Μουμού

 

Υπόθεση

Ο κωφάλαλος χωρικός Γκαράσιμ (Γεράσιμος - Герасим), γιγαντόσωμος και χειροδύναμος, δουλεύει στον κήπο μιας γριάς αρχόντισσας στη Μόσχα. Ερωτεύεται την ντροπαλή πλύστρα της Τατιάνα· πριν όμως προλάβει να τη ζητήσει σε γάμο, η πλούσια γριά αποφασίζει να τη δώσει γυναίκα σε έναν μεθύστακα τσαγκάρη. Απογοητευμένος ο γίγαντας, βρίσκει παρηγοριά στη φροντίδα της Μουμού, μιας σκυλίτσας που σώζει από πνιγμό και που γίνεται η καλύτερη φίλη του. Όμως η αρχόντισσα παρεμβαίνει και πάλι: τσαντισμένη που το σκυλάκι δεν τη συμπαθεί, διατάζει να το διώξουν από το σπίτι. Θα υπακούσει άραγε ο καλόκαρδος γίγαντας στις προσταγές της κυρίας του;

Bégouën, Max

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Ωκεανίδα
Συγγραφέας: Ιβάν Τουργκένιεφ (Иван Сергеевич Тургенев)
Τίτλος Πρωτοτύπου: Mymy
Μετάφραση: Πέτρος Ανταίος
Εικονογράφηση: Σ. Μπόημ (ίσως εννοείται η  Elizaveta Merkurievna Boehm 1843-1914)
ISBN: 960-410-003-3
Έτος 1ης Έκδοσης: 1854 (στα ελληνικά 1996)
Σελίδες: 66
Τιμή: περίπου 6 ευρώ (δεμένο)
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Άλλη κριτική εδώ
Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο
Για τους γλωσσομαθείς, το διήγημα διατίθεται για ανάγνωση ή ακρόαση δωρεάν (στα ρωσικά)!

Κριτική

Δραματικό διήγημα με κοινωνικές προεκτάσεις και ζωοφιλικά μηνύματα. Λόγω του σοβαρού ύφους και της απουσίας αίσιας κατάληξης, μπορούμε να το προτείνουμε μόνο σε εφήβους. Η κάποιες φορές απαιτητική του γλώσσα απευθύνεται σε έμπειρους αναγνώστες, μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων του δημοτικού και του γυμνασίου. Θα το εκτιμήσουν ιδιαίτερα όσοι αναζητούν μια ήπια εισαγωγή στην κλασική ρωσική λογοτεχνία (Αντίστοιχα θα μπορούσαμε να προτείνουμε τη "Μύτη" και τον "Τάρας Μπούλμπα" του Γκόγκολ, όπως και τον "Παίκτη" του Ντοστογιέφσκι). Η ανάρτησή μας αφιερωμένη στην Οκτωβριανή επανάσταση, που θέριεψε τέτοιες μέρες (7 Νοεμβρίου 1917), πριν εκατό περίπου χρόνια. Τα παιδιά της τάξης το διαλέγουν συχνά από τη βιβλιοθήκη, χάρη στο ελκυστικό του εξώφυλλο, το μικρό του μέγεθος και τον χαριτωμένο τίτλο. Καμιά φορά όμως το επιστρέφουν απογοητευμένα: "Δεν μου άρεσε, έχει λυπητερό τέλος", είπε προχτές η Αλεξάνδρα και το έβαλε στη θέση του.

Συγκινητική ιστορία  Αυθεντικοί χαρακτήρες Λογοτεχνικότητα

Υπάρχουν σημεία στην πλοκή (όπως η συνάντηση οικονόμου - τσαγκάρη) που οι μαθητές μπορεί να βρουν στατικά / βαρετά Κάποιες φορές η μετάφραση μοιάζει βγαλμένη από άλλη εποχή (σ.13 διασαλευόμενη ηθική υπόσταση σ.27 δήλωσε εις επήκοον όλων) και δυσκολεύει τους πιο μικρούς

Αξίες - Θέματα

Ζωοφιλία, Αναπηρία, Διαφορετικότητα, Ανισότητα, Αγάπη

Σκηνές που ξεχωρίσαμε

Η τελευταία νύχτα της σκυλίτσας, όπου ο γίγαντας την περιποιείται, την βγάζει βόλτα φορώντας τα καλά του, της κάνει το δείπνο και αφού την αποχαιρετήσει με δυο δάκρυα, την οδηγεί στο ποτάμι.

Εικονογράφηση
Προσεγμένη και σίγουρα μέσα στο κλίμα, αλλά λίγο "παλαιού τύπου"

Απόσπασμα 
Σε κάποιον απόμακρο δρόμο της Μόσχας, σ’ ένα γκρίζο σπίτι με λευκές κολόνες, ζούσε μια αρχόντισσα, χήρα, τριγυρισμένη από ένα πλήθος υπηρετικό προσωπικό.

Οι γιοί της εργάζονταν στην Πετρούπολη και οι κόρες της είχαν παντρευτεί. Έβγαινε σπάνια και ζούσε μοναχικά τα στερνά χρόνια από τα φειδωλά και βαρετά γερατειά της.

Απ’ όλους εκείνους τους υπηρέτες και τις υπηρέτριες το πιο αξιόλογο πρόσωπο ήταν ο θυρωρός-φύλακας, ο Γκαράσιμ, ένας γίγαντας δυο μέτρα ψηλός, κωφάλαλος από γεννησιμιού του.  Η αρχόντισσα τον είχε πάρει απ’ το χωριό του, όπου ζούσε απομονωμένος σε μια καλύβα χώρια από τ’ αδέρφια του∙ τον θεωρούσαν εκεί τον πιο άξιο δουλοπάροικο – δουλευτή στα χωράφια του τσιφλικά. 

Προικισμένος με ασυνήθιστη δύναμη, δούλευε όσο τέσσερις, βγάζοντάς τα πέρα και με την πιο δύσκολη δουλειά. Και ήταν χάρμα να τον βλέπεις όταν όργωνε, κι έλεγες, καθώς έγερνε με τις τεράστιες παλάμες του στο αλέτρι, πως μόνο του αυτός, δίχως τη βοήθεια του εξαντλημένου αλόγου, έμπηγε το υνί στο στήθος της γης∙ ή όταν θέριζε το κατακαλόκαιρο και νόμιζες πως το δρεπάνι του δούλευε έτσι που θα μπορούσε να θερίσει ένα νεαρό δάσος από σημύδες. Κι έβλεπες ν’ αναδεύονται οι μακρουλοί και σκληροί μύες στις πλάτες του σαν μοχλοί.

Η αδιάκοπη βουβαμάρα του προσέδιδε κάποια επισημότητα στον ακαταπόνητο μόχθο του. Κοντολογίς ήταν ένας σπουδαίος άντρας κι αν δεν τον βάραινε αυτή η κακοτυχία του, θα τον παντρευόταν πρόθυμα οποιαδήποτε κοπέλα του χωριού…

Και να που κουβάλησαν τον Γκαράσιμ στη Μόσχα, του αγοράσανε μπότες, του ράψανε καφτάνι (είδος πουκαμίσας) για το καλοκαίρι, κάπα από προβιά για το χειμώνα, του δώσανε σκούπα με μακρύ σκουπόξυλο και φτυάρι και τον βάλανε να καθαρίζει απ’ τα χιόνια ή απ’ τα χόρτα την αυλή.

Στην αρχή δεν του άρεσε καθόλου αυτή η καινούρια του ζωή. Είχε συνηθίσει από παιδί την δουλειά στα χωράφια, τη ζωή του χωριού. Αποξενωμένος εξαιτίας της κακοτυχίας του από την επικοινωνία με τους ανθρώπους, μεγάλωσε έτσι μουγκός και ρωμαλέος σαν δέντρο σ’ εύφορη γη… Μεταφυτεμένος τώρα στην πόλη, ένιωθε στενόχωρα κι απορούσε, το ίδιο όπως δεν θα καταλάβαινε τι του συμβαίνει ένας νεαρός ταύρος, γερός, που τον πήρανε απ’ το χωράφι με το ολόχυμο χορτάρι που του ‘φτανε ως την κοιλιά, τον ρίξανε σ’ ένα βαγόνι τρένου όπου τύλιγε το κορμί του καπνός και σπίθες και τον τρέχανε τώρα με χτύπους και βουητό, και πού τον πήγαιναν, ένας Θεός ξέρει.

Η καινούρια δουλειά του Γκαράσιμ του φαινόταν παιχνιδάκι μετά τις βαριές αγροτικές δουλειές∙ σε μισή ώρα τα τέλειωνε όλα, και είτε στεκόταν καταμεσής στην αυλή και κοίταζε μ’ ανοιχτό το στόμα τους περαστικούς, λες και περίμενε απ’ αυτούς να του εξηγήσουν πώς βρέθηκε σ’ αυτή την αινιγματική κατάσταση, είτε κατέφευγε σε κάποια γωνία και, πετώντας πέρα τη σκούπα και το φτυάρι, έπεφτε με το πρόσωπο στη γη κι έμενε ώρες ξαπλωμένος έτσι μπρούμυτα ακίνητος, σαν αιχμαλωτισμένο αγρίμι.

Σε όλα όμως συνηθίζει ο άνθρωπος και στο τέλος ο Γκαράσιμ συνήθισε τη ζωή στην πόλη. Όλη κι όλη η έγνοια του ήταν να κρατάει καθαρή την αυλή, να κουβαλάει δυο φορές την ημέρα το βαρέλι με το νερό, να φέρνει καυσόξυλα και να τα πελεκάει για την κουζίνα και για τα τζάκια, να μην αφήνει τους ξένους να μπαίνουν στην αυλή και να φυλάει τη νύχτα. Οφείλουμε να πούμε πως εκπλήρωνε με ζήλο όλες του τις υποχρεώσεις… Μάλιστα όταν μια νύχτα έπιασε δύο κλέφτες, τσούγκρισε τον ένα με τον άλλο έτσι που σπάσανε τα μούτρα τους τόσο άσχημα, που δε χρειάστηκε να τους παραδώσουν στην αστυνομία. Μετά απ’ αυτό το περιστατικό άρχισαν να τον σέβονται πολύ στη γειτονιά.  Ακόμα κι εκείνοι που περνούσαν τη μέρα απ’ το δρόμο, δίχως να ‘ναι απατεώνες, βλέποντας την αγριάδα του έκαναν πέρα και του ‘βαζαν τις φωνές, λες και μπορούσε να τους ακούσει.

Με όλο το άλλο προσωπικό ο Γκαράσιμ είχε σχέσεις, δε θα λέγαμε φιλικές, απλώς κανονικές. Τους θεωρούσε πάντως δικούς του ανθρώπους. Εκείνοι συνεννοούνταν μαζί του με χειρονομίες, αυτός τους καταλάβαινε κι εκτελούσε με ακρίβεια τις εντολές τους. Γνώριζε όμως και τα δικαιώματά του∙ κανείς δεν τολμούσε να καθίσει στη θέση του στο τραπέζι.

Γενικά ο Γκαράσιμ ήταν τύπος αυστηρός και σοβαρός και αγαπούσε σε όλα την τάξη. Ακόμα και τα κοκόρια δεν κόταγαν να τσακωθούνε μπροστά του, αλλιώς τα περίμενε συμφορά! Τα’ άρπαζε απ’ τα πόδια μεμιάς, κι αφού τα στριφογύριζε καμιά δεκαριά φορές στον αέρα, τα πέταγε χωριστά το ένα από τ’ άλλο.

Στην αυλή του αρχοντικού περιφέρονταν επίσης και χήνες∙ αλλά, ως γνωστό, οι χήνες είναι πτηνά σοβαρά και λογικά. Ο Γκαράσιμ τους φερόταν με σεβασμό, πήγαινε και τις τάιζε, κι έμοιαζε κι ο ίδιος με επίσημο αρχιχήνο.

Του είχανε δώσει μια καμαρούλα πάνω από την κουζίνα και τη συγύριζε σύμφωνα με τα γούστα του. Είχε φτιάξει το κρεβάτι του από σανίδες βαλανιδιάς στηριγμένες σε τέσσερα κούτσουρα, κρεβάτι γίγαντα, στ’ αλήθεια. θα μπορούσες ν’ αποθέσεις πάνω του πάνω από εκατόν πενήντα κιλά και να μη λυγίσει∙ κάτω απ’ το κρεβάτι βρισκόταν ένα βαρύ σεντούκι∙ στη γωνιά έστεκε ένα τραπέζι το ίδιο βαρύ, και πλάι του μια καρέκλα με τρία πόδια, τόσο κοντόχοντρη και στραβοπόδα, που κι ο ίδιος ο Γκαράσιμ όταν πήγαινε να τη μετακινήσει, του έπεφτε κι εκείνος χαμογελούσε. η καμαρούλα έκλεινε μ’ ένα λουκέτο που θύμιζε κουλούρι, μόνο που ήταν μαύρο∙ το κλειδί του λουκέτου το κρέμαγε στη ζώνη του∙ δεν του αρέσανε οι επισκέψεις…

Κύλησε έτσι ένας χρόνος, κι εκεί προς το τέλος του συνέβη ένα μικρό περιστατικό.

Σχόλιο

O Iβάν Tουργκένιεφ έγραψε το μικρό αυτό αριστούργημα στη διάρκεια ενός μήνα που παρέμεινε φυλακισμένος στην Aγία Πετρούπολη από τις τσαρικές αρχές εξαιτίας προηγούμενων έργων του. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Ο Σύγχρονος τον Μάρτιο του 1854, προκαλώντας προβλήματα στον λογοκριτή που το άφησε να περάσει, καθώς για κάποιους το αλληγορικό μήνυμα είναι σαφές: η άρχουσα τάξη παρουσιάζεται ως πλούσια αλλά άκαρδη και ανεύθυνη γριά αρχόντισσα, ενώ ο λαός ως ένας απλοϊκός χωρικός που μπορεί να μην έχει φωνή (βλ. και σύγχρονα ΜΜΕ), έχει όμως αξιοπρέπεια και τεράστια δύναμη. Η εικόνα που παρουσιάζεται στο κείμενο (σ. 53), με τον τεράστιο χωρικό ντυμένο στα κόκκινα να κλείνει την είσοδο στους λακέδες της εξουσίας (εδώ της αρχόντισσας) απλώς τα λέει όλα. Οι αξίες που προβάλλονται είναι η ανθρωπιά, η φιλία, η ειλικρίνεια και βέβαια η αξιοσύνη του εργάτη, για την οποία ο κόσμος τον θαυμάζει (σ.67).

Αρκετά χρόνια αργότερα (1937), ο Στάινμπεκ θα μας μιλήσει κι εκείνος για έναν ήρωα με απλοϊκή σκέψη, τεράστια δύναμη και αγάπη για τα ζώα∙ τον Λένι από το Άνθρωποι και Ποντίκια, που επίσης αντιμετωπίζεται με μίσος από τους άλλους εργάτες της φάρμας και επίσης σκοτώνει μόνος του τον σκύλο του, χωρίς ωστόσο να το θέλει.

Χρήση στην τάξη

Μέσα από το κείμενο, μπορούμε να ταξιδέψουμε στη Ρωσία του 1850, την εποχή όπου οι μεγάλοι γαιοκτήμονες εξακολουθούν να καταπιέζουν τους δουλοπάροικους που ζουν στα κτήματά τους. Αναπαριστώντας με παντομίμα το απόσπασμα στη σελ. 37, τα παιδιά μπορούν να πάρουν μια γεύση από τις συνήθειες και τα ήθη της άρχουσας τάξης της εποχής. Αν υπάρχει διαδραστικός πίνακας στην τάξη, μπορούμε επίσης να προβάλουμε μια παρουσίαση του βιβλίου μέσω slideshare.

Το κείμενο προσφέρεται επίσης για να μιλήσουμε για τις σχέσεις ανθρώπου και ζώων. Γιατί ο γίγαντας Γεράσιμος καταφεύγει στη φιλία της Μουμού; Τι βρήκε σε μια σκυλίτσα και δεν μπορούσε να έχει από τους συνεργάτες του; Παίρνοντας ιδέες από το διδακτικό σενάριο  Λογοτεχνία και Οικολογία: Άνθρωποι και ζώα (σελ.26) του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου, μπορούμε να ζητήσουμε από τα παιδιά να κατασκευάσουν μια ενημερωτική αφίσα για τον σεβασμό και την προστασία των αδέσποτων σκυλιών, χρησιμοποιώντας ιδέες και φράσεις από το κείμενο.

Κλείνοντας, να επισημάνουμε ότι στο κείμενο γίνεται αναφορά σε αρκετά στοιχεία της ρωσικής κουλτούρας (τριπλός ασπασμός, νεόνυμφοι με χήνες στις μασχάλες) και ιστορίας (Μίνιν και Παζάρσκι (σ.23 Минин и Пожарский) ή το τραγούδι των βαρκάρηδων του Βόλγα (σ. 29), τα οποία μπορούμε να αξιοποιήσουμε πολύ αποτελεσματικά αν υπάρχει μαθητής από τη Ρωσία στο τμήμα μας. Στη γνωριμία με τον ρωσικό πολιτισμό, ίσως θα είχε νόημα και η προβολή του διηγήματος σε κινούμενα σχέδια στη ρώσικη γλώσσα (με αγγλικούς υποτίτλους) από το Dailymotion.

Μουμού