πίνακα και στοιχεία από τη ζωή και το έργο του εφευρέτη. Θα συναντήσουν τέλος μια δραστηριότητα που θα τους δώσει την ευκαιρία να κατασκευάσουν τυπογραφικά στοιχεία από πατάτα!


Το βιβλίο προτείνεται σε παιδιά Δ', Ε' και Στ' τάξης, και πιστεύουμε ότι θα το απολαύσουν εξίσου αγόρια και κορίτσια.

Gentile da Fabriano, λεπτομέρεια από την Προσκύνηση των Μάγων (1423)

Παρά τα όσα μας προσφέρει το διήγημα, καλά θα κάνουμε (όπως κάθε φορά που διαβάζουμε ένα κείμενο ιστορικής μυθοπλασίας), να κρατάμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας ότι σε αυτό δεν περιγράφονται αληθινά γεγονότα και καταστάσεις. Τα πραγματικά στοιχεία που μας σώζονται για τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο είναι ελάχιστα, καθώς αγνοούμε βασικές πληροφορίες όπως το πότε ακριβώς γεννήθηκε ή το πώς έμοιαζε (η πρώτη του προσωπογραφία εμφανίστηκε 100 χρόνια μετά το θάνατό του), ή πολύ περισσότερο στοιχεία για το χαρακτήρα και τον τρόπο ζωής του. Αυτό είναι ωστόσο ένα τίμημα που πάντα πληρώνουμε, όταν τα βιβλία μας ταξιδεύουν στο μακρινό παρελθόν.

Αξίες - Θέματα
Ιστορία, Επιστήμη, Τεχνολογία

Εικονογράφηση

Απόσπασμα
«Εδώ είμαι», ψιθύρισε η Έλζα, όταν είδε τον Φρίντελ να πλησιάζει το σπίτι μες στο σκοτάδι. Βγήκε κι αυτή από το σπίτι.

«Με περιμένεις ώρα;», ρώτησε ο Φρίντελ χαμηλόφωνα.

«Ναι, νόμισα ότι άλλαξες γνώμη», απάντησε η Έλζα.

Ο Φρίντελ έπιασε την Έλζα από το χέρι και προχώρησαν μαζί μέσα από τα έρημα σοκάκια προς το νεκροταφείο. Το βράδυ οι τάφοι και οι ξύλινοι σταυροί έμοιαζαν ακόμη πιο τρομακτικοί από ότι την ημέρα.

«Πάλι καλά που έχει φεγγάρι», ψιθύρισε ο Φρίντελ, αλλά η Έλζα δεν ήξερε αν συμφωνούσε μαζί του. Τα μονοπάτια του νεκροταφείου διακρίνονταν πολύ καλά, αλλά το ασημένιο φως του φεγγαριού έδινε την εντύπωση ότι πτώματα θα σηκώνονταν από το έδαφος. Μόνο η σιγανή φωνή μιας κουκουβάγιας έσπαγε την απόκοσμη ησυχία.

«Εδώ σίγουρα θα υπάρχουν ένα σωρό αρουραίοι», ψιθύρισε η Έλζα και πλησίασε πιο κοντά στον Φρίντελ.

«Εκεί πίσω είναι ο σταυρός», απάντησε ο Φρίντελ χωρίς να δώσει σημασία στην παρατήρηση της Έλζας. Η σκέψη ότι υπήρχαν παντού τριγύρω τους τρωκτικά δεν του ήταν καθόλου ευχάριστη. Η Έλζα αναγνώρισε το μεγάλο ξύλινο σταυρό, ο οποίος υψωνόταν στη μέση του νεκροταφείου πάνω από τους τάφους.

«Ας περιμένουμε εκεί πίσω από τις ιτιές», πρότεινε η Έλζα και έδειξε μία συστάδα δέντρων λίγα μέτρα πιο εκεί, τα οποία προσέφεραν ασφάλεια. «Έτσι θα κρυφακούσουμε τους συνωμότες χωρίς να μας πάρουν είδηση».

Όταν ο Φρίντελ και η Έλζα κρύφτηκαν πίσω από τους κορμούς των δέντρων, ακούστηκε το κουδούνισμα του νυχτοφύλακα από μακριά. «Δώδεκα η ώρα», είπε χαμηλόφωνα ο Φρίντελ.

«Μεσάνυχτα», απάντησε η Έλζα. Η σκέψη ότι βρίσκονταν στο νεκροταφείο την ώρα των πνευμάτων δεν της άρεσε καθόλου. Ωστόσο δεν είχε καθόλου χρόνο να σκεφτεί πόσα Πάτερ Ημών έπρεπε να πει. Βιαστικά βήματα ακούστηκαν στο δρόμο, τα οποία σταμάτησαν λίγο πριν από το σταυρό.

«Μπορείς να αναγνωρίσεις ποιος είναι;», ρώτησε η Έλζα. «Εγώ βλέπω μόνο μια μορφή, με κάπα από το κεφάλι μέχρι τους ώμους».

«Όχι, δεν αναγνωρίζω κανέναν», είπε ψιθυριστά ο Φρίντελ. «Η σκιά κρύβει εντελώς το πρόσωπό του».

Παρόλο που φορούσε την κάπα, ο άντρας έδειχνε να τρέμει από το κρύο και άρχισε να περπατάει πάνω κάτω μπροστά από το σταυρό.

«Μα πού να είναι ο άλλος;», ρώτησε η Έλζα, η οποία άρχισε να κρυώνει και να νιώθει την υγρασία να περνά μέσα από το φόρεμά της. «Τα πόδια μου έχουν παγώσει».

«Δεν ξέρουμε κιόλας αν πρόκειται για άντρα», απάντησε ο Φρίντελ. «Αλλά ας ελπίσουμε ότι θα το μάθουμε αμέσως».

Ξαφνικά εμφανίστηκε από το πουθενά το φως ενός φαναριού και η μορφή ενός ψηλού άντρα πλησίασε το σταυρό. «Παράξενο», ψιθύρισε ο Φρίντελ καθώς παρακολουθούσε με τα μάτια του το φως.
«Κάποιος έρχεται, αλλά δεν ακούω βήματα».

«Ούτε εγώ», απάντησε η Έλζα και έχωσε τα χέρια της ακόμη πιο βαθιά μέσα στις τσέπες του βαμβακερού της φορέματος. «Μόνο μια εξήγηση μπορεί να υπάρχει: είναι ξυπόλητος».

Με αυτή τη διαπίστωση η Έλζα έτρεμε ακόμη περισσότερο. «Τουλάχιστον αυτός έχει μια κουκούλα στο κεφάλι του», συνέχισε. «Αλλιώς θα πάγωνε.»

«Έτσι που είναι σκεπασμένος, δε θα τον αναγνωρίσουμε», είπε ο Φρίντελ χαμηλόφωνα. «Ποιος μπορεί να…»

«Σσστ», τον διέκοψε η Έλζα. «Τώρα κάτι λένε».

Η Έλζα και ο Φρίντελ άκουγαν με αγωνία μέσα στο σκοτάδι και κοίταζαν το φως του φαναριού, το οποίο λικνιζόταν αργά πέρα δώθε.

«Ο αέρας άλλαξε», μουρμούρισε ο Φρίντελ σχεδόν ανήσυχος. «Τώρα έρχεται από την αντίθετη κατεύθυνση και  οι λέξεις δε φτάνουν σε μας»

Παρόλο που οι φωνές δεν ακούγονταν πια σχεδόν καθόλου, η Έλζα κατάλαβε μερικές σκόρπιες λέξεις ακόμη. «Μιλάνε για το διάβολο και τη Βίβλο» εξήγησε. «Ότι κάτι είναι πολύ επικίνδυνο».

Στο φως του φαναριού ο ξυπόλητος άντρας έβγαλε ένα μικρό δερμάτινο σάκο και τον άνοιξε. Μερικά χρυσά νομίσματα έλαμψαν, προτού αλλάξουν χέρια και εξαφανίστηκαν μέσα στο πανωφόρι. Η συζήτηση συνεχίστηκε τώρα σε πιο υψηλό τόνο με έντονες χειρονομίες: «Και πώς το βλέπεις τώρα; Να κάψουμε το εργαστήριο;», ακούστηκε μέχρι την Έλζα και τον Φρίντελ.

«Σκέψου τη θεϊκή κρίση!», ήρθε η αγωνιώδης απάντηση. Την ίδια στιγμή ο άντρας με την κουκούλα στράφηκε αλλού. «Κοίτα προσεκτικά στην κουφάλα της βελανιδιάς κι εκεί θα βρει το επόμενο σημείωμε με οδηγίες για το τι πρέπει να κάνεις!», είπε επιπλέον. Μετά ο άντρας εξαφανίστηκε το ίδιο αθόρυβα, όπως όταν ήρθε. Ο Φρίντελ και η Έλζα ακολούθησαν το φως του φαναριού του, μέχρι να το καταπιεί εντελώς η νύχτα.

Προβληματισμοί για Συζήτηση
Από τον Gutenberg στο Project Gutenberg
Η εφεύρεση της εκτυπωτικής μηχανής από τον Γουτεμβέργιο, κατέστησε τα βιβλία πιο οικονομικά από τα χειρόγραφα κι έδωσε την ευκαιρία να φτάσουν περισσότεροι τίτλοι σε πολύ περισσότερους ανθρώπους. Η γνώση και οι ιδέες άρχισαν να εξαπλώνονται σε όλο τον δυτικό κόσμο. Μπορείτε να φανταστείτε τα οφέλη για την τότε ανθρωπότητα;

Στις μέρες μας, μια ακόμα επανάσταση για την εξάπλωση της γνώσης πραγματοποιήθηκε με το διαδίκτυο. Άνθρωποι παντού στη Γη, μπορούν να έχουν πρόσβαση σε κείμενα και ειδήσεις μέσω του υπολογιστή ή του τηλεφώνου τους. Πώς θα ήταν ο κόσμος μας αν όλες αυτές οι εφευρέσεις δεν είχαν πραγματοποιηθεί; Θα ήμασταν άραγε αναγκασμένοι να πιστεύουμε ακόμη σε όσα μας έλεγαν οι λίγοι "εκλεκτοί" που κατείχαν τη γνώση;

Χρήση στην τάξη
Στα πρώτα μαθήματα της ιστορίας στην Στ' τάξη, ενημερώνουμε συνήθως τους μαθητές για τα χρόνια που μεσολάβησαν ανάμεσα στην Άλωση της Πόλης και τις αρχές του 19ου αιώνα (στο νέο βιβλίο υπάρχει και χαριτωμένο σχετικό κεφάλαιο). Μέσα στα μαθήματα αυτά, είναι βασικό να μιλήσουμε τόσο για τους μεγάλους εξερευνητές και καλλιτέχνες, όσο και για τους κορυφαίους εφευρέτες που οδήγησαν το άρμα της Αναγέννησης. Το δεύτερο από τα τέσσερα βιβλία αυτού του μήνα, μας δίνει την αφορμή να ασχοληθούμε με τον 15ο αιώνα και τον Γουτεμβέργιο (να και μια σχετική εργασία από τους μαθητές του 1ου Δ.Σ. Ερμούπολης), αλλά και να προσεγγίσουμε με ευχάριστο τρόπο κάποιες παραμέτρους της ζωής των ανθρώπων την εποχή εκείνη: την καθημερινότητα σε μια γερμανική πόλη, τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι εργαζόμενοι, την επιρροή που είχε ακόμα η παπική εκκλησία στον κόσμο και τις ιδέες, αλλά και τον διαρκή φόβο των κατοίκων απέναντι στις θανατηφόρες ασθένειες.

Όπως κάθε φορά, δραστηριότητες εμπνευσμένες από το βιβλίο (αναπαράσταση σκηνών με παντομίμα, κατασκευή τυπογραφικών στοιχείων από πατάτα, ζωγραφική απόδοση ξύλινου πιεστηρίου, παρακολούθηση σχετικών βίντεο) ή και εκτός αυτού (ακρόαση μουσικής της εποχής, παρατήρηση εικόνων, σχετικών ταινιών ή ντοκιμαντέρ) μπορούν να συμπληρώσουν μια αξιόλογη εμπειρία για τους μαθητές μας. Στο ακόλουθο βίντεο, ο ίδιος(!) ο Γουτεμβέργιος εξηγεί πώς δουλεύει η εφεύρεσή του, δίνοντας την ευκαιρία για εξάσκηση στην ώρα των Γερμανικών.


Share/Bookmark

Σάββατο 1 Σεπτεμβρίου 2012

Μπέογουλφ

Υπόθεση
O Γκρέντελ, το τέρας του κακού, ρημάζει το βασίλειο του Ρόθγκαρ στη Δανία, και κανένας από τους άντρες του δεν μπορεί να τον σταματήσει. Τα θλιβερά νέα φτάνουν στην απέναντι σκανδιναβική ακτή, στον αρχηγό των Γετών πολεμιστών, Μπέογουλφ. Ο νεαρός παίρνει άδεια από τον βασιλιά του να ξεκινήσει ένα επικό ταξίδι μαζί με 15 γενναίους συντρόφους για να αντιμετωπίσει το τέρας. Άραγε θα τα καταφέρει εκεί που όλοι οι υπόλοιποι απέτυχαν;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Πατάκης
Συγγραφέας: Γεωργία Γαλανοπούλου
Εικονογράφηση: Μάρκος Καρπούζας
ISBN: 960-16-0727-7
Έτος 1ης Έκδοσης: 1996
Σελίδες:60
Τιμή: περίπου 3 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Γ', Δ', Ε'

Κριτική
Διασκευή του ομώνυμου μεσαιωνικού αγγλοσαξωνικού έπους σε ένα ευκολοδιάβαστο αλλά και τρομακτικό παραμύθι. Η γραφή δεν μπορούμε να πούμε ότι διεκδικεί λογοτεχνικές δάφνες (βλ.απόσπασμα), και σε κάποια σημεία (βλ. κεφ. 4) το κείμενο μοιάζει στατικό σαν ρουνική επιγραφή... εν τέλει ωστόσο αναδύεται από τη διήγηση ένα ύφος επικό, που θα μπορούσε να συνεπάρει τους μικρούς αναγνώστες. Τα κεφάλαια είναι μεγέθους 5-6 σελίδων και οι τίτλοι τους αρκετά βοηθητικοί. Η ασπρόμαυρη εικονογράφηση από την άλλη, είναι δυστυχώς περιορισμένη και μάλλον δίνει απλώς τυπικά το "παρών".

Το βιβλίο προτείνεται κυρίως σε αγόρια Γ', Δ' και Ε’ τάξης, αλλά πιθανότατα θα χαρούν να το διαβάσουν και μεγαλύτεροι μαθητές που αρέσκονται σε επικές ιστορίες.

Το παραμύθι αυτό τα έχει όλα: βασιλιάδες, ιππότες, τέρατα, μονομαχίες στην ξηρά και τη θάλασσα, ηρωισμούς αλλά και μάγια, κακία, φόβο, όλα αυτά δεμένα σε ένα μίγμα πραγματικά γνήσιο. Το σκανδιναβικό έπος έχει εμπνεύσει πολλούς συγγραφείς και σεναριογράφους, έτσι τα παιδιά διαβάζοντας το βιβλίο ίσως ανακαλέσουν στη μνήμη τους σκηνές από την τριλογία του Άρχοντα τον Δαχτυλιδιών, από άλλα φίλμ όπως ο 13ος Πολεμιστής, αλλά και ομώνυμες ταινίες (Beowulf and Grendel) και βιντεοπαιχνίδια (Beowulf) που αναφέρονται στο συγκεκριμένο μύθο. Οι φίλοι της λαϊκής παράδοσης, ίσως θυμηθούν τη μονομαχία του Μεγαλέξανδρου με το καταραμένο φίδι, ή την αντίστοιχη πάλη του Διγενή Ακρίτα με το Χάρο, που όπως και το θαλάσσιο τέρας του βιβλίου, αντιπροσωπεύει το απόλυτο κακό.

Να αναφέρουμε στο σημείο αυτό, ότι η συγγραφέας ανήκει πιθανότατα στους καταλληλότερους ανθρώπους που μπορούν να αναπλάσουν μια τέτοια διήγηση, μια και διαθέτει σπουδές στη μεσαιωνική λογοτεχνία. Ίσως αυτό εξηγεί και την ευκολία με την οποία μας μεταφέρει στον σκοτεινό μεσαιωνικό κόσμο, παρουσιάζοντάς τον με τρόπο που δεν μας ξενίζει, παρότι αναφέρεται σε ένα πλαίσιο αξιών (ηρωισμός, σεβασμός στους ευγενείς) εντελώς διαφορετικό από το σύγχρονο.
Το σημείο στο οποίο θεωρούμε ότι θα μπορούσε να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή, είναι οι σκηνές βίας, κάποιες από τις οποίες είναι μάλλον οριακά κατάλληλες για μικρότερα παιδιά. Αυτές, σε συνδυασμό με κάποιες ανατριχιαστικές περιγραφές (βλ. και απόσπασμα) μας αποτρέπουν από το να προτείνουμε το συγκεκριμένο ανάγνωσμα ως ιδανικό για πριν τον ύπνο. (εκτός αν θέλουμε τα παιδιά να βλέπουν στον ύπνο τους τη Γκρέντελ)
Οι μεσαιωνικοί θρύλοι με σκανδιναβούς πρίγκηπες που κάνουν επικά ταξίδια σε χώρες μακρινές, έχουν και κάποια ιστορική βάση. Όποιος έχει άνεση στα αγγλικά, μπορεί να ρίξει (δωρεάν) μια ματιά στο Heimskringla, το χρονικό των βασιλέων της Νορβηγίας, όπου θα συναντήσει πλήθος μεσαιωνικών περιπετειών, περισσότερο ή λιγότερο αληθινών. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και σχετικές με το δικό μας παρελθόν, είναι αυτή του πρίγκηπα Χάραλντ Γ' του αδίστακτου (Harald "Hardrada" Sigurdsson σελ. 431) που έφτασε μέχρι την Ελλάδα, μπήκε στην υπηρεσία της αυτοκράτειρας Ζωής ως αρχηγός της φρουράς των Βαράγγων και δοξάστηκε πολεμώντας ενάντια σε Βούλγαρους και Σαρακηνούς.
Αξίες - Θέματα Γενναιότητα, Αλληλεγγύη Εικονογράφηση
Απόσπασμα  Στα χρόνια του Μεσαίωνα, εκεί που σήμερα βρίσκεται η Δανία, ζούσε ο ειρηνικός και δίκαιος βασιλιάς Ρόθγκαρ. Το όνειρο του Ρόθγκαρ ήταν να χτίσει ένα παλάτι τόσο μεγάλο και λαμπρό, όσο κανένα άλλο παλάτι του Βορρά. Εκεί, από το ψηλότερο σημείο του παλατιού, θα κυβερνούσε τη χώρα του ο Ρόθγκαρ, μοιράζοντας γενναιόδωρα το χρυσάφι του στο λαό του και χαρίζοντας πλούτη σε νέους και γέρους. Χτίστηκε λοιπόν ένα μεγαλοπρεπέστατο κάστρο, που ονομάστηκε Χέροτ, το σπίτι των Δανών. Τόσο μεγάλη ήταν η φήμη του Χέροτ, που πολλοί ταξίδευαν από μακριά για να θαυμάσουν τη μοναδική αρχιτεκτονική του, ν' αγγίξουν τις ολοσκάλιστες χάλκινες πύλες του και να συναντήσουν το γενναιόδωρο βασιλιά Ρόθγκαρ και την καλόκαρδη βασίλισσά του, την Ουέλθια. Όλα φαίνονταν ευτυχισμένα στο Χέροτ, μέχρι τη μέρα που τα τέρατα του κακού, εκείνα που εδώ και πολλούς αιώνες ζούσαν στον κάτω κόσμο, άρχισαν να ζηλεύουν την ειρήνη και την ευτυχία των Δανών. Ζηλόφθονα και αγριεμένα λοξοκοίταζαν τα τείχη του κάστρου κάθε φορά που ο ήχος της λύρας και των τραγουδιών του παλατιού έφτανε στ' αυτιά τους. Γκρέντελ έλεγαν το τέρας του κακού που για πολλά χρόνια θα κατέστρεφε τη γαλήνη και την ευτυχία στο βασίλειο των Δανών. Ο Γκρέντελ κυριαρχούσε στα γειτονικά έλη και κατοικούσε σε υποβρύχιες σπηλιές. Στην οικογένεια του Γκρέντελ ανήκαν διάφορα είδη τεράτων, άλλα παρμένα από τη ράτσα των δρακόντων, άλλα των πιθήκων, άλλα των λύκων. Μια κρύα και σκοτεινή νύχτα, ο Γκρέντελ πήρε την απόφασή του. Δε χωρούσε αναβολή. Η ευτυχία των Δανών αρκετά είχε κρατήσει. Τώρα ήταν η σειρά του κακού να δείξει τη δύναμή του. Έτσι λοιπόν, εκείνος που για αιώνες ενέδρευε στα θολά νερά της λίμνης, αναδύθηκε από την υποβρύχια σπηλιά του. Η μορφή του, τεράστια και αποκρουστική, ήταν μορφή θεριού που ανθρώπινα μάτια δεν έιχαν μέχρι τότε ξαναδεί. Ο Γκρέντελ πάτησε γερά στα πισινά του ποδάρια και όρθωσε το βαρύ κορμί του. Ύστερα, τινάζοντας το απαίσιο κεφάλι του πάνω κάτω και διώχνοντας τις λάσπες που φώλιαζαν στα ρουθούνια του, ρούφηξε με μανία τον υγρό φρέσκο αέρα της κρύας νύχτας. Ήταν ο ίδιος αέρας που χάριζε ζωή σε όλους τους υπηκόους του καλόκαρδου βασιλιά Ρόθγκαρ. Πώς θα' θελε να τους τον κλέψει μια για πάντα! Το καταστροφικό μίσος του Γκρέντελ, προαιώνιο και ασυγκράτητο, οδήγησε τα βήματά του κατευθείαν στο Χέροτ. Βγάζοντας από το στόμα του αφρούς και σάλια, πλησίασε το κάστρο. Σταμάτησε ν' αφουγκραστεί. Κανένας δεν τον είχε δει. Κανένας δεν είχε υποψιαστεί την παρουσία του. Μόνο τα φύλλα των δέντρων θρόιζαν γύρω του. Αφήνοντας ένα ανατριχιαστικό ουρλιαχτό, όρμησε μ'όλη τη δύναμή του μέσα στο παλάτι.
Χρήση στην τάξη
Αυτό είναι το πρώτο από τέσσερα βιβλία που θα παρουσιάσουμε αυτό το μήνα, όλα σχετικά με την κατάσταση στην Ευρώπη ανάμεσα στο Μεσαίωνα και τα τέλη του 18ου αιώνα, ώστε αν κάποιος (εκπαιδευτικός ή γονέας) επιθυμεί, να τα αξιοποιήσει στα αρχικά μαθήματα της ιστορίας της Στ' τάξης. Στις αρχές του επόμενου μήνα, θα στραφούμε στην κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα κατά τις αρχές της επανάστασης του 1821. Μέσα από το διάβασμα των ιστοριών αυτών, λίγη συζήτηση και κάποιες αντίστοιχες δραστηριότητες (θεατρικά παιχνίδια, κατασκευές, κλπ.), τα παιδιά ίσως έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν μια ιδέα για το τι συνέβαινε κατά τα χρόνια αυτά στον κόσμο και το πόσο η Δυτική Ευρώπη εξελίχθηκε ενόσω τα Βαλκάνια παρέμεναν υπό Οθωμανική κατοχή. Για την περίοδο του μεσαίωνα, μπορούμε συμπληρωματικά με την ανάγνωση του Μπέογουλφ να ακούσουμε ψαλμούς της εποχής (βλ. σύνδεσμο) ή έργα πιο λαϊκά και να δούμε στην τάξη τμήματα από την ταινία Πάπισσα Ιωάννα (ίσως το πρώτο εικοσάλεπτο χωρίς όμως το 9ο λεπτό, που περιέχει μια ακατάλληλη σκηνή οικογενειακής βίας) αλλά και βίντεο σχετικά με την τέχνη της εποχής.

Share/Bookmark