Ο Φώτης και ο Αϊ-Βασίλης των Φώτων

Υπόθεση

Τα Χριστούγεννα πλησιάζουν και ο μικρός Φώτης παρατηρεί γύρω του πολλές αλλαγές σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια: στο σπίτι οι γονείς του κουβεντιάζουν ψιθυριστά σαν κάτι να του κρύβουν, η αίθουσα αναμονής στο οφθαλμιατρείο μοιάζει παραμελημένη, ενώ η μαμά του δεν σταματάει πια στον δρόμο για να χαζέψουν τις στολισμένες βιτρίνες! Μαθαίνει τελικά πως "οι καιροί είναι δύσκολοι" και επίσης πως η θέση του μπαμπά στη δουλειά κινδυνεύει. Ο Φώτης αποφασίζει τότε, για να μην επιβαρύνει τον οικογενειακό προϋπολογισμό, να στείλει τη λίστα με τα δώρα που θέλει απευθείας στον Άγιο Βασίλη.

Όταν φτάνει η Πρωτοχρονιά, μια δυσάρεστη έκπληξη περιμένει τους ανθρώπους: ο ήλιος αρνείται να ανατείλει! Αιτία γι' αυτό, η βαριά κατάθλιψη στην οποία έχει πέσει ο Αϊ-Βασίλης! Ένα κλιμάκιο ψυχολόγων στέλνεται στον Βόρειο Πόλο για να διερευνήσει την κατάσταση του Αγίου και διαπιστώνει ότι έχει στεναχωρηθεί ανεπανόρθωτα από την απληστία των σύγχρονων παιδιών... Τα νέα γεμίζουν με τύψεις τον Φώτη και τον φίλο του Πετράκη, κι έτσι αποφασίζουν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους, διοργανώνοντας μια παγκόσμια συνέλευση παιδιών! 

Σ'αυτή αποφασίζεται τα παιδιά να μην ζητάνε πλέον παιχνίδια από τον Άγιο, αλλά φαγητό, νερό και σπίτι για όλους... ειρήνη, νοσοκομεία, φάρμακα, σχολεία και μια ζεστή αγκαλιά για κάθε παιδί. Μάλιστα, τα παιδιά αρχίζουν να στέλνουν κούτες με βοήθεια στον Άγιο, ώστε να τις μοιράσει σε όσους έχουν ανάγκη. Θα καταφέρουν άραγε να γιατρέψουν τον Άγιο Βασίλη και να φέρουν πίσω στον κόσμο το φως και την αγάπη;

  

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Ψυχογιός
Συγγραφέας: Ελισάβετ Κουκουμάκα
Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός
ISBN: 978-960-496-433-8
Έτος 1ης Έκδοσης: 2011
Σελίδες: 72
Τιμή: περίπου 6 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά: εδώ
Τάξεις: Γ', Δ'
Διαβάστε ένα απόσπασμα που προσφέρει ο εκδοτικός οίκος εδώ

Κριτική

Διδακτική πρωτοχρονιάτικη ιστορία που με χιούμορ και ευαισθησία μας μεταφέρει ένα μήνυμα υπέρ της παγκόσμιας συμφιλίωσης και κατά της ανισότητας. Χρησιμοποιώντας πρωτοπρόσωπη αφήγηση για να αποδώσει την οπτική του μικρού Φώτη και με γλώσσα καθημερινή, που ωστόσο παραπέμπει σε αρκετά μεγαλύτερο μαθητή, η συγγραφέας και εκπαιδευτικός "παντρεύει" αρκετά στοιχεία: Αρχικά την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα μας, μ' έναν θλιμμένο, απογοητευμένο και αγχωμένο Άγιο Βασίλη που έχει χρεοκοπήσει, αδυνατώντας να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των παιδιών. Στη συνέχεια, μέσα από το τέχνασμα μιας παγκόσμιας συνέλευσης, βρίσκει την ευκαιρία να μας μιλήσει για το πώς η αδικία στον πλανήτη μας μπορεί να καταπολεμηθεί, αν οι επόμενες γενιές ευαισθητοποιηθούν πάνω στο πρόβλημα και αναλάβουν δράση. Ίσως και να στέλνει με τον τρόπο αυτό ένα έμμεσο μήνυμα στους νεαρούς αναγνώστες της χώρας μας: σε σχέση με άλλα παιδιά στον κόσμο, διαθέτουν (ακόμα) ένα αρκετά υψηλό βιοτικό επίπεδο και θα μπορούσαν να προσφέρουν αντί να απαιτούν. Παρά το μέγεθός της (κοντά στις 6.000 λέξεις) η ιστορία δεν χωρίζεται σε κεφάλαια, η σελιδοποίηση ωστόσο έρχεται με μεγάλα τυπογραφικά και διάστιχο που επιτρέπει ξεκούραστη ανάγνωση. Η εικονογράφηση είναι παρούσα, με περίπου 5 ολοσέλιδες ζωγραφιές, εμβόλιμα στο κείμενο σχέδια και χαριτωμένα διακοσμητικά στα περιθώρια ορισμένων σελίδων. Θα προτείναμε το βιβλίο περισσότερο σε μαθητές των μεσαίων τάξεων του δημοτικού, αλλά και σε μεγαλύτερα παιδιά που αναζητούν ένα ευχάριστο κείμενο για τις γιορτές.

Απλή γλώσσα Ωφέλιμα μηνύματα

Αξίες - Θέματα
Χριστούγεννα, Κρίση, Ανισότητα, Περιβάλλον, Συνεργασία, Δραστηριοποίηση, Υπευθυνότητα

Εικονογράφηση

Με παρουσία στα περισσότερα δισέλιδα, αποδίδει με απλές, καθαρές γραμμές τους κεντρικούς χαρακτήρες της ιστορίας και κάποιες από τις βασικές της σκηνές, αλληλεπιδρώντας διακριτικά με το κείμενο, αλλά περιοριζόμενη ουσιαστικά σε δευτερεύοντα ρόλο. 

Απόσπασμα

Από καιρό πριν, όλα έδειχναν πως τα φετινά Χριστούγεννα δε θα είναι όπως παλιά. Το είχα καταλάβει εδώ και καιρό μελετώντας προσεχτικά όλα μου τα δεδομένα. Γιατί, όπως συχνά λέει ο μπαμπάς μου, που είναι μαθηματικός: «Παρατήρηση, εξεύρεση και μελέτη δεδομένων, εξαγωγή συμπεράσματος».

Ωραία τα λένε οι μεγάλοι! Συχνά πυκνά, όταν είναι να πουν καμιά μεγάλη σοφία, για να καταπλήξουν τα πλήθη, παίρνουν ύφος προβληματισμένο, κοιτούν κάπου στο υπερπέραν και με λόγο σοβαρό και σκεπτικό πετάνε κάτι αρχαίες εξυπνάδες. Και σαν να μην έφτανε αυτό, πρέπει όλοι εμείς, είτε καταλάβαμε είτε όχι, να κουνήσουμε καταφατικά το κεφάλι με φανερή έκπληξη σαν να λέμε: «Ναι, βρε παιδί μου, πού το κατάλαβες; Ακριβώς αυτό ήθελα να πω κι εγώ!»

Εδώ και ένα χρόνο, λοιπόν, παρατηρούσα με μεγάλο ενδιαφέρον ένα σωρό αλλαγές μέσα στο σπίτι μας. Η μαμά συχνά κουβέντιαζε χαμηλόφωνα με τον μπαμπά ή την κουμπάρα της, κρυφά από εμένα, στην κουζίνα. Μάλιστα, όταν πλησίαζα, δήθεν τυχαία, για να κρυφακούσω, δεν καταλάβαινα και πολλά. Μόνο κάτι δύσκολες λέξεις έπιανα, από αυτές που λένε οι μεγάλοι. Και μόλις αντιλαμβανόταν η μαμά το μάλλον αδιάκριτο βλέμμα μου, συνήθιζε να λέει τρυφερά: «Φώτη, αγάπη μου, γιατί δεν πας να δεις μήπως ξύπνησε η μπέμπα;» Και να πω ότι ξύπνησε ποτέ και δεν την πήραμε χαμπάρι; Τρεις μήνες τώρα που είναι στο σπίτι μας, όταν ξυπνάει, την ακούει μέχρι και η φουρνάρισσα στη γωνία!

Τον προηγούμενο μήνα κατεβήκαμε με τη μαμά στην πόλη, για να πάμε στον οφθαλμίατρο. Ο οφθαλμίατρός μου, ο κύριος Βρασίδας, είναι ένας κύριος πολύ συμπαθητικός. Είναι κοντός, μα δεν τον λες με τίποτα μικροκαμωμένο! Έχει μια μεγάλη, ολοστρόγγυλη κοιλίτσα και όλο γελάει δυνατά. Μάλιστα, φοράει και γυαλιά! Όπως τ’ ακούσατε: φοράει γυαλιά! Αν είσαι ολόκληρος οφθαλμίατρος και δεν μπορείς να γιατρέψεις τα ίδια σου τα μάτια, τι να τις κάνεις τις σπουδές και τα πτυχία;

Για να μη μακρηγορώ, όμως, με τις αμέτρητες παρατηρήσεις μου και την ατελείωτη συλλογή δεδομένων, θα σας πω την πιο συγκλονιστική μου ανακάλυψη των φετινών Χριστουγέννων. Εσείς μπορεί να τη θεωρήσετε ένα τυχαίο γεγονός. Μαζί, όμως, με όλα τ’ άλλα μέρη της έρευνάς μου, για μένα ήταν η αρχή της καταστροφής!

Το ιατρείο του κυρίου Βρασίδα δε φημίζεται για το καλό του γούστο και την κομψότητά του. Εκεί μέσα υπάρχουν ένα σωρό αταίριαστα πράγματα, μάλλον συνέπεια πολλών διαφορετικών μετακομίσεων και ανακαινίσεων. Πράγματα φίλων και συγγενών, που όλοι λυπούνται να πετάξουν, γιατί κάποτε τους κόστισαν μια περιουσία. Ειδικά τέτοιες μέρες, τέλη δηλαδή Δεκεμβρίου, όποτε κάνουμε το λάθος και πηγαίνουμε, το μετανιώνουμε πικρά. Από άκρη σ’ άκρη, τόσο το σαλόνι αναμονής, όσο και ο χώρος όπου εξετάζομαι, γεμίζουν με κάθε λογής χριστουγεννιάτικο στολίδι. Τα χρώματα των στολιδιών πολλά και διάφορα: κόκκινα, κίτρινα, πράσινα, βεραμάν, ρουά, χαλκοκόκκινα, μπορντορόδινα και ό,τι άλλο βάζει ανθρώπου νους.

Το πιο βασανιστικό, όμως, είναι τα εκατοντάδες παρδαλά λαμπάκια σε όλο το χώρο, που αναβοσβήνουν με κάθε πιθανό ρυθμό και με κάνουν αν βλέπω αστράκια σε όλο το δρόμο μέχρι το σπίτι. Σκέτο μαρτύριο! Αφού, και υγιής να είσαι, με αυτά αποκτάς σίγουρα μυωπία, αστιγματισμό, στραβισμό, μη σου πω και πρεσβυωπία! Αν ο κύριος Βρασίδας δεν ήταν τόσο ευγενικός και γελαστός, θα έλεγα πως όλα αυτά είναι μέρος ενός σατανικού σχεδίου, για να έχει πάντα πελάτες με όλων των ειδών τα προβλήματα στα μάτια.

Φέτος, όμως, όλα ήταν διαφορετικά. Στο σαλόνι αναμονής δεν είχε πολύ κόσμο, ούτε πολλά μωρά να τσιρίζουν διαρκώς ώσπου να έρθει η σειρά τους. Όμως, το πιο σημαντικό και τόσο ανακουφιστικό για τα καημένα τα ματάκια μου ήταν πως δεν υπήρχαν ούτε τα μισά στολίδια. Και από τα λαμπάκια, τα μισά είχαν καεί και δεν είχαν αντικατασταθεί. Τρομερό! Ποτέ δεν περίμενα ένα τέτοιο ήρεμο περιβάλλον σε αυτό το ιατρείο!

Η γραμματέας, η δεσποινίς Σούλα, με τα ολόλευκα δόντια και το μονίμως κατακόκκινο κραγιόν, έλειπε. Και, όπως κατάλαβα από την ακαταστασία και τη σκόνη στο γραφείο της, είχε να έρθει καιρό. Κρίμα, και ήταν τόσο αστεία και διασκεδαστική!

Ωστόσο, συχνά η συμπεριφορά της με προβλημάτιζε και πάντα την παρατηρούσα καλά καλά, μήπως και καταλάβω τι είναι αυτό που μας κρύβει. Ήταν κοντή, με λεπτά πόδια και τσιριχτή φωνή. Με τα μαλλιά της έκρυβε πάντα προσεχτικά τα αυτιά της. Μας κερνούσε συνέχεια κουραμπιέδες και μελομακάρονα, ό,τι εποχή και να πηγαίναμε. Μια φορά, μάλιστα, θα ορκιζόμουν πως την είδα να κρύβει κάτω από το γραφείο της κάτι κόκκινα παπούτσια με κουδουνάκια, σαν αυτά των ξωτικών.

Αυτές οι παρατηρήσεις μου, μαζί με άλλες, με έκαναν να πιστεύω πως πράγματι ήταν ξωτικό. Ναι, ένα από τα ξωτικά του Άγιου Βασίλη. Είναι γνωστό, εξάλλου, πως ο Άγιος Βασίλης, για να μάθει ποια παιδιά είναι καλά όλο το χρόνο, στέλνει συχνά τα ξωτικά για να μας παρακολουθούν.

Σχόλια

Ο Φώτης θέλει να ειδοποιήσει τα παιδιά όλου του κόσμου για να έρθουν στην παγκόσμια συνάντηση. Έτσι, επικοινωνεί με γνωστούς του στο εξωτερικό, οι φίλοι του γεμίζουν τον τόπο αφίσες, ενώ ο Ντίνος βγάζει ανακοίνωση σε όλες τις παιδικές ιστοσελίδες του κόσμου. Στη συνέχεια, για να μετακινηθούν όλοι οι σύνεδροι στην Ελλάδα, οι αεροπορικές εταιρίες, τα τρένα, τα πλοία και τα λεωφορεία προσφέρουν δωρεάν εισιτήρια στα παιδιά που ταξιδεύουν, οι αλυσίδες εστιατορίων ετοιμάζουν δωρεάν γεύματα, ενώ τα ξενοδοχεία διαθέτουν δωρεάν τα δωμάτιά τους! 

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη γενναιοδωρία των επιχειρηματικών κολοσσών, μια και πρόκειται για παραμύθι· αναρωτιέμαι ωστόσο, μήπως θα ήταν πιο απλό, ρεαλιστικό και ωφέλιμο η παγκόσμια αυτή συνέλευση να πραγματοποιηθεί στον κυβερνοχώρο. 

Απλό, αφού για την πραγματοποίηση μιας τηλεδιάσκεψης, αρκεί πλέον το πάτημα ενός κουμπιού. Ρεαλιστικό, αφού η μαγεία του διαδικτύου έχει αποδειχθεί ότι λειτουργεί, σε αντίθεση με τα φιλάνθρωπα αισθήματα των πολυεθνικών εταιριών, τα οποία εμφανίζονται πλέον μόνο στις χριστουγεννιάτικες ιστορίες. Και ωφέλιμο, επειδή θα παρουσίαζε στα παιδιά έναν τρόπο, τον οποίον όντως μπορούν να υιοθετήσουν για να επικοινωνήσουν με συνομηλίκους τους και να οργανώσουν κοινές δράσεις, στα πλαίσια της κουλτούρας του «παγκόσμιου πολίτη». Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ζούμε στον αιώνα της τεχνολογίας!

αν όλα τα παιδιά της γης... (πηγή)

Όπως είχαμε δει να συμβαίνει και στο Ένα τσαμπί σταφύλι, έτσι κι εδώ, τα παιδιά ενώνουν τα χέρια μέσα στο συμβολικά πυκνό σκοτάδι του παρόντος, για να στείλουν μηνύματα προς τους μεγάλους και να προετοιμάσουν ένα φωτεινότερο αύριο. Με σαφήνεια και μια υποψία διδακτισμού, σε τρία σημεία του κειμένου εκφράζεται η ανάγκη να ξεπεραστούν οι επιφανειακές (αλλά και οι πολιτισμικές, αξιακές, ιδεολογικές, κ.ά.) διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους, ώστε να μπορέσουμε να συνεννοηθούμε και να  συνεργαστούμε. Συγκεκριμένα διαβάζουμε (σ.48) ότι όλοι είμαστε ίδιοι, αν και εξωτερικά φαινόμαστε τόσο διαφορετικοί· λίγο αργότερα πως (σ.50) Όλοι ήμασταν τόσο διαφορετικοί στην εμφάνιση, αλλά τόσο όμοιοι στο μυαλό, στην ψυχή και την καρδιά, ενώ στο τέλος ότι (σ.60) Όσο διαφορετικές κι αν είναι οι πατρίδες μας, οι θρησκείες μας, οι γλώσσες που μιλάμε, άλλο τόσο ίδιες είναι οι καρδιές μας...

Χρήση στην τάξη

Το κείμενο μας δίνει μια πολύ ωραία ιδέα για τις φετινές γιορτές. Αντί να ανταλλάξουμε μεταξύ μας δώρα και παιχνίδια που γρήγορα θα ξεχαστούν, θα μπορούσαμε να συγκεντρώσουμε με την τάξη μας τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης για να τα δωρίσουμε σε ανθρώπους που υποφέρουν. Άστεγοι, άνεργοι και μετανάστες, είναι ευκαιρία να νιώσουν φέτος λίγη ανθρώπινη ζεστασιά!

Τα χρήματα που συγκεντρώσαμε πέρσι, έγιναν τρόφιμα για τα Παιδικά Χωριά SOS. Δραστηριότητες σαν αυτή,
πέρα από τη συνεισφορά τους στο σύνολο, ενισχύουν την αυτοεκτίμηση των μαθητών και τη διάθεση προσφοράς

Μπορεί στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου να μη συναντάμε κάποιο παράρτημα, όμως το κενό αναπληρώνει μια ανάρτηση στην οποία ο εκδοτικός οίκος περιλαμβάνει μια απλοποιημένη θεατρική διασκευή του έργου όπως και έξι δραστηριότητες βασισμένες στο βιβλίο. Ανάμεσα σε αυτές συναντάμε ερωτήσεις Σωστό ή Λάθος, μια άσκηση δημιουργικής γραφής, το παρακάτω κρυπτόλεξο και άλλα ενδιαφέροντα. Καλή διασκέδαση!

Ο Φώτης και ο Αϊ-Βασίλης των Φώτων

Το αλογάκι, η τυχερή πασχαλίτσα, μια αρκούδα κι εμείς

Υπόθεση
Συλλογή τριών διηγημάτων με τους ακόλουθους τίτλους και υποθέσεις:

Εφτά ξύλινα αλογάκια κι ένα αληθινό Έξω από το μεγάλο λούνα παρκ της πλατείας ένα πόνι κοιτάζει τα ξύλινα αλογάκια του καρουσέλ και τα ζηλεύει, επειδή εκείνα είναι πάντα γεμάτα παιδιά. Ο Σαράντος, ένας αδέσποτος σκύλος, το παρακινεί να κυνηγήσει το όνειρό του και να πάει κοντά τους. Έτσι, αλογάκι και σκύλος μπαίνουν στο λούνα παρκ και αρχίζουν να τρέχουν ευτυχισμένα γύρω από το καρουσέλ, με τον κόσμο να τα χειροκροτεί και να τα φωτογραφίζει... Η ζωή τους έχει αλλάξει για πάντα!

Αν έχεις τύχη Μια πασχαλίτσα, απογοητευμένη που τα φυτοφάρμακα έχουν εξαφανίσει όλες τις μελίγκρες, βρίσκει τον παράδεισο σ' ένα κτήμα με βιολογικές καλλιέργειες. Τι θα γίνει όμως όταν ένα χέρι την βάζει κατά λάθος σ' ένα τελάρο με ντομάτες;

Η μεγάλη καφετιά αρκούδα κι εμείς Η Εριέτα, ένας σπίνος, μας μιλάει για την μεγάλη καφετιά αρκούδα που μετανάστευσε στο δάσος τους, καθώς στη μακρινή της πατρίδα έγινε πόλεμος. Τα άλλα ζώα την αντιπαθούν, τη φοβούνται και προσπαθούν να την αποφεύγουν. Μια μέρα όμως, ένα αυτοκίνητο την χτυπά, αφήνοντας τα δύο παιδιά της μόνα κι εκτεθειμένα.Τα ζώα του δάσους, τα βρίσκουν να παίζουν ανέμελα μαζί με το παιδί της αλεπούς και του λύκου και αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι η συμπεριφορά τους απέναντι στη μητέρα τους δεν ήταν σωστή. 

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Πατάκης
Συγγραφέας: Ελένη Δικαίου
Εικονογράφηση: Μανώλης Φωνέτης
ISBN: 978-960-16-4221-5
Έτος 1ης Έκδοσης: 2012
Σελίδες: 60
Τιμή: περίπου 10 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ 
Τάξεις: Α', Β', Γ'

Κριτική

Γραμμένες με ποιότητα λόγου και τρυφερότητα, οι τρεις ιστοριούλες μεταδίδουν στους αναγνώστες ωφέλιμα μηνύματα και μια οπτική περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, ταξιδεύοντάς τους σ' έναν κόσμο όπου οι πρωταγωνιστές είναι ζώα (αλλά ευγενέστατα). Με μέτριο μέγεθος που κυμαίνεται ανάμεσα στις 7 και τις 12 σελίδες, τα κείμενα μας συστήνουν ενδιαφέροντες χαρακτήρες και πρωτότυπες καταστάσεις που δεν κουράζουν και διαβάζονται ευχάριστα. Η σχεδόν πολυτελής έκδοση, μαζί με το σκληρό εξώφυλλο και την πολύχρωμη συνοδευτική εικονογράφηση, διαμορφώνουν τελικά ένα αξιόλογο και καλαίσθητο προϊόν. Εμείς, το προτείνουμε ανεπιφύλακτα σε μαθητές των μικρών τάξεων και σε εκπαιδευτικούς ή γονείς που μέσα από τη λογοτεχνία αναζητούν μηνύματα κατά του ρατσισμού και της ανελευθερίας.

Χαριτωμένες ιστορίες Ωφέλιμα μηνύματα Προσεγμένη έκδοση

Αξίες - Θέματα

Περιβάλλον, Φιλία, Διαφορετικότητα, Δραστηριοποίηση, Μετανάστευση, Ζωοφιλία.

Εικονογράφηση

Όμορφα σκίτσα με απλές γραμμές και ζωηρά χρώματα, συμπληρώνουν το κείμενο αλληλεπιδρώντας κάποιες φορές με τον αναγνώστη.

Απόσπασμα 

Τόσο μεγάλη ήταν η έκπληξη και η χαρά μου που είχα βρεθεί εκεί, τόση η περηφάνια μου για τους συντρόφους μου, ώστε, μέχρι να συνέλθω, μια μελίγκρα που ήταν ακριβώς μπροστά μου, αν και αργοκίνητη, όπως είναι όλες τους, κόντευε να κρυφτεί κάτω από ένα φύλλο. Με έπιασε το φιλότιμο. Όχι και να γίνω ρεζίλι, πρώτη μου μέρα στο κτήμα, και μάλιστα μπροστά στους ξένους ανθρώπους. Να ξεφύγει μελίγκρα μπροστά απ’ το στόμα μου! Όρμησα προς το μέρος της· το φύλλο κάτω απ’ το οποίο πήγαινε να κρυφτεί η μελίγκρα ήταν το τελευταίο πάνω στο κοτσάνι μιας ντομάτας. Και τότε έγινε ό,τι έγινε. Πρώτα άκουσα ένα δυνατό χρατς, κι ύστερα ο κόσμος σκοτείνιασε. Χάθηκε το κτήμα, η λεπτούλα πασχαλίτσα, η χοντρή Ολλανδέζα, κι έμεινα εγώ με την ντομάτα και το κοτσάνι, στριμωγμένη ανάμεσα σε άλλες ντομάτες, μερικές απ’ τις οποίες δεν είχαν κοτσάνι καν. Δοκίμασα να πετάξω, αλλά ήταν αδύνατον. Ήμουν φυλακισμένη κάπου. Όμως δεν ήξερα πού.

Κάνοντας την ανάγκη φιλότιμο, άρχισα τις ερωτήσεις στον εαυτό μου.

«Είσαι ζωντανή;». 

«Βέβαια».

«Σε κατάπιε τίποτε;»

«Όχι φυσικά».

«Μήπως κοιμάσαι και βλέπεις κακό όνειρο;»

«Όχι!»

«Άρα;»

Έστυβα το μυαλό μου να καταλάβω τι μπορούσε να έχει συμβεί, όταν ξαφνικά φώτισε πάλι ο τόπος γύρω μου.

«Αχ, την καημένη την πασχαλίτσα! Την κουβαλήσαμε στο σπίτι μαζί με τις ντομάτες» ακούω μια φωνή και την αμέσως επόμενη στιγμή νιώθω δυο δάχτυλα να με αρπάζουν. Κάποιος με σήκωνε.

Επιτέλους, μπορούσα να δω γύρω μου. Όμως αυτό που έβλεπα δεν το είχα ξαναδεί. Σπίτι. Είχα βρεθεί σε ένα σπίτι ανθρώπων!

Στο μυαλό μου ήρθαν όλες οι τρομακτικές ιστορίες για τις οποίες μιλούσαν τ’ άλλα ζουζούνια. Σπίτι. Ένας τόπος αφιλόξενος και επικίνδυνος. Αυτό μπορούσε να μου το βεβαιώσει κάθε μύγα, κάθε κουνούπι, κάθε ζουζούνι που είχα συναντήσει μέχρι σήμερα στον δρόμο μου.

Προσπάθησα πάλι να πετάξω, μα δεν τα κατάφερα. Αυτός που με είχε πιάσει με κρατούσε μαλακά, είναι η αλήθεια, αλλά δε με άφηνε με τίποτε.

«Τύλιξέ τη σε μια χαρτοπετσέτα».

«Όχου, δυστυχία μου!» μου ξέφυγε.

Ήταν τρομερό. Απαίσιο. Εξευτελιστικό. Θα με τύλιγαν πρώτα κάπου, πριν με σκοτώσουν, γιατί με σιχαίνονταν, λες και ήμουν κατσαρίδα. Δε θα πέθαινα ηρωικά από χελιδόνι ή από ένα οποιοδήποτε άλλο πουλί, για παράδειγμα. Ούτε καν από σαύρα, στις οποίες κάποτε κάποτε γινόμαστε μεζές. Εγώ, ένα περήφανο μέλος του ηρωικού στρατού των εξολοθρευτών, θα εξολοθρευόμουν σε ένα σπίτι ανθρώπων.

Ωστόσο, ήμουν αποφασισμένη να παλέψω ως το τέλος. Έτσι, μόλις ένιωσα τα δάχτυλα που με κρατούσαν να χαλαρώνουν για μια στιγμή, κατάφερα να ανοίξω τις φτερούγες μου, αλλά μάταια, καθώς την επόμενη στιγμή βρέθηκα πάλι τυλιγμένη κάπου.

Η χαρτοπετσέτα! σκέφτηκα.

Τώρα δε μου έμενε παρά να σκύψω το κεφάλι και να υποκύψω στην τύχη μου. Θα πέθαινα, όμως, όσο γινόταν πιο ηρωικά. Και τι ήταν πιο ηρωικό απ’ το να πεθάνω με το τραγούδι του στρατού των εξολοθρευτών στα χείλη.

Άρχισα να τραγουδάω, λοιπόν:

«Εμπρός ο γενναίος στρατός, της μελίγκρας ο ορκισμένος εχθρός. Εμπρός για φυτά ζωηρά και γεμάτη κοιλιά. Ο γενναίος στρατός, της μελίγκρας ο εχθρός, ξεκινά και νικά και πάλι!».

Βέβαια, τα λόγια δεν ταίριαζαν ακριβώς με την περίπτωση, αλλά ταίριαζαν γάντι με την αξιοπρέπειά μου. Άκουγα τη φωνή μου δυνατή και καμπανιστή, όπως ταιριάζει σε κάποια σαν και μένα. Ήμουν περήφανη για τον εαυτό μου, για το μόνο που απορούσα ήταν πώς γινόταν κι όσο τραγουδούσα τόσο άκουγα καινούριες φωνές να ενώνονται με τη δική μου. Σε λιγάκι ήταν λες και τραγουδούσε μαζί μου ολόκληρος στρατός.

Πάει, έχασα τα λογικά μου, σκεφτόμουνα και συνέχισα να τραγουδάω ακόμη και τη στιγμή που ένιωσα να κατρακυλάω κάπου και ο κόσμος γύρω μου φωτίστηκε ξανά. Βρισκόμουν πάνω σε ένα φύλλο. Πρώτα ένιωσα τις μυρωδιές. Μυρωδιά από φρεσκοποτισμένο χώμα και φυτά γεμάτα χυμούς και μελίγκρες… Πολλές μελίγκρες! Τις έβλεπα δίπλα μου, μπροστά μου. Ακόμη και μουσική είχε εκείνος ο τόπος, από παντού γύρω ακουγόταν το τραγούδι μας.

«Εμπρός ο γενναίος στρατός…»

Αυτό ήταν, πάει πέθανα, αποφάσισα. Πέθανα και τώρα είμαι στον παράδεισο της πασχαλίτσας.

Σχόλιο

Τα κείμενα της συλλογής είναι διαποτισμένα με περιβαλλοντική ευαισθησία, αλλά ταυτόχρονα πλούσια και σε κοινωνικές αξίες και διάφορα χρήσιμα διδάγματα για τα παιδιά. 

Στο πρώτο, η περιπέτεια του μικρού πόνι μεταφέρει στους μικρούς αναγνώστες το μήνυμα ότι αξίζει να κυνηγάμε τα όνειρά μας· με τη βοήθεια των φίλων μας, μπορούμε να τα κάνουμε πραγματικότητα και να ευτυχίσουμε! Επίσης, γίνεται προφανές ότι όταν βοηθάμε κάποιον να πετύχει τους στόχους του, μπορεί να αλλάξει και η δική μας ζωή προς το καλύτερο (σ.19).

Στη δεύτερη ιστορία, η αξία που προβάλλεται κατά κύριο λόγο είναι η συντροφικότητα. Όταν η απογοητευμένη πασχαλίτσα βρίσκεται ανάμεσα σε έναν ολόκληρο στρατό από συντρόφους της που τραγουδούν περήφανα, αισθάνεται πως άνοιξε την πόρτα του παραδείσου. Η εικόνα τους την παρηγορεί ακόμα και στις δυσκολότερες στιγμές της και τα λόγια του ύμνου τους της δίνουν κουράγιο. Καταλαβαίνει παράλληλα ο αναγνώστης, τη δύναμη και τη σιγουριά που μπορεί να δώσει σ' ένα μικρό πλάσμα η συγκέντρωσή του σε μεγάλους αριθμούς. Πώς άραγε μπορεί να αξιοποιηθεί αυτή η γνώση στα πλαίσια του σχολικού περιβάλλοντος;

Το τελευταίο διήγημα είναι σαφέστατα αφιερωμένο στην αποδοχή της διαφορετικότητας. Η αρκούδα που έχει φύγει από την πατρίδα της λόγω πολέμου, θυμίζει το έντονο στις μέρες μας -εξαιτίας του πολέμου της Συρίας- πρόβλημα της μετανάστευσης, που οδηγεί χιλιάδες στον θάνατο και απασχολεί μέχρι και τα δελτία ειδήσεων. Οι μικροί αναγνώστες θα συνειδητοποιήσουν μέσα από το κείμενο το πόσο άσχημο είναι το να απορρίπτεις κάποιον που βρίσκεται στην ανάγκη σου, μόνο και μόνο επειδή είναι διαφορετικός. Επίσης, ίσως παραδειγματιστούν από το γεγονός ότι τα παιδιά της αρκούδας παίζουν ανέμελα με εκείνα του λύκου και της αλεπούς, υπερπηδώντας τα κοινωνικά στεγανά και στέλνοντας ένα μήνυμα ανθρωπιάς στους μεγαλύτερους.

Χρήση στην τάξη

Στην τάξη μπορούμε να συζητήσουμε για όλα τα παραπάνω θέματα αλλά και να ενημερώσουμε τους μαθητές σχετικά με διάφορα περιβαλλοντικά ζητήματα.

Έτσι, αφού ρίξουμε μια ματιά στις παρεμβάσεις που κάνει ο Αρκτούρος σε τεχνικά έργα, μπορούμε να συζητήσουμε για τους κινδύνους που απειλούν τις αρκούδες που προσπαθούν να κινηθούν στους βιοτόπους τους μέσα από δρόμους ταχείας κυκλοφορίας και αφού προβάλλουμε σχετικές εικόνες, να οργανώσουμε μια αναπαράσταση με παντομίμα.

Ο μικρός Τζον και ο Νικήτας παίζουν (πηγή)

Επίσης, μπορούμε να κάνουμε λόγο για τα ωφέλιμα έντομα και να δούμε κάποιο animation ή video για τη ζωή της πασχαλίτσας, του αμείλικτου κόκκινου εξολοθρευτή της μελίγκρας!

Στη δική μας τάξη, ασχοληθήκαμε περισσότερο με την περιπέτεια της πασχαλίτσας που ταιριάζει στην εποχή. Συζητήσαμε για κάποια από τα θέματα που αναφέρονται πιο πάνω και έπειτα κλείσαμε σοκολατάκια σε σχήμα πασχαλίτσας μέσα σε πολύχρωμα μπαλόνια που τα ζωγραφίσαμε ώστε να θυμίζουν τα χαριτωμένα έντομα... Την επόμενη μέρα, και αφού η προσμονή μας είχε κορυφωθεί, τα σκάσαμε και ριχτήκαμε στα γλυκά μας σαν να ήταν μελίγκρες! Καλή Πρωτομαγιά!

Το αλογάκι, η τυχερή πασχαλίτσα, μια αρκούδα κι εμείς

Τα τέρατα δεν αγαπούν το φεγγάρι

Υπόθεση

Η μικρή Μαρία είναι ένα κοριτσάκι που ζει χαρούμενα τις μέρες της, μαζεύοντας κεράσια και παίζοντας κυνηγητό. Κάθε βράδυ όμως, τρία τερατάκια την ταλαιπωρούν και δεν την αφήνουν να κοιμηθεί. Για να τα κρατήσει μακριά της, η Μαρία αποφασίζει να φέρει το φεγγάρι στο δωμάτιό της. Αυτό λύνει τα δικά της προβλήματα, δημιουργεί όμως πολλά για τις γάτες, που έξω στο σκοτάδι δεν μπορούν πια να δουν ούτε τη μύτη τους! Οι ποντικοί εκμεταλλεύονται την κατάσταση και αρχίζουν να τρομοκρατούν την πόλη τις νύχτες. Μπορεί άραγε η τάξη να αποκατασταθεί χωρίς η Μαρία να νιώσει και πάλι απροστάτευτη;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Επόμενος Σταθμός
Συγγραφέας: Marjane Satrapi
Μετάφραση: Τώνια Νενοπούλου - Δρόσου
Εικονογράφηση: Marjane Satrapi
ISBN: 978-960-8259-13-3
Τίτλος πρωτοτύπου: Les Monstres n' aiment pas la Lune
Έτος 1ης Έκδοσης: 2001 (στα ελληνικά 2007)
Σελίδες: 28
Τιμή: περίπου 11 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Α', Β', Γ'

Κριτική

Πολύ χαριτωμένο μικρό παραμύθι για τη σημασία της πρωτοβουλίας και της συνεργασίας. Η γλώσσα της μετάφρασης είναι αρκετά απλή και δεν θα δημιουργήσει προβλήματα ακόμα και στους άπειρους αναγνώστες - φειδωλή χρήση μετοχών, σύντομες προτάσεις και σαφήνεια. Η έκταση περιορίζεται σε λιγότερες από 500 λέξεις τυπωμένες με μεγάλα, έντονα στοιχεία και διπλό διάστιχο που επιτρέπει στο κείμενο να αναπνέει. Η έκδοση είναι φροντισμένη, με σκληρό εξώφυλλο και εικονογράφηση πολύχρωμη και πλούσια, ώστε το βιβλίο να διαβάζεται ευχάριστα και ξεκούραστα. Προτείνεται σε παιδιά των μικρών τάξεων του Δημοτικού, ενώ φυσικά μπορεί να διαβαστεί και σε μικρότερα παιδιά, που ίσως αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον ύπνο τους.

Απλή και ενδιαφέρουσα ιστορία Προσεγμένη έκδοση Πλούσια εικονογράφηση

Αξίες - Θέματα

Παραμύθι, Ζωοφιλία, Γάτες, Προβλήματα ύπνου, Δραστηριοποίηση

Σκηνές που ξεχωρίσαμε
Τα παιδιά στην τάξη μας ξεχώρισαν τη σκηνή όπου οι γάτες αρχίζουν να σκοντάφτουν και να παθαίνουν ατυχήματα επειδή δεν μπορούν να δουν.

Εικονογράφηση
Απλή και χαριτωμένη, πολύχρωμη και πανταχού παρούσα, ιδανική για τις ηλικίες στις οποίες απευθύνεται το βιβλίο.

Απόσπασμα
Πριν από πολλά χρόνια

ήταν ένα κοριτσάκι

που το λέγανε Μαρία.

Περνούσε όλη τη μέρα της

χαρούμενα.

Μάζευε κεράσια, έπαιζε κυνηγητό,

διάβαζε αστείες ιστορίες, ζωγράφιζε

λαγουδάκια…

Μα σαν έδυε ο ήλιος,

όλα άλλαζαν.

Και να πώς… Μόλις έπεφτε στο κρεβάτι της

έρχονταν τρία άτιμα τερατάκια της νύχτας

και δεν την άφηναν σε ησυχία.

Το ένα της τσιμπούσε τη μύτη, το άλλο της

τραβούσε τα μαλλιά και το τρίτο της έκανε

γκριμάτσες για να την τρομάζει.

Η Μαρία δεν ήξερε τι να κάνει.

Όπου κι αν πήγαινε να κρυφτεί

τα τρία ύπουλα τερατάκια πάντα

την ανακάλυπταν.

Και δεν ήταν δα

και τόσο δυνατή

για να τα διώξει.

Έπρεπε να αντιδράσει.

Μια νύχτα, καθώς σκεφτόταν

τι να κάνει βλέποντας τον ουρανό

που τον φώτιζε το φεγγάρι,

της ήρθε μια ιδέα:

«Μα και βέβαια» -είπε- «το βρήκα.

Εάν τα τέρατα βγαίνουν μόνο τη νύχτα,

είναι γιατί φοβούνται το φως.

Αν φέρω το φεγγάρι στο δωμάτιό μου

θα πάψουν να μ’ ενοχλούν πλέον».

Καμπούρα στην Ανατολή, το φεγγάρι θα χαθεί -
Καμπούρα στη Δύση, το φεγγάρι θα γεμίσει!

Σχόλιο

Μέσα από το σύντομο αυτό παραμύθι, μπορούμε να εξάγουμε ωφέλιμα διδάγματα για την αξία του διαλόγου και της συνεργασίας. Το κορίτσι της ιστορίας φοβάται τα τερατάκια αλλά δεν επιτρέπεται να στερήσει από τις γάτες το φεγγάρι, γιατί θα δημιουργήσει προβλήματα σε εκείνες. Η Μαρία καταλαβαίνει έτσι μέσα από τον διάλογο με τον γατοβασιλιά, ότι δεν μπορεί να κοιτάζει μόνο τι συμβαίνει στον δικό της κόσμο, αδιαφορώντας για τις ανάγκες των άλλων και τις συνέπειες των πράξεών της. Δέχεται έτσι να υποχωρήσει, προσπαθώντας να βρει μια νέα ισορροπία που να τους εξυπηρετεί όλους.

Να επισημάνουμε εδώ, ότι υπάρχει περίπτωση, αν διαβάσουμε το παραμύθι σε μικρότερα παιδιά που ΔΕΝ έχουν προβλήματα ύπνου, να τους προκαλέσουμε φοβίες από το πουθενά. Αντίθετα, η ίδια ιστορία μπορεί να είναι ιδιαίτερα διασκεδαστική για όσους έχουν εξοικειωθεί με τα νυχτερινά τερατάκια (π.χ. μέσω Monsters Inc.). Ίσως θα ήταν επίσης χρήσιμο να συζητήσουμε με τους μικρούς αναγνώστες ότι μπορεί η Μαρία να παίρνει πρωτοβουλία για να λύσει το πρόβλημά της μόνη της... όμως το σωστό είναι όσο είμαστε μικροί να ενημερώνουμε πρώτα τους γονείς μας για τα όσα μας απασχολούν... και σίγουρα πριν αποφασίσουμε για κάτι σημαντικό -όπως το να κόψουμε το φεγγάρι!

Χρήση στην Τάξη

Στην τάξη ίσως θα μπορούσαμε στο μάθημα της Γλώσσας και αφού παρατηρήσουμε τη λογική πορεία σκέψης της Μαρίας:

Βγαίνουν τη νύχτα > άρα φοβούνται το φως > επομένως μπορώ με το φως να τα απομακρύνω

να μιλήσουμε για τους συμπερασματικούς συνδέσμους. Επίσης, αν το επίπεδο των μαθητών μας το επιτρέπει, μπορούμε να κάνουμε μια σύντομη αναφορά στην παραγωγική (από το γενικό στο ειδικό) και την επαγωγική (από το ειδικό στο γενικό) σκέψη και να επιχειρήσουμε να κατασκευάσουμε δικές μας λογικές προτάσεις, συμπεραίνοντας, προβλέποντας συνέπειες, κατηγοριοποιώντας, και εξηγώντας φαινόμενα που παρατηρούμε γύρω μας.

μοντέλο επαγωγικής σκέψης (Πηγή)

Αν τα παραπάνω δεν σας ενθουσιάζουν, με αφορμή το πάθημα των γατών στο βιβλίο, μπορείτε να συζητήσετε για τα ζώα που κυνηγούν νύχτα (μια πιο πλήρης λίστα στα αγγλικά εδώ). Πόσα από αυτά μπορείτε να σκεφτείτε; Ξέρατε ότι τα αιλουροειδή έχουν 6 φορές δυνατότερη νυχτερινή όραση από τους ανθρώπους, χάρη σε ένα είδος «καθρέφτη» μέσα στο μάτι τους; Πόση ανάγκη έχουν τελικά από το φως του φεγγαριού για να μην παθαίνουν ατυχήματα; Μάλλον καμία... σύμφωνα με αυτό το άρθρο, η πανσέληνος περισσότερο προκαλεί προβλήματα στα συμπαθή κατοικίδια, παρά τα βοηθάει, όπως θα υποθέσει κανείς αν πιστέψει στη μικρή ιστορία του βιβλίου. Μπορούμε άραγε να συγκρίνουμε το πώς βλέπει η γάτα με το πώς βλέπει ο άνθρωπος; Χάρη στη σύγχρονη τεχνολογία, ναι.

Οι γάτες, όπως διαβάζουμε σε αυτό το άρθρο, εκτός του ότι βλέπουν καλύτερα από τον άνθρωπο στο σκοτάδι, έχουν και κάπως ευρύτερο οπτικό πεδίο (200 μοίρες αντί για 180). Στον αντίποδα, εμείς τα δίποδα, βλέπουμε πιο καθαρά και πιο μακριά κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ρίξτε μια ματιά στις φωτογραφίες και εξάγετε τα συμπεράσματά σας ελεύθερα. Μήπως κάποιοι θα προτιμούσαν να βλέπουν όπως οι γάτες;

 Όποιος ζηλεύει, μπορεί μέσα από τη διατροφή του να βελτιώσει την όρασή του, ημερήσια και νυχτερινή. Και βέβαια ο εκπαιδευτικός, αν εντοπίσει ενδιαφέρον σχετικά με το θέμα αυτό (ή αν τρέχει κάποιο αντίστοιχο πρόγραμμα για τη διατροφή), μπορεί μαζί με τους μαθητές να ετοιμάσει για τον τοίχο της τάξης ένα πόστερ με τις τροφές που περιέχουν βιταμίνη Α.

Πηγές βιταμίνης Α  (Πηγή πηγών)

Τα τέρατα δεν αγαπούν το φεγγάρι

Χριστούγεννα στη Γελανδία

Υπόθεση

Καθώς οι γιορτές πλησιάζουν, ο Αϊ-Βασίλης αναρρώνει ακόμα από ένα περσινό ατύχημα που τον άφησε να κουτσαίνει και να αναποδογυρίζει τις συλλαβές στις λέξεις. Στο πλάι του βρίσκεται ο Κάλι Καλ ο καλικάντζαρος, που τον περιποιείται με καταπλάσματα, αφεψήματα μνήμης και καρπούς από το Δέντρο της Αγάπης. Οι υπόλοιποι καλικάντζαροι έχουν αγανακτήσει με την κατάσταση αυτή και αποφασίζουν να δράσουν, ακολουθώντας το καταχθόνιο σχέδιο μιας μυστικής οργάνωσης. Τα πράγματα τότε πάνε από το κακό στο χειρότερο: η σκόνη του γέλιου -συστατικό απαραίτητο για κάθε δώρο- εξαφανίζεται και όταν ο άγιος αναλαμβάνει να βρει ποιος την έκλεψε, τον συλλαμβάνουν και τον φυλακίζουν! Θα καταφέρει άραγε η σύσκεψη των Αγιοβασίληδων όλου του κόσμου να ανατρέψει την κατάσταση, ή θα επικρατήσουν οι δυνάμεις του κακού, που θέλουν τα παιδιά να παίζουν μόνο με πολεμικά παιχνίδια;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Λιβάνης
Συγγραφέας: Αναστασία Ευσταθίου
Εικονογράφηση: Γιώργος Δημητρίου
ISBN: 978-960-14-2090-5
Έτος 1ης Έκδοσης: 2009
Σελίδες: 67
Τιμή: περίπου 10 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Δ', Ε'

Ευχαριστούμε τη συγγραφέα για την προσφορά ενός αντιτύπου στη βιβλιοθήκη της τάξης μας!

Κριτική

Διασκεδαστική χριστουγεννιάτικη περιπέτεια που παντρεύει με όμορφο τρόπο στοιχεία της λαϊκής παράδοσης με τη σύγχρονη τεχνολογία. Η γραφή είναι απλή και χωρίς ασάφειες, ενώ η δράση συνεχής, ώστε το ενδιαφέρον των νεαρών μαθητών να παραμένει αμείωτο. Το παραμυθιακό στοιχείο είναι έντονο και μας προστατεύει από την αγωνία, ακόμα και όταν τα γεγονότα εξελίσσονται αρνητικά: ο αναγνώστης δεν αμφιβάλλει καθόλου ότι με κάποιον τρόπο στο τέλος όλα θα πάνε καλά! Το κείμενο χωρίζεται σε 12 κεφάλαια (έκτασης 1-4 σελίδων) και διαβάζεται χωρίς να κουράζει, κάτι στο οποίο συμβάλλει και η πολύχρωμη, πανταχού παρούσα εικονογράφηση. Το βιβλίο προτείνεται κυρίως σε παιδιά των μεσαίων τάξεων του Δημοτικού, αλλά λόγω θέματος μπορεί να διαβαστεί ευχάριστα και από μεγαλύτερους.

Ωραία γραφή, ενδιαφέρον θέμα Αρμονικό πάντρεμα λαϊκής παράδοσης και τεχνολογίας Χρήσιμα μηνύματα συνεργασίας χωρίς διδακτισμό Προσεγμένη έκδοση, μεγάλο μέγεθος, σκληρό εξώφυλλο

Υπερβολές στο τρίτο μέρος ίσως δώσουν λάθος μηνύματα

Αξίες - Θέματα

Χριστούγεννα, Παραμύθι, Φιλία, Καλικάντζαροι, Συνεργασία, Διαφορετικότητα

Εικονογράφηση

Πολύχρωμες δισέλιδες ζωγραφιές σε κάθε κεφάλαιο, μας βοηθούν να παρουσιάσουμε την ιστορία και σε μικρότερα παιδιά. Η αισθητική των εικόνων δεν συμβαδίζει πάντα με του κειμένου, ενώ οι δυνατότητες που αυτό προσφέρει, έχω την εντύπωση ότι δεν αξιοποιούνται στο έπακρο.

Απόσπασμα

Οι άλλοι καλικάντζαροι δεν έκρυβαν την αντιπάθειά τους για τον Κάλι και τον άγιο. Η ομάδα Τουσπρώχνω και η ομάδα Τουστραβάω δεν πριόνιζε πια το Δέντρο της Αγάπης που κρατούσε τη Γη.

«Ο Αϊ-Βασίλης φταίει για όλη  μας τη δυστυχία. Φτου!» είπε ένας κακομούτσουνος μια μέρα.

«Ναι, ναι, αυτός ο χοντρομπαλάς, ο φαταούλας κοκκινομούρης άγιος», απάντησε ένας άλλος, πλακουτσομύτης, φυσώντας με δύναμη τη μύτη του μέσα στα δάχτυλά του.

«Μας ξελόγιασε και τα παιδιά μας. Πού τα χάνεις, πού τα βρίσκεις, όλη τη μέρα στη σπηλιά του Κάλι Καλ να φτιάχνουν δωράκια. Ακούς εκεί δωράκια!» βροντοφώναξε ο πιο δυνατός απ’ όλους, ο Μανδραμπούλος, ο αρχηγός τους. Του φαινόταν αδιανόητο η γενιά των καλικαντζάρων να υπηρετεί τα παιδιά των ανθρώπων.

«Μας τη δίνουν τα δωράκια!» είπαν οι Τουσπρώχνω εν χορώ.

«Μας τη δίνουν τα δωράκια!» επανέλαβαν οι Τουστραβάω πιο δυνατά ακόμα.

«Κι από πάνω τρυγάνε καθημερινά το Δέντρο της Αγάπης, κουβαλώντας του καλάθια με αγκαθωτά αγαπουλίνια, αυτά τα αηδιαστικά φρούτα σε σχήμα καρδιάς. Μπλιαχ!» συμπλήρωσε με οργή ο Μανδραμπούλος κλοτσώντας το χώμα.  

«Το πολύ το Κύριε ελέησον το βαριέται και ο Θεός», πετάχτηκε ένας κατάμαυρος πλατυπόδης από την ομάδα Τουσπρώχνω. Έβαλε το χέρι πάνω στον ώμο του Μανδραμπούλου και πρόσθεσε: «Αρχηγέ, λάβε τα μέτρα σου, γιατί δε μας βλέπω καλά. Μου μυρίζει πολλή καλοσύνη εδώ πέρα και δε μου αρέσει καθόλου».

«Πλησιάζουν Χριστούγεννα και το Δέντρο της Αγάπης δε λέει να πέσει» αγανάκτησε ένας κοκαλιάρης.

«Και πού ακούθτηκε να ζει ο Άγιοθ Βαθίληθ παρέα με ένα καλικάνδαρο θτη θπηλιά του; Αυτό είναι πρωτάκουθτο», σχολίασε μια ψευδή καλικαντζαρίνα.

Ο Μανδραμπούλος κούνησε το κεφάλι σαν να συμφωνούσε με όλα όσα λέγονταν και είπε: «Μη φοβάσαι, Κάκη Καν, λίγα είναι τα ψωμιά του άγιου. κι ακόμα πιο λίγα του Κάλι Καλ, του καλλιτέχνη μας. Έχω τα σχέδιά μου, μην ανησυχείτε».

Σχόλιο

Πολλοί είναι οι συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας που έχουν επιχειρήσει να συμπεριλάβουν τη νέα τεχνολογία στα βιβλία τους, σπάνια όμως συναντάμε τις ΤΠΕ να εντάσσονται σε μια ιστορία τόσο άφοβα και με τόσο φυσικό τρόπο. Η καλή χρήση της τεχνολογίας προβάλλεται σε αρκετά σημεία, αφού π.χ. βλέπουμε το διαδίκτυο να πρωτοστατεί ως μέσο άντλησης πληροφοριών (σ.24), αλλά και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο να συμβάλλει στην κυκλοφορία των ειδήσεων (σ.34), φέρνοντας τα παιδιά όλου του κόσμου πιο κοντά. Κάπως έτσι, ο Γιόχαν από την Αυστρία και ο Μάτος Αλατιέρας από την Ισπανία, συμβάλουν ο καθένας στο μέτρο των δυνατοτήτων του ώστε να βρεθεί και να απελευθερωθεί ο αγαπημένος Άγιος, παραδίδοντας στους αναγνώστες και ένα μήνυμα συνεργασίας. Προς την ίδια κατεύθυνση οδηγεί και η εγκάρδια συνεννόηση των Αγιοβασίληδων. Όλα τα παραπάνω, συνθέτουν τελικά ένα ηχηρό μήνυμα: πως υπάρχουν κοινές αξίες στη βάση των οποίων η ανθρωπότητα μπορεί να βαδίσει ειρηνικά. Και επίσης, πως η πολιτισμική ποικιλότητα και η τεχνολογία δεν είναι υποχρεωτικά έννοιες ανταγωνιστικές, αρκεί η όποια πρόοδος να υπηρετεί το καλό της ανθρωπότητας (σ.59) και όχι το κέρδος (π.χ. μικροτσίπ κατά του γέλιου).

απόδραση στο Rambo III (πηγή)

Στο τρίτο μέρος του βιβλίου που ξεκινάει με την επιχείρηση απελευθέρωσης του Αϊ-Βασίλη, η ομοιογένεια της ιστορίας μοιάζει να κλονίζεται: εικόνες που παραπέμπουν σε χολιγουντιανή ταινία δράσης, αλλοιώνουν ως έναν βαθμό την παραμυθιακή ατμόσφαιρα των προηγούμενων κεφαλαίων. Χαρακτήρες - υπερήρωες εμφανίζονται πάνω σε εντυπωσιακά οχήματα και χρησιμοποιούν φαγητά - υπερόπλα σε μια σειρά από ενέργειες που θα μπορούσαν και να λείπουν... Συγκεκριμένα, μέσα σε λίγες σειρές παρελαύνουν μπροστά στα μάτια μας ένα πυρηνικό βαγόνι, ένα έλκηθρο που σέρνουν τεράστιες πολικές αρκούδες, ένα μαγικό σπρέι εξαφάνισης, εκκωφαντικές σειρήνες, αναδιπλούμενες οροφές με πυροβόλα και διαδοχικές βροχές από πουτίγκες, τσίλι, κρέμα γάλακτος, καρμπονάρες και κέικ εναντίον των "κακών". Όλα αυτά μπορεί να ενισχύουν το πανηγυρικό κλίμα της νίκης, ταυτόχρονα όμως δεν ξεφεύγουν από την υπερβολή και κάπου θυμίζουν λίγο ταινίες τύπου Ράμπο. Μήπως είναι τελικά οξύμωρο, ακόμα κι αν κανόνια και μυδραλιοβόλα έχουν γεμίσει με γλυκά, να απαιτείται μια πολεμική σκηνή για να επικρατήσουν οι ειρηνιστές επί των πολεμοχαρών αντιπάλων τους;

Ο βασιλιάς της Γελανδίας φυλακισμένος δίπλα στον Αϊ-Βασίλη
- από εκδήλωση της βιβλιοθήκης του Κολλεγίου Αθηνών (Πηγή)

Χρήση στην Τάξη

Στο μάθημα της Γλώσσας, μια εύκολη και διασκεδαστική δραστηριότητα θα ήταν να προσπαθήσουμε και μεις να μιλήσουμε σαν τον Αϊ-Βασίλη του βιβλίου, αναποδογυρίζοντας τις συλλαβές και στέλνοντας μπερδεμένα μηνύματα προς τους συμμαθητές μας. 

Αρκετές σκηνές είναι πολύ θεατρικές και προσφέρονται για παντομίμα, όπως εκείνη με τον άγιο στη φυλακή να σκέφτεται το σπίτι του (σ. 36). Από το συγκεκριμένο επεισόδιο, η Β΄ τάξη του ολοημέρου στο σχολείο μας, κατασκεύασε ένα μικρό σκηνικό από πλαστελίνη...

Στα πλαίσια άλλων μαθημάτων (Θρησκευτικά, Ξένες Γλώσσες), η Λίγκα των Αγιοβασίληδων που συνεδριάζει στο βιβλίο, μπορεί να μας εμπνεύσει να παρουσιάσουμε (με τραγούδια, πληροφορίες, ζωγραφιές, μικρές ιστορίες, κατασκευές, κλπ.) κάποιες εναλλακτικές απεικονίσεις του Αϊ-Βασίλη απ' όλο τον κόσμο, όπως τον Father Christmas, τον Weihnachtsmann, τον Santa Claus, τον Σβάτι Μίκαλας (Svatý Mikuláš), τον Περ Νοέλ (Père Noël), τον Παππού χιονιά (Дед Мороз), αλλά και παρόμοιες παραδοσιακές μορφές που φέρνουν δώρα, όπως τον Χοτεϊόσο (ほていおしょ) από την Ιαπωνία, τον Ντουν Τσε Λάο Ρεν, (Sheng Dan Lao Ren - 圣诞老人) από την Κίνα και τη Ιταλίδα μάγισσα Μπεφάνα (Befana)!

Ακόμα περισσότερες ιδέες (όπως δημιουργία παζλ) για να αξιοποιήσουμε το βιβλίο, μας δίνει το παρακάτω βίντεο, επιμελημένο από την ίδια τη συγγραφέα που πάντα πλαισιώνει τις δημιουργίες της με πλήθος παιχνιδιών και δραστηριοτήτων!

Χριστούγεννα στη Γελανδία

Καπετάν Κώττας

Υπόθεση

Τον Δεκέμβρη του 1893, ιδρύεται στη Σόφια μια μυστική οργάνωση με σκοπό τον βίαιο εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας. Την ίδια περίπου εποχή, σ' ένα χωριό της Φλώρινας όπου ο Τουρκαλβανός μπέης εκμεταλλεύεται τους κατοίκους, ο καπετάν Κώττας ορθώνει το ανάστημά του. Τούρκοι επιχειρούν να τον δολοφονήσουν, αλλά σκοτώνει τον μπέη εκείνος και το σκάει για το βουνό! Σύντομα μετατρέπεται σε λαϊκό ήρωα, καθώς τιμωρεί όσους καταπιέζουν τους ντόπιους. Η δράση του κρατάει τους Τούρκους μακριά, εμποδίζει όμως και την εξάπλωση των Βουλγάρων· γι' αυτό ο Πάντο Κλιάσεφ τον προσεταιρίζεται και τον πείθει να πολεμήσει κοντά τους... σκοπός του δεν είναι παρά να του στήσει μια ύπουλη ενέδρα, στην οποία ο Κώττας τραυματίζεται βαριά. Χωρίς κανέναν να τους σταματά, οι κομιτατζήδες ξεχύνονται στα χωριά της περιοχής και τα τρομοκρατούν ώστε να απαρνηθούν το Πατριαρχείο. Νέος δεσπότης Καστοριάς ορίζεται όμως ο Γερμανός Καραβαγγέλης, που με το θάρρος του εμπνέει τους κατοίκους να δηλώσουν και πάλι την ελληνικότητά τους. Καταφθάνει τότε από την Αθήνα και ο Παύλος Μελάς με τους πρώτους αξιωματικούς, ενώ σύντομα επιστρέφει στη δράση και ο καπετάν Κώττας... όταν το 1904 οι Τούρκοι τον συλλαμβάνουν, ο μακεδονικός αγώνας έχει ήδη τους πρώτους του ήρωες.

Χαρακτηριστικά

Εκδότης: Ψυχογιός
Συγγραφέας: Γαλάτεια Γρηγοριάδου - Σουρέλη
Εικονογράφηση: Διατσέντα Παρίση
Φωτογραφίες: Λάζαρος Χατζατουριάν - Γεώργιος Ασημακόπουλος
ISBN: 978-960-274-013-2
Έτος 1ης Έκδοσης: 1969 (από Πάπυρος)
Σελίδες: 190
Τιμή: περίπου 8 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ ή εδώ
Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο

Κριτική

Μια εξαιρετική ιστορική βιογραφία, που μορφώνει και συγκινεί. Με γραφή απλή και γεμάτη αμεσότητα, η συγγραφέας μας ταξιδεύει στα γεγονότα που σηματοδότησαν την αρχή του Μακεδονικού Αγώνα. Οι χαρακτήρες αφορούν αληθινές προσωπικότητες και τα συμβάντα που περιγράφονται είναι πραγματικά. Η δράση είναι διαρκής και κορυφώνεται γραμμικά μέσα από συγκλονιστικές εξελίξεις. Το βιβλίο χωρίζεται σε 25 σύντομα κεφάλαια (3-13 σ. το καθένα) που δεν κουράζουν, αλλά αντίθετα κρατούν το ενδιαφέρον μας ζωντανό μέχρι την τελευταία σελίδα. Η παλιά έκδοση είναι με σκληρό εξώφυλλο, περιέχει λιγοστές ζωγραφιές που αναπαριστούν σκηνές από το κείμενο και μικρά σκίτσα στο άνοιγμα και το κλείσιμο των κεφαλαίων. Συναντάμε επίσης κάποιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες από το σπίτι και την οικογένεια του επαναστάτη οπλαρχηγού. Προτείνουμε το βιβλίο ανεπιφύλακτα, κυρίως σε αγόρια των μεγάλων τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου. Οι φίλοι των ιστορικών μυθιστορημάτων δεν πρέπει να το χάσουν, καθώς η πλοκή του περιγράφει την κατάσταση στη Μακεδονία μέχρι τον Οκτώβριο του 1905, ένα χρόνο πριν δηλαδή (Οκτ. 1906) τα Μυστικά του Βάλτου πιάσουν το νήμα για να συνεχίσουν την ιστορία.

Καλογραμμένο κείμενο που ενημερώνει και συγκινεί Ολοζώντανοι χαρακτήρες Αναφορά σε πραγματικά γεγονότα

Απουσία βοηθητικού παραρτήματος (με χάρτη, λεξιλόγιο, χρονικό) Δεν αποφεύγεται η μονομέρεια

Αξίες - Θέματα
Ιστορία, Γενναιότητα, Πατριωτισμός, Περιπέτεια, Δραστηριοποίηση, Μακεδονία

Σκηνές που ξεχωρίσαμε

Πολλές οι δυνατές σκηνές. Μια από τις πιο ξεχωριστές, όταν οι συγκεντρωμένοι από τους Βούλγαρους χωρικοί, προτιμούν να θυσιαστούν παρά να υπογράψουν τα χαρτιά που τους ζητάει ο αρχικομιτατζής Τσακαλάρωφ (σ.125-129).

Εικονογράφηση

Οι λίγες ολοσέλιδες ζωγραφιές, αναπαριστούν σκηνές από τη διήγηση, ενώ μικρά σκίτσα στολίζουν την αρχή και το κλείσιμο των κεφαλαίων.

Απόσπασμα
Τι να σκέφτεται ο Άγιος; Έτρεμε το φυλλοκάρδι του Κώττα, μα δεν τολμούσε να πει τίποτα άλλο. Κι ο Δέσποτας σκεφτόταν αυτά που ‘γραφε χθες το πρωί στο ημερολόγιό του.

Όταν έφτασα εδώ, βρήκα τον τόπο σε άθλια κατάσταση. Ο πόλεμος του ’97 είναι ακόμα πρόσφατος. Οι Τούρκοι από μίσος για την Ελλάδα υποστηρίζουν τας εξαρχικάς αξιώσεις· οι Βούλγαροι επωφελούνται της ψυχολογικής καταστάσεως και είναι κύριοι του τόπου. Οι βλέψεις του βουλγαρικού κομιτάτου φθάνουν ως τον Αλιάκμονα και τα καστανοχώρια και γι’ αυτό το στρατόπεδο των συμμοριών στήθηκε στα Κορέστια της Καστοριάς για ν’ αποδείξουν μια μέρα στην ευρωπαϊκή διπλωματία ότι στην Καστοριά πρέπει να χαραχτούν τα σύνορα της ονειροπολούμενης Μεγάλης Βουλγαρίας. Στην αρχή συγκροτήθηκαν εκεί δυο συμμορίες· η μια υπό τον Πετρόφ από το Σίστεβο για τα Κορέστια, η άλλη υπό τον Μαρκόφ από το χωριό Πατέλι για την περιφέρεια Φλωρίνης. Τα πρώτα αιματηρά κρούσματα παρουσιάστηκαν στην επαρχία Καστοριάς. Το βουλγαρικό κομιτάτο εκτελώντας το ανθελληνικόν του σχέδιον, άρχισε να ρίχνει τον ένα ύστερα από τον άλλον τους στύλους των ελληνικών κοινοτήτων, για να εμπνεύσει τον πανικόν, να υποτάξει τον πληθυσμό στη βουλγαρική Εξαρχία. Το ελληνικό αίμα άρχισε να βάφει τη γη της Μακεδονίας, τα σλαβόφωνα χωριά μπρος στο τραγικό δίλημμα «Εξαρχία ή θάνατος» αποσκιρτούν στην Εξαρχία. Η κατάστασις γίνεται απελπιστική. Οι συμμορίες συγκαλούν τη νύχτα τους χωρικούς μέσα σ’ εκκλησίες κι αφού τους ορκίσουν στο κομιτάτο, τους αποσπούν υπό την απειλή των όπλων αναφορές προς την Εξαρχία και την Κυβέρνηση, όπου δηλώνουν ότι αποσκιρτούν στην Εξαρχία. Όσοι από τους χωρικούς κινδυνεύουν ως ύποπτοι στους Βουλγάρους καταφεύγουν στην Καστοριά, οι δάσκαλοι εγκαταλείπουν τις θέσεις τους.

Αφού μελέτησα την κατάσταση πήγα στο Προξενείο του Μοναστηριού να συνεννοηθώ με τον πρόξενο. Του εξέθεσα τα πράγματα, του είπα ότι η προπαγάνδα η βουλγαρική κερδίζει έδαφος, ότι κάθε μέρα γίνονται φόνοι κι εκβιασμοί. Οι βούλγαροι κομιτατζήδες λένε στους δικούς μας «Δε θα πάτε στη Μητρόπολη». Κι αν πάνε τους σκοτώνουν. Ο Πεζάς μού είπε ότι η κατάσταση αυτή είναι κι εδώ κι αλλού. Μου είπε όμως ο Πεζάς να κάνω μια έκθεση προς την Κυβέρνηση κι έκαμα μια και την έστειλε ο ίδιος ο πρόξενος στο Υπουργείο. Σ’ αυτή τους υποδείκνυα ότι ήταν αδύνατο να κρατηθεί ο αγών χωρίς ελληνικά σώματα. Η έκθεση στάλθηκε μα χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Σε λίγες εβδομάδες πήγα πάλι στο Προξενείο και ο πρόξενος μου είπε ότι όχι μόνο δε μας στέλνουν βοήθεια, αλλά μας εμποδίζουν.

«Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα», μου λέει…

«Μα καλά», του απαντώ, «κάθε μέρα χύνεται αίμα ελληνικό. Κάθε μέρα οι ορθόδοξοι αποσκιρτούν. Αυτοί σκοτώνουν. Το κομιτάτο τούς δυναμώνει, θα μείνω λοιπόν με τα χέρια δεμένα; Τότε χάθηκε η Μακεδονία…»

Κι αυτός ήταν σύμφωνος. Γύρισα απελπισμένος στην Καστοριά και αποφάσισα να ενεργήσω όπως μπορούσα μόνος μου.

Αναστέναξε με ανακούφιση ο Καραβαγγέλης.

- Θεέ μου! ψιθύρισε. Πόσο γρήγορα ήρθε η απάντηση στο αίτημά μου!

- Είπες τίποτα, Δέσποτα; ανησύχησε ο Κώττας.

- Θα σου πω μια ιστορία, άρχισε ο Άγιος. Μια φορά ήταν μια χώρα. Όμορφη, πανέμορφη, όπως είναι οι βασιλοπούλες στα παραμύθια. Τη λέγανε Μακεδονία, μάνα είχε την Ελλάδα κι είχε αφέντη της το Μεγαλέξαντρο. Μα, σαν όμορφη που ήτανε, πολλοί τη λαχταρούσανε. Και περισσότερο αυτοί που είχαν γειτονιά μαζί της. Τη βλέπανε το πρωί σαν λουζότανε στα ποτάμια της, τη βλέπανε τ’ απόγευμα σαν μαζεύονταν τα πουλιά στα δέντρα της. Μα με τέτοιον αφέντη, εύκολο δεν ήταν να κάνουν δικιά τους τη Μακεδονία. Σαν πέθανε ο Μεγαλέξαντρος αναγάλλιασαν. «Τώρα είναι δικιά μας», είπαν. «την κουρσεύουμε». Και το πρώτο που ήθελαν ήταν να ξεχαστεί ο Μεγαλέξαντρος. Μα η γης όλο και το θυμίζει στα παιδιά και στα εγγόνια του στρατηλάτη. Όλο και βγάζει αγάλματα, νομίσματα χρυσαφικά, στολίδια, να τα βλέπουν τα παιδιά και τα εγγόνια του Μεγαλέξαντρου να μην ξεχνάν την τρανή γενιά τους. Κι εγγόνι του Μεγαλέξαντρου είσαι κι εσύ, Κωνσταντή!

Έβγαλε από τη μέσα τσέπη ο Δέσποτας ένα νόμισμα. Το ‘δωσε στον καπετάνιο.

Μέσα από το φως του φεγγαριού του χαμογέλασε η μορφή ενός εφήβου.

- Ο Μεγαλέξαντρος είναι και γύρω γύρω ελληνικά γράμματα, εξήγησε ο Καραβαγγέλης.

Έσκυψε ο Κώττας ξανά, κοίταξε το όμορφο πρόσωπο. Κάτι σαν παράκληση είχαν τα μάτια του στρατηλάτη.

«Βοήθησε…» είπε στον Καπετάνιο και τώρα θαρρείς πως, όπως τον κοίταζε ίσια στα μάτια, τον διέταζε.

- Θα βοηθήσω, του υποσχέθηκε ο Κώττας, κι όλο λαχτάρα έφερε το νόμισα στα χείλη και το φίλησε.

- Θα σου πω μια αληθινή ιστορία για ένα τέτοιο νόμισμα, χαμηλόφωνα συνέχισε ο Δεσπότης: Μάλωναν μια μέρα ένας Βούλγαρος κι ένας Έλληνας, υπηρέτες κι οι δυο ενός πασά. Άκουσε ο πασάς τις φωνές στην αυλή και τους κάλεσε. «Τι πάθατε κι από το πρωί τρωγόσαστε;» τους ρώτησε. «Να, αφέντη», έπιασε να εξηγεί ο Βούλγαρος, «έχουμε ένα νόμισμα με το κεφάλι ενού βασιλιά απάνω».

«Δικός μου ο Βασιλιάς, ο Μεγαλέξαντρος», λέει ο Γραικός. «Δικιά μου και η χώρα του». «Δικός μου ο βασιλιάς, δικιά μου η χώρα του, λέω ελόγου μου. Και γίνηκε ο σαματάς που άκουσες».

«Να δω κι εγώ», λέει ο πασάς και κοιτάζει καλά καλά την κεφαλή και τα γραφούμενα. «Τι γλώσσα είναι τούτα δω τα γράμματα;» ρωτάει. «Ελληνικά!» του λέει ο Έλληνας. Γελάει ο πασάς. Γυρνάει στο Βούλγαρο.

«Δικός του ο βασιλιάς, δικιά του η χώρα!» λέει. «Γιατί έχεις δει μωρέ, ποτέ Τούρκο σουλτάνο να γράφει στις λίρες του απάνω φράγκικα;…»

Φτερούγισε η καρδιά του Κώττα, χτύπησε τα χέρια του από χαρά σαν παιδί με το πάθημα του Βούλγαρου.

- Χάρισέ το μου, Άγιε, παρακάλεσε κι έδειξε το νόμισμα.

- Χάρισμά σου, παιδί μου. Μα η ιστορία δε σταματάει εδώ. Η Ελλάδα πρόκοψε, απλώθηκε κι έγινε Βυζάντιο. Μα προκόβει ο γονιός και δεν προκόβει το παιδί του; Έτσι κι η Μακεδονία πρόκοβε κι αυτή. Τώρα πια, αν τη λιμπίζονταν οι γείτονές της, λούφαξαν όμως από φόβο. Κι ήρθαν δίσεκτα χρόνια, παιδί μου. Ήρθε ο Τούρκος και σκλάβωσε την Ελλάδα, που πα να πει σκλάβωσε και τη Μακεδονία. Έπεσε σκοτάδι, αλήθεια σου λέω, τόσο σκοτάδι που σκοτίστηκαν κι οι άνθρωποι και λίγο έλειψε να ξεχάσουν τη γενιά τους. Τι κάθομαι και λέω! Και γενιά και γλώσσα και θρησκεία πήγαν να ξεχάσουν. Και τότες…

- Και τότες; Κουνήθηκε ανήσυχα ο Κώττας.

- Και τότες ένας καλόγερος μ’ ένα ραβδί στο χέρι φάνηκε στις πολιτείες και στα χωριά. Τον ξέρεις. Τον έλεγαν Κοσμά, Κοσμά Αιτωλό.

- Δεν τον ξέρω, τον έκοψε ο Κώττας.

- Τον ξέρεις με τ’ όνομα που τον προσκυνάν οι Αρβανίτες. Τσουμπάν παπά τον λέτε εδώ.

- Τον άγιο λες! Σηκώθηκε από κάτω ο Κώττας κι έκανε το σταυρό του.

Χαμογέλασε ευτυχισμένα  ο Καραβαγγέλης. Το ‘ξερε πως εδώ πάνω τον Πατροκοσμά τον βάζανε αν όχι πιο ψηλά, πάντως ίσια με τον Μεγαλοδύναμο.

- Ξέρεις τι έκανε αυτός; ρώτησε.

- Θαύματα! είπε απλοϊκά ο Κώττας.

- Ναι! Μα εγώ μόνο για το ένα και μεγάλο θαύμα του θα σου πω. Μοναχός του ξεκίνησε, μ’ ένα δισάκι κι ένα ραβδί κι έσωσε τον Ελληνισμό που χανότανε! Τα χαρτιά γράφαν 200.000 τους Χριστιανούς μόνο στο Μπεράτι. Είχαν 40.000 απομείνει σαν πήγε εκεί ο Κοσμάς. Οι άλλοι είχαν χαθεί και για την Εκκλησία και για το Γένος. Κόμπιασε λίγο ο Καραβαγγέλης και σιγανά συνέχισε: στην Καστοριά είχε στήσει το σταυρό του στο νεκροταφείο του Αγίου Αντρέα, στη ρίζα μια συκαμιάς. Όταν έχω αβάσταχτη λύπη, πάω εκεί και ξεκουράζομαι. Και παίρνω θάρρος και παίρνω ελπίδα. Σαν να ‘ναι εκεί πλάι μου, τον ακούω να επιμένει στο τρίγωνο Μοναστήρι – Αχρίδα – Καστοριά που ‘ ναι ο Προμαχώνας της Εθνότητας ενάντια στο Σλάβο. Πόσο βαθιά έβλεπε η ματιά του τους μελλοντικούς αγώνες της φυλής εδώ ψηλά! Κι ήταν προφήτης. Αν το έργο του Κοσμά συνεχιζόταν, κανείς Σλάβος δε θα ‘χε πατήσει σε κείνα τα χώματα που χάσαμε κατόπιν και που μέχρι τότε είχαν ελληνικό χαρακτήρα.

Ο Δεσπότης δε μιλούσε πια με τον Κώττα. Είχε χαθεί στους δικούς του συλλογισμούς.

- Αν συνεχιζόταν το έργο του Κοσμά… ξανάπε, αναστέναξε και άναψε τσιγάρο.

τότε είδε τον Κώττα.

Ο καπετάνιος τον κοίταζε θαμπωμένος, ζαλισμένος· του άρπαξε το χέρι ο Δεσπότης, το ‘σφιξε, έσκυψε μετά απάνω του.

- Είδε ο Άγιος τα δικά μας τα βουνά και είπε «ευλογημένα βουνά κατοικία των ανδρείων αρματολών»· και αλλού ξανάπε, «βλέπετε αυτά τα βουνά; Απ’ αυτά θα λάμψει η θεία χάρη της Ελευθερίας…» Κωνσταντή! Και σένα μπορεί να είδε στα οράματά του ο Άγιος και έρχεται τώρα με το δικό μου στόμα και σε παρακαλεί να παλέψεις. Σου λέει πως ο αγώνας και πάλι ο αγώνας και μόνο ο αγώνας μπορεί να σώσει αυτόν τον τόπο. Κωνσταντή, τι λες;

- Πως θέλουμε όπλα, Δέσποτα, απάντησε ο Κώττας κι είχε λυγμούς πνιγμένους στη φωνή του

Σηκώθηκε ο Καραβαγγέλης, η πέτρα που τον κράταγε κουνήθηκε.

Είδε το φεγγάρι που χανόταν, αγκάλιασε με τη ματιά του το Πράσινο, όλη τη Μακεδονία. γύρισε μετά, είδε το σηκωμένο καπετάνιο. Στο αδύνατο πρόσωπό του έλαμπαν τα μάτια του από έρωτα για την Πατρίδα. Είδε ο Δεσπότης πως τον ίδιο καημό έχουν οι δυο τους. Τον έπιασε από τους ώμους σχεδόν τρυφερά.

- Παιδί μου, είπε σιγά, ο Θεός θέλησε να δώσεις εσύ το θανατερό δάγκωμα. Μπορεί να σωθεί το θεριό. Μα θα ‘ναι θανάσιμα πληγωμένο. Και θα ‘ρθουν άλλοι μετά από μας, που θα το αποτελειώσουν. Και θα ‘ναι πιο εύκολη δουλειά η δικιά τους.

Προχώρησε ένα βήμα, ξαναστάθηκε. Από σήμερα – είπε επίσημα- θα είσαι ο πρώτος. Θα σε στείλω κάτω να γνωρίσεις τους Έλληνες βασιλιάδες· και τα παιδιά σου θα τα στείλω στην Ελλάδα να σπουδάσουν.

Πήγε, χάιδεψε τη μούλα του, την ξέδεσε.

Είδε πάλι τον ουρανό. Μόλις και πρόκανε πριν ξημερώσει να ‘ναι στην Καστοριά.

- Ο Θεός μαζί μας, είπε, όπως σταύρωνε το σκυμμένο κεφάλι του καπετάνιου που του φίλαγε το χέρι. Ο Θεός μαζί μας, ξανάπε.

Η καινούρια μέρα έφτανε...

χρυσός στατήρας του 297-282 π.Χ. με κεφαλή Αλεξάνδρου στη
μία όψη και την επιγραφή ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΛΥΣΙΜΑΧΟΥ στην άλλη

Σχόλιο

Στο βιβλίο περιγράφονται τα πρώτα επεισόδια μιας μακρόχρονης και αιματηρής σύρραξης. Κάποιες λοιπόν από τις σκηνές που περιλαμβάνονται είναι αρκετά βίαιες και γι' αυτό χρειάζεται η προσοχή μας. Συνοπτικά, στη σ.73 ο Κλιάσεφ περιγράφει τι θα έκανε αν έπιανε τον Κώττα στα χέρια του, στις σ.181-184 οι Τούρκοι ανακρίνουν / βασανίζουν τον καπετάνιο, ενώ στην σ.190 παρακολουθούμε το μαρτυρικό του τέλος.

Όπως αναφέρουμε και πιο πάνω, η μονομέρεια αφήνει τη σφραγίδα της στην διήγηση. Οι Βούλγαροι με κάθε αφορμή παρουσιάζονται τερατώδεις και γλίσχροι. Ακόμα και όταν τους δίνεται ο λόγος (τα κεφάλαια 1 και 8 είναι αφιερωμένα σε συνεδριάσεις τους), είναι για να φανερωθεί το μοχθηρό τους πρόσωπο και τα ύπουλα σχέδιά τους. Οι εκφράσεις που τους συνοδεύουν δεν αφήνουν αμφιβολίες: φωνή όλο μίσος, ίδιο μαχαίρι (σ.19 και σ.22), μυτερά κιτρινιασμένα δόντια (σ.70), σκοτεινά μάτια και σατανικό χαμόγελο (σ.21) γελούν σιγανά, απειλητικά, υπόκωφα (σ.22) και όταν θυμώνουν, αφρίζουν από το κακό τους (σ.128) ουρλιάζουν, ξεφωνίζουν έξαλλα (σ.127) ή χτυπούν με λύσσα (σ.129). Μα, καλά, δεν ηρεμούν ποτέ αυτά τα τέρατα; θα αναρωτηθεί ο αναγνώστης. Η απάντηση είναι ότι αναγαλλιάζουν... μόνο όταν ακούνε για σχέδια που περιλαμβάνουν μαχαίρι, φωτιά και σίδερο για τους Έλληνες (σ.22). Χαρακτηριστική η περιγραφή του Κλιάσεφ μόλις ολοκληρώνει μια σκέψη του (σ.73): Όλοι ανατρίχιασαν, όπως ακολουθώντας το όνειρό του ο Κλιάσεφ είχε σηκωθεί. Κοίταξε τις παλάμες του με μια άγρια έκφραση λύκου, σαν να 'βλεπε το αίμα του εχτρού του να στάει, να στάει. Κι ήταν τούτη την ώρα ίδιος Εωσφόρος...  Δεν είναι βέβαια εύκολο να τηρηθούν ισορροπίες όταν μιλάμε για μια τόσο άγρια διαμάχη. Στο δρόμο όμως που άνοιξε η Πηνελόπη Δέλτα με τα Μυστικά του Βάλτου, όπου το τυφλό μίσος δεν εξιδανικεύεται αλλά αναζητείται η αδελφοσύνη, ίσως θα μπορούσαν κάποιες αναφορές να προβάλουν και ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο του «εχθρού». Πώς αλλιώς ευελπιστούμε μια μέρα να συνεννοηθούμε με γειτονικούς λαούς που στον Τσακαλάρωφ (τον οποίο Έλληνες, Πομάκοι και Αλβανοί θεωρούμε βάρβαρο σφαγέα) υψώνουν ανδριάντες και γράφουν τραγούδια, ενώ ταυτόχρονα θεωρούν προδότη τον Κώττα;

Τσακαλάρωφ και Κλιάσεφ καθισμένοι μπροστά σε σώμα κομιτατζήδων

Μιας και αναφερθήκαμε στην Π. Δέλτα, να σχολιάσουμε ότι με τον τρόπο που παρουσιάζονται τα γεγονότα στο βιβλίο, ο καπετάν Κώττας αποφασίζει να πολεμήσει και να θυσιαστεί, όχι εκτελώντας διαταγές του αυτοκράτορα (Για την Πατρίδα) ή σταλμένος από το κράτος (Μυστικά του Βάλτου), αλλά μετά από συζητήσεις με τον ίδιο του τον εαυτό (!), που μας αποκαλύπτονται στα κεφάλαια 6 και 17. Η φράση με την οποία η συγγραφέας εκλογικεύει την ηρωική του αυτοθυσία είναι να πεθάνεις για να καρπίσεις (σ.32). Στην πραγματικότητα, ο Κώττας μπορεί να είχε ξεκινήσει την δράση του ως ανένταχτος οπλαρχηγός των βουνών και αγωνιστής κατά της τυραννίας, στην πορεία όμως συνεργάστηκε με τους Βούλγαρους, ενώ τελικά χάρη σ' έναν διάλογο όπως αυτός του αποσπάσματος, μπήκε το 1902 στην έμμισθη υπηρεσία του Γερμανού Καραβαγγέλη και ακολουθούσε (ως εκεί που του επέτρεπε το ανεξάρτητο πνεύμα του) τις εντολές του μητροπολίτη Καστοριάς.

ίκε Κότε ίκε τι σκρέτεμ πάλα
Ο καπετάν Κώττας αποτελεί λοιπόν στην αρχή της πορείας του πρότυπο λαϊκού αγωνιστή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Χωρίς ιδιαίτερη μόρφωση ή άνωθεν εντολές, ο άνθρωπος αυτός αποφάσισε να ορθώσει το ανάστημά του απέναντι στην καταπίεση και να αγωνιστεί κατά των Τούρκων. Ο αγώνας που ξεκίνησε δεν ήταν ούτε λόγω φτώχειας ούτε και «εκ του ασφαλούς», καθώς ήταν πρόεδρος της τοπικής κοινότητας και η οικογένειά του κατείχε μεγάλα κτήματα. Βασικό του κίνητρο ήταν μάλλον η ανάγκη του για ελευθερία. Τα πρώτα δείγματα των ικανοτήτων του τα έδωσε γύρω στο 1884, όταν ένας καλός Βαλής του Μοναστηρίου μοίρασε στα χριστιανικά χωριά από δέκα όπλα για να αυτοαμύνονται εναντίον των ληστών. Ο Κώττας ορίστηκε αρχηγός των ενόπλων "Φαρή" στη Ρούλια και δεν άφησε τις συμμορίες ούτε καν να πλησιάσουν (η πληροφορία από το βιβλίο του Γεωργίου Μόδη Αγώνες στη Μακεδονία, τόμος Β', Θεσ/νίκη 1975).

Κάτι που επίσης τον κάνει ξεχωριστό, είναι ότι έβαζε το «εγώ» του σε δεύτερη μοίρα από το «εμείς». Τούτο φαίνεται από διάφορες ενέργειές του, τόσο πριν πάρει τα όπλα -είχε ανεγείρει στο χωριό ξενώνα όπου πρόσφερε δωρεάν στέγη και τροφή στους απόρους-, όσο και αφού ξεσηκώθηκε, αφού η πρώτη του κίνηση ήταν να χτυπήσει τους αγάδες, μπέηδες και ληστές που καταπίεζαν τον τοπικό πληθυσμό. Καθόλου παράξενο λοιπόν το ότι σύντομα οι κάτοικοι των χωριών άρχισαν να τον παρομοιάζουν με τον Άγιο Γεώργιο που τους απάλλαξε από τους δράκους! Χαρακτηριστικό ένα επεισόδιο από το 1897. Την άνοιξη εκείνης της χρονιάς, Αλβανοί βραδυπόροι έφεδροι της Βιγλίστας πήγαιναν στη Φλώρινα να καταταχθούν και συνάντησαν έξω από το χωριό έναν Εβραίο γυρολόγο. Ρίχθηκαν να του αρπάξουν το εμπόρευμα και ο φτωχός άνθρωπος έβαλε τα κλάματα και τις φωνές. Οι χωρικοί δεν θέλησαν να επέμβουν, όμως ο Κώττας πήρε το τουφέκι του και είπε στους επίστρατους στα αρβανίτικα «Αφήστε τον φτωχό άνθρωπο ήσυχο και δώστε του πίσω τα πράγματά του, γιατί σας σκότωσα». Εκείνοι, κατάπληκτοι από το θράσος του συμμορφώθηκαν! (το περιστατικό επίσης από το Αγώνες στη Μακεδονία).

Όπως τα διαβάζουμε στο βιβλίο (κεφάλαια 3-7) ή στο διαδίκτυο, τα πρώτα επαναστατικά του βήματα, φανερώνουν παλικαριά που σήμερα μας λείπει: Το 1896, στον τρίτο του χρόνο ως μουχτάρης, αποφασίζει να νοικιάσει και να δουλέψει ένα "απαγορευμένο" (ως ανταγωνιστικό προς τους Τούρκους) χάνι για να συγκεντρώσει χρήματα για την κοινότητα. Αυτό εξοργίζει τον Κασίμ αγά, μπέη της Καπεστίτσας, που βάζει να τον δολοφονήσουν· η απόπειρα αποτυγχάνει και απλώς τον τραυματίζει. Προτού καλά-καλά αναρρώσει, τα βάζει και πάλι με τους κατακτητές· αυτή τη φορά ζητάει πληρωμή από έναν Τούρκο αξιωματικό για κάποιες προμήθειες που χρησιμοποίησε το απόσπασμά του. Δέχεται τότε νέα επίθεση από ολόκληρο απόσπασμα, από την οποία και πάλι επιβιώνει. Προκαλώντας μάλιστα για τρίτη φορά τη μοίρα του, κατάφερε μετά από διάβημα να πάρει από τις τουρκικές αρχές αποζημίωση! 

Το θάρρος του Κώττα έχει πολλά να μας διδάξει, ειδικά σε μια εποχή που έχουμε μάθει να δεχόμαστε τα πάντα αδιαμαρτύρητα. Σύντομη αναφορά στην προσωπικότητά του κάνει και η εκπομπή Μηχανή του Χρόνου στο επεισόδιο αυτό (από 26:50 έως 29:00)

Αλτ, τις ει;

Ο Κώττας δεν μιλούσε ελληνικά. Χρησιμοποιούσε το σλαβομακεδονικό ιδίωμα της περιοχής, με το οποίο οι Μακεδόνες συνεννοούνταν με τους γύρω λαούς στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Πρόκειται για μια γλώσσα κρεολή (απλοποιημένη εμπορική διάλεκτο, που βαθμιαία έγινε γλώσσα κύρια), η οποία διαμορφώθηκε από τη μίξη βουλγαρικών με στοιχεία από ελληνικά, τούρκικα, βλάχικα και αλβανικά (πλήρης ανάλυση εδώ). Το γεγονός ότι πολλοί ντόπιοι μιλούσαν κάποιου είδους βουλγαρικά, αλλά αντιστέκονταν στους Βούλγαρους παρά τη βία (σφαγές, απειλές αντιποίνων, βομβιστικές επιθέσεις), τις προσφορές (δωρεάν εκπαίδευση, υποτροφίες, φοροαπαλλαγές) και την πονηρή προπαγάνδα («η Μακεδονία για τους Μακεδόνες»), ίσως ακούγεται περίεργο. Όπως περίεργο ακουγόταν και τότε, γι' αυτό και το γλωσσικό αποτέλεσε μέγα επιχείρημα της βουλγαρικής διπλωματίας στη δυτική Ευρώπη. Ευτυχώς, το έργο του φιλοσόφου της ιταλικής ενοποίησης Mazzini (που θεωρούσε ότι Πατρίδα είναι πρωτίστως η συνείδηση της πατρίδας και επομένως η γλώσσα δεν είναι απόλυτο κριτήριο εθνικής ταυτότητας - ας θυμηθούμε και τους Καραμανλήδες) πρόσφερε σε συνδυασμό με τον μεγάλο αριθμό των ελληνικών σχολείων της περιοχής ένα σημαντικό αντεπιχείρημα, που μαζί με τον ένοπλο αγώνα έσωσε τελικά τους Μακεδόνες από τη μοίρα των Ανατολικο-Ρουμελιωτών. Έτσι, όσοι ένιωθαν και δήλωναν Ρωμιοί παρέμειναν στα πατρογονικά τους εδάφη, που μετά από τέσσερις πολέμους κατέληξαν στην Ελλάδα.

Ο ίδιος ο Κώττας δυστυχώς, μπήκε στο στόχαστρο τόσο των Βουλγάρων (αφού τους πολέμησε), όσο και των Ελλήνων (οι επαφές του με τον Μήτρε Βλάχο θεωρήθηκαν ύποπτες) με αποτέλεσμα να προδοθεί  η θέση του στους Τούρκους (σύμφωνα με το wiki αναμείχθηκε και ο Άγγλος πρόξενος) και να βρει τραγικό τέλος, όπως πολύ συχνά συμβαίνει με τους ήρωες της ιστορίας μας. Οι τελευταίες του λέξεις Zhivja Gritsja. Slovoda ili smrt! ακούγονται ξένες, είναι όμως γεμάτες αγάπη για την Ελλάδα και την ελευθερία. Ο ορειχάλκινος ανδριάντας του (γλύπτης ο Δ. Καλαμάρας) βρίσκεται σήμερα (μετά από περιπέτειες δεκαετιών) στο νέο πάρκο Φλώρινας (βλ. αρχή σχολίων, δεξιά).

Η Ρούλια, το χωριό (επάνω) που γεννήθηκε ο μακεδονομάχος οπλαρχηγός,
ονομάζεται πια Κώττας και το σπίτι του (κάτω) λειτουργεί ως μουσείο.

Χρήση στην τάξη

Μέσα από συγκεκριμένα αποσπάσματα του βιβλίου, οι μαθητές μπορούν να ενημερωθούν για την καταπίεση των ελληνικών πληθυσμών της Μακεδονίας, τόσο από τους Τούρκους (σ.58-59), όσο και από τους Βούλγαρους (σ.77-84). Διαβάζουμε για την άδικη φορολόγηση, τις αυθαιρεσίες, τη βία αλλά και το κλίμα απειλών και τρομοκρατίας που κυριαρχούσε, με τους δασκάλους και τους παπάδες να είναι τα πρώτα θύματα.

Μια ενδιαφέρουσα δραστηριότητα, θα μπορούσε να είναι η εξής. Τσαλακώνουμε ελαφρά το παρακάτω έγγραφο, βουτώντας το σε τσάι και καψαλίζοντας λίγο τις άκρες του, για να του δώσουμε όψη αυθεντική. Αναθέτουμε σε έναν μαθητή - ταχυδρόμο, να το φέρει ξέπνοος στην τάξη. Εκεί, κάποιοι μαθητές σε ρόλο Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το παρατηρούν και συζητούν: Από πού στέλνεται; Τι γλώσσα χρησιμοποιεί; Τι μας λένε τα ονόματα που υπογράφουν; Οι μαθητές μπορούν να επιχειρήσουν να γράψουν μια απάντηση. Μια δεύτερη ομάδα, σε ρόλο πολιτικών και στρατιωτικών της Αθήνας, λαμβάνουν το ίδιο γράμμα και συζητούν για την κατάσταση στη Μακεδονία. Τέλος, όσοι δεν συμμετέχουν στις δύο προηγούμενες σκηνές, μπορούν να δοκιμάσουν να αναπαράγουν θεατρικά εκείνη που περιγράφεται στο βιβλίο (σ.125-129) με τους συγκεντρωμένους στην εκκλησία χωρικούς να πιέζονται από τους Βούλγαρους να δηλώσουν πίστη στην Βουλγαρική Εξαρχία. Αν η τάξη μας δεν χαίρεται ιδιαίτερα με τις θεατρικές δράσεις, όλα τα παραπάνω μπορούν φυσικά να αποδοθούν και με ζωγραφιές.

Για όσους προτιμούν την έρευνα, μπορούμε να δοκιμάσουμε κάτι διαφορετικό: Το όνομα του καπετάν Κώττα έχει δοθεί σε δρόμους στην Καστοριά, τη Φλώρινα, την Καβάλα αλλά και στην Πυλαία Θεσσαλονίκης. Στην Αθήνα υπάρχει οδός Λουίζης Ριανκούρ, από την κόμισσα που αναφέρεται στη σελ. 112. Μπορούμε άραγε να βρούμε και άλλα ονόματα που συναντάμε στο βιβλίο (Π. Μελά, Γερμανό Καραβαγγέλη) ή που σχετίζονται με τον Μακεδονικό Αγώνα (Στέφανο Δραγούμη) και έχουν δοθεί σε δρόμους της πόλης μας;

Όπως πάντα, πολλά περισσότερα από μια απλή δραστηριότητα μπορεί να μας δώσει μια επίσκεψη σε μουσείο. Μουσεία Μακεδονικού Αγώνα λειτουργούν σε αρκετές πόλης της Μακεδονίας, με το σημαντικότερο να φιλοξενείται στη Θεσσαλονίκη. Όσοι πάλι μένουν κοντά στη γενέτειρα του οπλαρχηγού, έχουν την ευκαιρία να επισκεφθούν το μουσείο Κώττα που στεγάζεται στο ίδιο του το σπίτι. Οι Αθηναίοι μαθητές θα πρέπει μάλλον να αρκεστούν στα λιγοστά εκθέματα (κυρίως προσωπικά αντικείμενα του Παύλου Μελά) που εκτίθενται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και σε μια βόλτα στο Πολεμικό.

Στις γειτονικές μας χώρες, υπάρχουν ακόμα φωνές (μάλλον αγριοφωνάρες) που ονειρεύονται μια μεγάλη σλαβική ή βουλγαρική Μακεδονία. Τι θα γινόταν άραγε αν κάθε κράτος των Βαλκανίων επεδίωκε να αναπτυχθεί στο ιστορικά μέγιστο όριο των συνόρων του; Μελετώντας τις «μεγάλες ιδέες» στους παρακάτω χάρτες, είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί τόσοι πόλεμοι είχαν έδρα τη χερσόνησο του Αίμου, που ακόμα και σήμερα χαρακτηρίζεται ως "μπαρουταποθήκη" της Ευρώπης. Ενδιαφέρον, σχετικά, έχει και η οπτική των γειτόνων όπως φαίνεται από στατιστικούς πίνακες, κείμενα και φωτογραφίες στην ηλεκτρονική παρουσίαση (powerpoint) που θα βρείτε εδώ.

Καπετάν Κώττας