Ο Χρυσάνεμος

Υπόθεση

Σε ένα όμορφο νησάκι, ένας περίεργος άνεμος αρχίζει να φυσάει... μόλις κοπάζει, τα πάντα έχουν σκεπαστεί με χρυσάφι! Η ζωή των κατοίκων αλλάζει άμεσα προς το καλύτερο. Παράλληλα, ονόματα και τοπωνύμια "χρυσώνονται" και παλιές συνήθειες (όπως ο ύπνος) προσαρμόζονται για να ταιριάζουν στις νέες συνθήκες. Γρήγορα ωστόσο κάνουν την εμφάνισή τους και καινούρια προβλήματα! Τι αλήθεια μπορεί να βρει κάποιος να φάει σε ένα μέρος ολόχρυσο; Τη λύση έρχεται να σκεφτεί ο δήμαρχος Μύδας καταστρώνοντας ένα σχέδιο: Η εφαρμογή του όμως δεν πρόκειται να φέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα για κανέναν... 

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Πατάκης
Συγγραφέας: Αγαθή Δημητρούκα
Εικονογράφηση: Γιώργος Ναζλής
ISBN: 978-960-16-4021-1
Έτος 1ης Έκδοσης: 2012
Σελίδες:50
Τιμή: περίπου 4 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Γ', Δ'

Κριτική

Μικρή χαριτωμένη ιστορία από τη σειρά στα βαθιά Ι (περίπου 2000 λέξεις). Η επιμέλεια είναι για μια ακόμη φορά εξαιρετική, με απλή γραφή, κείμενο που αναπνέει και εικονογράφηση πανταχού παρούσα. Τα νοήματα είναι κατανοητά μέχρι ένα θεματάκι (βλ. πιο κάτω σχόλιο) λίγο πριν το κλείσιμο της ιστορίας, για τις λίγες δύσκολες λέξεις υπάρχει επεξηγηματικό λεξιλόγιο στην τελευταία σελίδα, ενώ η πλοκή ρέει, ώστε ακόμα και μη πεπειραμένοι αναγνώστες να μην κουράζονται. Το ότι δεν υπάρχει χωρισμός σε κεφάλαια για να προσφέρει ένα "μαξιλαράκι" μάλλον δεν είναι σπουδαίο ζήτημα, καθώς η έκταση του διηγήματος είναι περιορισμένη. Η εικονογράφηση, παρότι ασπρόμαυρη, είναι εξαίσια: χιουμοριστική στους χαρακτήρες, γοητευτική στα τοπία και κατατοπιστική όπου χρειάζεται! Μετά το τέλος της ιστορίας δύο μικρά κείμενα για τον Κροίσο και τον Μίδα, περιμένουν τους μαθητές να εντοπίσουν κάποια νοηματικά λάθη (ευτυχώς δίνεται η λύση στο κάτω μέρος της σελίδας). Να προσθέσουμε ότι εδώ μπορείτε να βρείτε και μια θεατρική διασκευή του έργου επεξεργασμένη από την ίδια τη συγγραφέα.

Θα προτείναμε το βιβλίο κυρίως σε παιδιά Γ' και Δ' τάξης, καθώς και σε μεγαλύτερους μαθητές που αναζητούν ένα ευχάριστο και ξεκούραστο ανάγνωσμα με κοινωνικές / περιβαλλοντικές προεκτάσεις.

Η αρχική ιδέα είναι πανέξυπνη και μας εισάγει γρήγορα (όπως επιβάλλει και το όριο των 2000 λέξεων) σε μια πολύ πρωτότυπη ιστορία, όπου ο μικρός αναγνώστης ιντριγκάρεται και αναρωτιέται τι μπορεί να συμβεί. Στη συνέχεια, κι ενώ η πλοκή εξακολουθεί να ξετυλίγεται ακάθεκτη, η κάμερα της αφήγησης αλλάζει διαρκώς εστίαση... στρέφει το ενδιαφέρον μας πρώτα στον φιλόδοξο δήμαρχο, έπειτα στις υπηρεσίες του νησιού (αστυνομία, logistics, γραμματείες) που φαίνεται να λειτουργούν στην εντέλεια και καταλήγει εκτός του νησιωτικού πληθυσμού, σε έναν καπετάνιο που τελικά αποδεικνύεται πως είναι ο κεντρικός πρωταγωνιστής. Δυστυχώς, το τέλος της ιστορίας έρχεται σχετικά απότομα και με ένα βεβιασμένο δίδαγμα - αλεξιπτωτιστή:

Αυτό είναι το χρυσάφι μας! (σ.σ. για τα χωράφια) Αυτή είναι η ελευθερία μας. Θα καλλιεργούμε τη γη μας και θα ζούμε από αυτήν. Θα δουλεύουμε. Δε θα ξαναγίνουμε σκλάβοι για ένα πιάτο φαΐ ! 

Για να ξαναγίνεις όμως σκλάβος, πρέπει πρώτα να έχεις γίνει, λέει η λογική. Και οι μικροί αναγνώστες αυτή την αλλαγή στην κατάσταση των νησιωτών φοβάμαι πως δύσκολα την οσμίζονται με τον τρόπο που δίνεται, αν δηλαδή δίνεται.

Η δοκιμή του βιβλίου στην τάξη, επιβεβαίωσε ότι με το δίδαγμα υπάρχει ένα ζητηματάκι. Συγκεκριμένα, ενώ τα παιδιά χάρηκαν πολύ με την ιστορία, όταν τους ζήτησα να εξηγήσουν το παραπάνω απόφθεγμα, αδυνατούσαν να κατανοήσουν την ξαφνική αγάπη των κατοίκων για τη γη τους, και στη λέξη "σκλάβοι" θεώρησαν ότι πρέπει να έγινε κάποιο λάθος. Στο μυαλό τους, οι Χρυσονησιώτες είχαν μείνει ζάπλουτοι και τρισευτυχισμένοι. Ένα παιδί είπε "δεν ήταν σκλάβοι, αφού ήταν πλούσιοι!", κι ένα άλλο είχε συγκρατήσει πως στο νησί κανένας πια δεν δούλευε σαν εργάτης, οπότε ήταν αδύνατο να έχουν γίνει δούλοι. Ένα κορίτσι προσπαθώντας να βρει εξήγηση πέρασε στη σφαίρα της φαντασίας: υπέθεσε ότι τελείωσε το χρυσάφι τους, έμειναν φτωχοί και γι' αυτό τους πήρε σκλάβους ο καπετάνιος. Τελικά (και με τα χίλια ζόρια), ένας μαθητής είπε: "ίσως επειδή αναγκάζονταν να ξύνουν με τα χέρια τους το χρυσάφι για να το δώσουν". Για να μην τα πολυλογούμε, πιθανότατα κατά την ανάγνωση την ιστορίας, να πρέπει κάποιος ενήλικος να φωτίσει περισσότερο τα γεγονότα στη σελ. 45 και να δώσει μεγαλύτερο βάρος στη φράση "ξεφλούδιζαν τα χρυσόδεντρα οι κάτοικοι του νησιού" που ίσως υπονοεί την απώλεια της ελευθερίας τους.

Πριν ολοκληρώσουμε να επαινέσουμε την πρόθεση της δημιουργού να μιλήσει για την αυτάρκεια, την εργατικότητα και ίσως ακόμα την απασχόληση στον πρωτογενή τομέα παραγωγής ως πιθανούς παράγοντες εξόδου από την οικονομική και ηθική κρίση στην οποία μας οδήγησαν η απληστία και ο εύκολος, "εικονικός" πλουτισμός. Γιατί όντως, σε δεύτερη ανάγνωση, θα μπορούσαμε να ταυτίσουμε τους Χρυσονησιώτες με τους συμπολίτες μας, που μετά την κρίση βρέθηκαν ταπεινωμένοι να γδέρνουν όχι δέντρα, αλλά τις σάρκες τους, για να εξοφλήσουν το επονείδιστο Χρέος στον καπιτέν-Τρόικα, που εκβιάζει να τους αφήσει "νηστικούς" χωρίς μισθούς και συντάξεις.

Αξίες - Θέματα
Φαντασία, Περιβάλλον, Αλαζονεία

Εικονογράφηση

Απόσπασμα
Μια φορά κι έναν καιρό, σ’ ένα μοναχικό

νησάκι, από το πρωί άρχισε να

φυσάει ένας δυνατός αέρας, ένας

άνεμος. Όμως τα νησιά συχνά τα

δέρνουν οι αέρηδες, γι’ αυτό και οι

κάτοικοι δεν ανησύχησαν καθόλου.

απλώς για να μην τους πάρει ο αέρας

και τους ρίξει στη θάλασσα,

κλειδαμπαρώθηκαν στα σπίτια τους.

Ο άνεμος φυσομανούσε όλη τη

μέρα κι όλη τη νύχτα: ένα ολόκληρο

εικοσιτετράωρο. Κι όταν πια το φύσημά

του δεν ακουγόταν πουθενά, οι νησιώτες

άρχισαν ν’ ανοίγουν πόρτες και παράθυρα.

Όμως, τι βλέπανε τα μάτια τους;

Τι θέαμα! Τι λάμψη! Από την έκπληξή

τους, αυτοί που είχαν ανοίξει τις

πόρτες τους δεν έκαναν ούτ’ ένα βήμα

προς τα έξω, κι εκείνοι που είχαν

ανοίξει τα παράθυρά τους τα ξανάκλειναν,

λες και φοβόντουσαν μην τυφλωθούν.

Τι είχε συμβεί; Όλα ήταν σκεπασμένα

από χρυσάφι! Όχι από χρυσόσκονη που σκορπάνε

οι νεράιδες των παραμυθιών, αλλά από αληθινό,

κίτρινο, κατακίτρινο χρυσάφι που έχουν

οι χρυσοχόοι!

Την ίδια έκπληξη ένιωσε κι ο νέος

δήμαρχος του νησιού και συλλογίστηκε

μέσα στην ματαιοδοξία του:

«Καλά, τόσο τυχερός είμαι; Τόσο

γουρλής; Δε λέω, είχα τάξει στους

νησιώτες πως, αν με ψήφιζαν, θα έκανα

το νησί πηγή πλούτου! Αλλά τόσο

χρυσάφι; Ούτε ο Μίδας να ‘μουνα!

Μα για στάσου! Μύδας δε λέγομαι

κι εγώ;». «Ναι, αλλά από τα μύδια!»

άκουσε τη φωνή της συνείδησής του

να του απαντάει. Έτσι άρχισε να

συνέρχεται, κι όταν η έκπληξή του

έγινε ανησυχία, τηλεφώνησε στον

αστυνομικό διοικητή για να βρουν

έναν τρόπο να αντιμετωπίσουν το

έκτακτο αυτό φαινόμενο.

Ο αστυνομικός διοικητής, που είχε

μάθει να δείχνει ψυχραιμία, καθησύχασε

τον δήμαρχο λέγοντάς του: «Άσ’ το πάνω

μου!». Κι αμέσως κάλεσε στο γραφείο του

όλους στους αστυνομικούς αλλά και όλους

τους ακτοφύλακες, αγροφύλακες και

δασοφύλακες του νησιού και τους είπε:

«Δεν ξέρω από πού έφερε ο αέρας

όλο αυτό το χρυσάφι, αλλά τώρα το

νησί μας είναι το πιο πλούσιο μέρος

του κόσμου. Θα προσπαθήσουμε να

το κρατήσουμε μυστικό, ωστόσο τίποτα

δε μένει κρυφό κάτω από τον ήλιο.

Αργά ή γρήγορα όλοι θα το μάθουν.

Πολλοί άνθρωποι θα ζηλέψουν την τύχη

μας και πολλοί θα θελήσουν να δουν αυτό

το παράξενο φαινόμενο. Πρέπει να έχουμε

τα μάτια μας δεκατέσσερα. Ώσπου να

μάθουμε τι ακριβώς συνέβη και γιατί,

δε θα επιτρέψουμε σε κανέναν ξένο να

πατήσει στο νησί μας. Θα σκορπιστείτε

όλοι γύρω γύρω στις ακτές και θα φυλάτε

ακοίμητοι φρουροί. Σύμφωνοι;»

«Σύμφωνοι» απάντησαν όλοι κι

έτρεξαν να πιάσουν τα πόστα τους.

Προβληματισμοί για Συζήτηση
Έγκλημα και Τιμωρία

Ο καπετάνιος του εμπορικού επιδιώκει να βγάλει περισσότερα χρήματα απ' όσα του αναλογούν, εκμεταλλευόμενος την ανάγκη του νησιού για τρόφιμα. Γι' αυτή του την πλεονεξία, ταλαιπωρείται σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης, αμειβόμενος αντί για χρυσάφι, με κοπριά αρρώστων ζώων. Πιστεύετε ότι η τιμωρία του είναι δίκαιη;  Εσείς έχετε φερθεί ποτέ με πλεονεξία; Θυμάστε άλλους ήρωες μύθων ή παραμυθιών που τιμωρήθηκαν για ανάλογη συμπεριφορά;

Από την άλλη, ο δήμαρχος του νησιού θεωρείτε πως φέρεται πιο σωστά, ή μήπως και οι δικές του πράξεις έχουν ιδιοτελή κίνητρα; Τελικά εκείνος τιμωρείται, ή μένει στο απυρόβλητο όπως οι πολιτικοί που βλέπουμε στην τηλεόραση;

Μήπως όμως και οι κάτοικοι του νησιού δεν φέρονται με τον καλύτερο τρόπο, αφού σκέφτονται μόνο την καλοπέρασή τους και από το μυαλό τους δεν περνάει ποτέ η σκέψη να μοιραστούν λίγη από την τύχη που τους βρήκε με κάποιους άλλους, λιγότερο προνομιούχους; Γιατί πιστεύετε ότι τελικά στην ιστορία τιμωρείται μόνο ο πλεονέκτης καπετάνιος;

Το Χρυσάφι δεν είναι για Όλους
Όταν ρώτησα τους μαθητές "γιατί το χρυσάφι γίνεται κοπριά στα χέρια του καπετάνιου;" έλαβα αρχικά απαντήσεις επιστημονικής φύσεως όπως "το χρυσάφι πρέπει να μένει στο νησί" και "ο καπετάνιος δεν είναι από εκεί". Όταν όμως τα παιδιά θυμήθηκαν ότι οι ναύτες και οι έμποροι (που επίσης δεν ήταν στο νησί) πληρώνονταν κανονικά, ανασκεύασαν. Μετά από λίγη σκέψη μερικά παιδιά συμφώνησαν "Το Χρυσάφι δεν είναι για Όλους". Μου φάνηκε περίεργη η άποψη αυτή και ζήτησα ανάλυση. "Το χρυσάφι πηγαίνει μόνο σε όσους το αξίζουν", μου εξήγησαν τα παιδιά. "Ο καπετάνιος είναι κακός, γι' αυτό δεν μπορεί να το έχει." Και ρωτάω: παιδική λογική ή ηθική ταινιών τύπου Disney?

Χρήση στην τάξη

Το βιβλίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί εκτός από το μάθημα της Γλώσσας και στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, όταν θέλετε να μιλήσετε για την σπατάλη των πόρων και την all you can eat νοοτροπία του ανθρώπου σε σχέση με τους γήινους πόρους. Επίσης, η αναφορά στον Μίδα και τον Κροίσο, επιτρέπει αξιοποίηση του κειμένου στην Ιστορία των μεσαίων τάξεων, στις οποίες άλλωστε και απευθύνεται το βιβλίο.

Στη δική μας τάξη, τα παιδιά διασκέδασαν πραγματικά με την παρουσίαση της ιστορίας. Στις διακοπές που γίνονταν κάθε τόσο για την κλασική ερώτηση "τι πιστεύετε ότι θα γίνει τώρα;" επικρατούσε ενθουσιασμός και οι ιδέες έπεφταν βροχή. Στην τελική κρίση των πρωταγωνιστών, ο καπετάνιος ως "πολύ κακός" στάλθηκε στην κόλαση, ενώ ο δήμαρχος αθωώθηκε, "επειδή ήθελε το καλό των κατοίκων... θα μπορούσε να πάρει τρόφιμα μόνο για τον εαυτό του!"

Αν επιθυμείτε να εργαστείτε σε υψηλότερο επίπεδο, η δημιουργός της ιστορίας, κυρία Δημητρούκα, επισκέπτεται σχολεία τόσο με την ιδιότητα της συγγραφέως, όσο και ως στιχουργός, και παραδίδει σεμινάρια στιχουργικής σε τάξεις... Στη δική μας ήρθε και έβγαλε το δημιουργό μέσα από τα παιδιά μέσα σε δευτερόλεπτα! (μετά προσπαθούσαμε να τον μαζέψουμε). Σε κάθε περίπτωση, καλό είναι πριν την προσκαλέσετε, οι μαθητές να έχουν διαβάσει τον Χρυσάνεμο ή άλλα έργα της, ώστε να μπορούν είτε να συζητήσουν γι' αυτά, είτε να εργαστούν πάνω στους στίχους των βιβλίων. 

από το μάθημα στιχουργικής με τη συγγραφέα στην τάξη μας

Ο Χρυσάνεμος