Το τέλος των τεράτων

Υπόθεση

Ο Ρικ είναι ένα δελταθηρίδειο που έρχεται στον κόσμο κάπου στο 66.000.000 π.Χ., στα τέλη δηλαδή της Άνω Κρητιδικής περιόδου. Από την πρώτη στιγμή που αντικρίζει το φως, ο μικρός εντομοφάγος δείχνει γεμάτος εξυπνάδα, παρατηρητικότητα αλλά και περιέργεια να εξερευνήσει το γύρω του περιβάλλον. Παρότι είναι ο πρώτος από τ' αδέλφια του που βγαίνει από τη φωλιά και φτάνει μέχρι το ποτάμι, θα είναι ο τελευταίος που θα εγκαταλείψει τη μητρική αγκαλιά 8 εβδομάδες αργότερα, όταν η εκπαίδευση από τη μητέρα τους θα έχει ολοκληρωθεί. Στις περιπλανήσεις του από εκείνη τη μέρα και μετά, συναντάει πολλούς κινδύνους και ελάχιστους συμμάχους, πελώρια τέρατα που αλληλοτρώγονται και εχθρούς που παραμονεύουν να φάνε τον ίδιο και τους ομοίους του. Ζει αγωνιώδεις περιπέτειες, επισκέπτεται άγνωστους τόπους ξεδιψώντας την περιέργειά του, ενώ δημιουργεί και τη δική του οικογένεια. Γίνεται, τέλος, μάρτυρας μιας καταστροφής που εξολοθρεύει ολοκληρωτικά τους δεινοσαύρους και αλλάζει τον τότε κόσμο, φέρνοντας στο προσκήνιο έναν νέο πρωταγωνιστή: τα θηλαστικά.

  
Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Κίρα Σίνου
Εικονογράφηση: Νίνα Ν. Σταματίου
ISBN: 978-960-04-0286-5
Έτος 1ης Έκδοσης: 1980
Σελίδες: 155
Τιμή: περίπου 9 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Δ', Ε'

Κριτική

Βραβευμένη παλαιοντολογική περιπέτεια, που με αφορμή τις περιπλανήσεις ενός μικρού θηλαστικού σε μια Γη που αλλάζει, μας ξεναγεί στο τέλος της εποχής των δεινοσαύρων. Με γλώσσα απλή και σαφήνεια, η Κίρα Σίνου καταφέρνει να μας περιγράψει έναν κόσμο τεράτων με τόση ηπιότητα, σαν να αφηγούταν ένα παραμύθι για μικρά παιδιά. Σε μια ενημερωτική εισαγωγή, εκτός των άλλων μας προετοιμάζει με επιστημονική ειλικρίνεια για τις συμβάσεις που θα ακολουθήσουν στο κυρίως μέρος. Σε κάθε ένα σχεδόν από τα 16 κεφάλαια (έκτασης 4-14 σελίδων) περιλαμβάνεται και μια νέα μίνι - περιπέτεια του συμπαθητικού πρωταγωνιστή, που συνήθως παρακολουθεί ζευγάρια από διάφορα είδη δεινοσαύρων να παλεύουν. Η εικονογράφηση είναι αξιοπρεπέστατη για την εποχή που πρωτοεκδόθηκε το βιβλίο, αν και οι σημερινοί αναγνώστες πιθανότατα θα την βρουν ανεπαρκή. Στις πρώτες σελίδες, συναντάμε ένα γραφικό με τις χρονικές περιόδους εξέλιξης της ζωής στον πλανήτη από το προκάμβριο μέχρι το τεταρτογενές. Στις τελευταίες, μια λίστα σαν άτυπη βιβλιογραφία με τον τίτλο "Βοηθήματα", που δυστυχώς περιλαμβάνει βιβλία που δεν μπορεί να αξιοποιήσει ένας μαθητής Δημοτικού. Σε γενικές γραμμές, παρά τα 35 του χρόνια, το βιβλίο παραμένει πολύ συμπαθητικό και πιστεύουμε ότι επάξια του ανήκει μια θέση στη βιβλιοθήκη των παιδιών που αγαπούν τους δεινοσαύρους.

Ενδιαφέρουσα αφήγηση σε ήπιους τόνους Λογοτεχνικότητα, ωραίες περιγραφές Πληροφορίες για τα πρώτα θηλαστικά

Επιστημονικές θεωρίες που θεωρούνται πια ξεπερασμένες

Αξίες - Θέματα
Προϊστορία, Δεινόσαυροι, Επιστήμη, Περιέργεια, Εξέλιξη των Ειδών, Περιπέτεια

Σκηνές που ξεχωρίσαμε

Από τις πιο ωραίες σκηνές, εκείνη όπου τα μικρά θηλαστικά χορεύουν στο φως του φεγγαριού (σ.96)

Εικονογράφηση

Ασπρόμαυρη και μάλλον στατική, αλλά πανταχού παρούσα και για την εποχή της αξιοπρεπής. Αν ωστόσο την κρίνουμε με βάση τις σύγχρονες δυνατότητες απεικόνισης, είναι σίγουρα ανεπαρκής.

Απόσπασμα

Γρήγορος σαν αστραπή χώθηκε μέσα στα καλάμια. Από εδώ δεν έβλεπε πια τους βροντόσαυρους και μια και δεν τους έβλεπε αυτός ήταν σίγουρος πως δεν τον βλέπανε και κείνοι. Κατέβηκε μέχρι το νερό και άρχισε να πίνει, τα μάτια του παίζανε όμως. Οι καλαμιές ολόγυρά του ήταν σπασμένες και κουτσουρεμένες. ανάμεσά τους πρόσεξε μερικούς γκριζωπούς κορμούς να στέκονται ακίνητοι πάνω στα πρασινωπά νερά. Ήταν πολύ μεγάλοι αυτοί οι κορμοί και ο Ρικ τους κοίταξε απορώντας πώς να βρέθηκαν εδώ. Μόνο μια μεγάλη βροχή θα μπορούσε να τους είχε κουβαλήσει μέχρι εδώ από το δάσος.

Εκεί που συνέχιζε να πίνει νερό του φάνηκε ξαφνικά, πως ένας από τους κορμούς, ο πιο κοντινός, σάλεψε. Προτού προλάβει να συνέρθει από την έκπληξή του, ο κορμός ανασηκώθηκε μέσα από το νερό, άνοιξε ένα τεράστιο στόμα, γεμάτο από δόντια σα μαχαίρια και χίμηξε επάνω του. Οι άλλοι κορμοί ζωντανέψανε μεμιάς και σηκώθηκαν πάνω στα στραβά τους πόδια περιμένοντας.

Κροκόδειλοι. Αυτοί οι άψυχοι κορμοί ήταν στην πραγματικότητα φοβοσούχοι, οι γοργοί και αιμοβόροι ληστές του νερού!

Το εντομοφάγο αναπήδησε από την τρομάρα του και ξεφεύγοντας μέσα σχεδόν από τα δόντια του κροκόδειλου το έβαλε στα πόδια.

Έτρεχε ανάμεσα στα καλάμια, ψάχνοντας για στερεά γη, χωρίς όμως να του κόψει να προσπαθήσει να γυρίσει στην όχθη. Το μόνο που είχε στο νου ήταν να ξεφύγει από τον φοβοσούχο, που ήταν πολύ πιο γρήγορος απ’ αυτόν μέσα στο νερό. Τον άκουγε όλο και να πλησιάζει πλαταγίζοντας.

Με την ψυχή στο στόμα κατόρθωσε να φτάσει στο μικρό αμμουδερό ακρωτήρι, που το είχε δει από την όχθη. Οι θάμνοι στη μέση, όλο μακριά αγκάθια, υπόσχονταν προστασία. Εδώ ο κροκόδειλος δε θα τολμούσε να τον ακολουθήσει. Καθώς τρύπωνε κάτω από τη σκέπη τους άκουσε τις μασέλες του κροκόδειλου να κλείνουν ακριβώς πίσω του. Είχε σωθεί.

Είχε τόσο λαχανιάσει που στην αρχή δεν έβλεπε τίποτα γύρω του. Όταν όμως συνέφερε λιγάκι, του φάνηκε πως άκουγε κάποιο ζωντανό να σαλεύει κοντά του. Τρομαγμένος γύρισε να δει κι έμεινε ξαφνιασμένος να κοιτάζει.

Κάτω από τα κλαδιά των θάμνων, σε μέρος ακόμα πιο απρόσιτο από αυτό που βρέθηκε ο ίδιος, διάκρινε ένα βαθούλωμα σκαμμένο μέσα στην ψιλή άμμο. Ξαπλωμένο μέσα στο βαθούλωμα είδε ένα ζωάκι πολύ περίεργο. Η πλάτη του ήταν σκεπασμένη με μια γούνα σκούρα και πυκνή. Η ουρά του ήταν πλατιά και τα πίσω πόδια του οπλισμένα με μεγάλα νύχια. Τα μπροστινά όμως είχαν μια μεμβράνη ανάμεσα στα δάχτυλα, όπως τα νεροπούλια, και αντί για μύτη είχε ένα ράμφος πλακουτσωτό και μεγάλο.

Ο Ρικ ανακάθισε να το περιεργαστεί απορημένος. Τι ήταν τούτο το πράγμα; θηλαστικό, όπως έδειχνε το τρίχωμά του, ή πουλί;

Το παράξενο ζωάκι δεν του έδωσε καμιά σημασία. Έμοιαζε πολύ απασχολημένο. Έσπρωχνε με το ράμφος του κάτι, που στην αρχή δεν μπόρεσε να το ξεχωρίσει, έτσι που το έκρυβε το κορμί του αστείου ζώου. Ήταν ένα μικρούτσικο πραγματάκι, όχι πολύ μεγαλύτερο από ένα σκουλήκι, που κουνιότανε απεγνωσμένα στην άμμο, προσπαθώντας να χωθεί κάτω από την κοιλιά του ορνιθόρυγχου.

Ο ορνιθόρυγχος έσπρωξε στην άκρη το ζωάκι και σηκώθηκε μέσα από το λάκκο. Κάτω από την κοιλιά του ο Ρικ αντίκρισε ένα αυγό. Ένα αυγό που αντί για κέλυφος είχε ένα στρώμα από χοντρό δέρμα, μα ήταν αυγό και ήταν φανερό πως ο ορνιθόρυγχος το κλωσούσε.

Όσο και να βιαζόταν να φύγει ο Ρικ, η περιέργεια τον νίκησε. Εκείνο το αυγό και το άλλο πραγματάκι που κουνιόταν σαν τυφλό, πασχίζοντας να πλησιάσει την κοιλιά του ορνιθόρυγχου ήταν κάτι που δεν το είχε ξαναδεί σ’ όλες τις περιπλανήσεις του.

Ο ορνιθόρυγχος, χωρίς να ασχοληθεί με το ζωάκι που σερνόταν, ήταν τώρα σκυμμένος όλο προσοχή πάνω στ’ αυγό, λες και ακροαζόταν. Και πραγματικά κάτι ακουγόταν. Τ’ αυτί του Ρικ συνέλαβε έναν ελαφρύ θόρυβο, ένα πνιχτό χτύπημα να έρχεται μέσα από τ’ αυγό που είχε στο μεταξύ αρχίσει να κουνιέται. Σε λίγο είδε ν’ ανοίγεται μια τρυπίτσα στο τσόφλι του αυγού. Ο ορνιθόρυγχος έσκυψε ακόμα περισσότερο και βοήθησε ένα πλασματάκι, όμοιο με το άλλο, να γλιστρήσει μέσα από το κέλυφος.

Και τότε έγινε κάτι που ξάφνιασε αφάνταστα το Ρικ. Ο ορνιθόρυγχος ξάπλωσε ανάσκελα στη μαλακιά άμμο. Τα δυο γυμνά ζωάκια προχώρησαν τυφλά, και οδηγημένα από το ένστικτό τους άρχισαν να σκαρφαλώνουν επάνω του. Προχωρούσαν αργά, με μεγάλη προσπάθεια, επίμονα και υπομονετικά, μέχρι που φτάσανε στη σχεδόν γυμνή κοιλιά του.

Όταν εγκαταστάθηκαν πάνω στην κοιλιά της μάνας τους, τα δυο μικρά άρχισαν να σκαλίζουν μέσα στις πτυχές που σχημάτιζε το δέρμα της και κείνη γουργούριζε από ευχαρίστηση.

Περίεργο το εντομοφάγο σύρθηκε κοντά για να δει καλύτερα τι γινόταν. Αυτό που είδε τον ξάφνιασε. Μέσα από μια ζάρα του δέρματος της κοιλιάς κυλούσε αργά μια σταγόνα παχύρρευστο γάλα. Ένα από τα μικρά έχωσε βιαστικά το ράμφος του μέσα της και την ήπιε. Αυτό ήταν λοιπόν! Ο ορνιθόρυγχος θήλαζε τα μωρά του! Και το γάλα δεν πήγαζε από μια ρώγα, αλλά ανάβλυζε μέσα από το δέρμα!

Χάζεψε αρκετή ώρα την παράδοξη σκηνή. Τα αστεία τυφλά ζωάκια είχαν χορτάσει πια και η μάνα τα κατέβασε με μια μαλακιά κίνηση στην άμμο, έσκαψε έπειτα λιγάκι με τα πίσω πόδια της σκεπάζοντας την είσοδο του βαθουλώματος για να προφυλάξει τα παιδιά της και γλίστρησε στο νερό της λίμνης. Ο Ρικ την παρακολούθησε αρκετή ώρα να κολυμπάει κάτω από την επιφάνεια ψάχνοντας με το ράμφος της μέσα στην ιλύ του βυθού για σκουλήκια και καραβίδες. Ανέβαινε πότε πότε στην επιφάνεια για να πάρει πάλι αναπνοή.

Βλέποντάς την να μασουλάει ο Ρικ θυμήθηκε πως πεινούσε κι αυτός και ξεχνώντας τον ορνιθόρυγχο και τα παιδιά του ξεκίνησε πίσω για τις καλαμιές με την ελπίδα να βρει κάτι εκεί για να φάει κι αυτός.

μωρό ορνιθόρυγχου (πηγή)

Σχόλια

Στην υποσημείωση της σελ. 128 διαβάζουμε Σύμφωνα με μια νεότερη θεωρία, που την υποστηρίζουν οι Dale Russell, Wall Ace Tucker και John H. Ostrom, στο τέλος του Κρητιδικού, σχετικά κοντά από τη Γη μας, έγινε μια έκρηξη Σουπερνόβα, που επηρέασε καταστρεπτικά τη Γη. ένα από τα αποτελέσματά της ήταν και η δημιουργία φοβερού ψύχους, που προκάλεσε το χαμό πολλών ειδών ζώων και φυτών. Στις μέρες μας, η επικρατέστερη θεωρία για την καταστροφή που οδήγησε στην εξαφάνιση των δεινοσαύρων κάνει λόγο για έναν αστεροειδή που έπεσε το 66.000.000 π.Χ. στον κόλπο του Μεξικού (ο κρατήρας Chicxulub στη χερσόνησο Γιουκατάν έχει διάμετρο 180 χιλιομέτρων). Η σύγκρουση δημιούργησε ένα τεράστιο τσουνάμι, σκόρπισε στην ατμόσφαιρα αποπνικτική ραδιενεργό σκόνη που έκρυψε το φως του ηλίου για μήνες, έριξε τη θερμοκρασία του πλανήτη για χρόνια και κατέστρεψε την τροφική αλυσίδα. Εδώ (η σύγκρουση στο 20ο λεπτό) μπορείτε να δείτε το σχετικό επεισόδιο από το ντοκιμαντέρ Catastrophe, ενώ υπάρχουν και μικρά ενημερωτικά βίντεο όπως το παρακάτω.

Φτερά και πούπουλα
Τα κείμενα με δεινοσαύρους, είναι έτσι κι αλλιώς καταδικασμένα να μένουν (manent) πίσω στις εξελίξεις, αφού "νέα" απολιθώματα (στα ελληνικά: προσφάτως ανακαλυφθέντα) προσφέρουν γνώσεις που καταρρίπτουν θεωρίες και διαμορφώνουν νέα ρεκόρ -κατηγορία που συνήθως απασχολεί τα παιδιά και γι' αυτό καλό είναι να είμαστε ενημερωμένοι. Έτσι π.χ. τα σκήπτρα για τον πιο μεγάλο δεινόσαυρο, έχουν πλέον φύγει από τα χέρια του "οσκαρικού" (Jurassic Park) Βραχιόσαυρου και αυτή τη στιγμή στολίζουν την τροπαιοθήκη του Ατρόμητου (Dreadnoughtus schrani), είδους που ζύγιζε, λένε οι επιστήμονες, 65 τόνους! Η εικόνα που έχουμε για τα προϊστορικά θηρία, επίσης αλλάζει συχνά. Οι παλιές απεικονίσεις (που ίσχυαν ακόμα την εποχή που γράφτηκε το βιβλίο), ήθελαν π.χ. τον Τυραννόσαυρο να στέκεται όρθιος και να στηρίζεται στην ουρά του σαν καγκουρό, σήμερα όμως παρουσιάζεται με το σώμα του σε κλίση, σχεδόν παράλληλα με το έδαφος. Ακόμα χειρότερα: Σύμφωνα με μια ομάδα ερευνητών από το πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα, νέα στοιχεία (φτερά 80 εκατομμυρίων ετών διατηρημένα σε ρητίνη) αποκαλύπτουν ότι οι περισσότεροι δεινόσαυροι δεν ήταν καλυμμένοι με λέπια όπως τους απεικονίζαμε μέχρι σήμερα, αλλά με φτερά!

Χρήση στην τάξη

Για να οργανώσουμε ένα παιχνίδι ρόλων - παντομίμας, μπορούμε να ορίσουμε μαθητές- μικρά θηλαστικά και μαθητές που θα παίζουν τους τεράστιους δεινόσαυρους, ώστε να προσεγγίσουμε λίγο πιο βιωματικά το πώς ζούσε και λειτουργούσε κάθε μια από αυτές τις ομάδες πριν την μεγάλη καταστροφή που άνοιξε τον δρόμο για τον ερχομό του ανθρώπου (την άλλη μεγάλη καταστροφή). Αν υπάρχει εργαστήριο υπολογιστών και τα παιδιά ζητούν διαδικτυακά παιχνίδια με θέμα τους δεινόσαυρους, τότε σας προτείνουμε να επισκεφθείτε αυτή τη σελίδα.

Αξιοποιώντας το υλικό που υπάρχει στον ιστοχώρο, μπορούμε επιπλέον να κατασκευάσουμε για τα μικρότερα παιδιά ένα παιχνίδι μνήμης του τύπου "βρες τα ζευγάρια". Διαθέσιμες εικόνες δεινοσαύρων υπάρχουν σε ιστοσελίδες όπως εδώ ή εδώ. Τις εκτυπώνουμε έγχρωμα σε χαρτόνι και σε δύο αντίτυπα, τις κόβουμε και... παίζουμε! Βοηθητικό υλικό θα βρούμε και σε περίπτωση που επιλέξουμε κάποια δραστηριότητα ζωγραφικής. Καθώς οι προϊστορικές σαύρες είναι από τα πιο δημοφιλή θέματα για τα παιδιά, υπάρχουν πολλές ιστοσελίδες με οδηγίες.

Αν αποφασίσουμε να πλάσουμε δεινόσαυρους από πηλό, έχουμε την επιλογή να χρησιμοποιήσουμε τον ακριβό (και χημικό) που στεγνώνει μόνος του, ή να αγοράσουμε φυσικό πηλό σε τιμές χονδρικής από τοπικά εργαστήρια (Ζαννιά -Οιδίποδος 6, Κολωνός / Εργαστήρι Κεραμικής -Κανάρη 30, Αγία Παρασκευή) στα οποία μπορούμε έπειτα να δώσουμε τις δημιουργίες των παιδιών για ψήσιμο! Στο δικό μας σχολείο, με τη βοήθεια της κυρίας Άλκηστης, δασκάλας των εικαστικών στο ολοήμερο, κατασκευάσαμε μια σειρά από πολύχρωμα δεινοσαυράκια!

Otinanaiosaurus Gravensis

Εκτός από παιχνίδια και ζωγραφιές, μπορούμε με αφορμή συγκεκριμένα αποσπάσματα, να μιλήσουμε στην τάξη και για τη θεωρία της εξέλιξης (το αγγλικό wiki θα το βρείτε εδώ) ανάλογα βέβαια και με το ενδιαφέρον που θα δείξουν τα παιδιά, το γενικότερο γνωστικό επίπεδο και την ισχύουσα νομοθεσία (σύμφωνα με το διάγραμμα, στην Ελλάδα η αποδοχή της θεωρίας είναι από τις χαμηλότερες πανευρωπαϊκά). Στις παρακάτω εικόνες, ένα δελταθηρίδειο όπως το αποδίδει Τσέχος καλλιτέχνης (πηγή) και όπως το ζωγράφισε η Νίνα Σταματίου 35 χρόνια πριν για το βιβλίο της Κίρας Σίνου. Τι μας θυμίζει το ζωάκι αυτό; Πώς μπορεί άραγε ένα τέτοιο είδος να αποτελεί πρόγονο του ανθρώπου; 

Το τέλος των τεράτων