Μικρομέγας

Υπόθεση

Βρισκόμαστε στα 1737 και δυο υψηλές -υπερβολικά υψηλές μάλιστα- προσωπικότητες, ο κύριος Μικρομέγας από έναν πλανήτη στο άστρο του Σείριου συνοδευόμενος από έναν πολίτη του Κρόνου, μας κάνουν την τιμή να διασχίσουν τον ουράνιο θόλο και να πραγματοποιήσουν μία σύντομη επίσκεψη στη Γη μας. 

Φτάνοντας, τι βρίσκουν; Στην αρχή τίποτα. Έπειτα μια φάλαινα. Και, τέλος, παρατηρώντας πολύ προσεκτικά με το μικροσκόπιο, ανακαλύπτουν μιαν ανεπαίσθητη κίνηση ενώ συγχρόνως ακούνε τον ψίθυρο μιας μεγάλης ανοησίας. Να πρόκειται άραγε για το ανθρώπινο είδος εν δράσει;

Χαρακτηριστικά 

Εκδότης: Νεφέλη

Συγγραφέας: Βολταίρος (François-Marie Arouet - Voltaire)
Μετάφραση: Αλέκα Μουρίκη
Εικονογράφος: Φιλίπ Ντυμάς (Philippe Dumas)
Τίτλος πρωτοτύπου: Micromégas

1η Έκδοση: 1752 (παρούσα έκδοση στα ελληνικά 1988)

ISBN: 960-211-016-3
Σελίδες: 79
Τιμή: περίπου 2 ευρώ

Ηλεκτρονική αγορά εδώ

Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο

Κριτική
Χιουμοριστικό - φιλοσοφικό διήγημα επιστημονικής φαντασίας με θέμα τον Άνθρωπο, γραμμένο το 1750 από τον Βολταίρο. Η έκφραση όπως φαίνεται και από το απόσπασμα δεν είναι ιδιαίτερα απλή, ενώ κάποιες φυσικομαθηματικές έννοιες είναι δύσπεπτες, και ο αναγνώστης πρέπει να παραμείνει συγκεντρωμένος για να παρακολουθήσει τον στοχασμό του συγγραφέα, όπως εξελίσσεται μέσα από τους διαλόγους. Κοινώς, οι μαθητές θα πρέπει να βρουν ένα κίνητρο για να ξεκινήσουν (και πιθανόν περισσότερα για να ολοκληρώσουν) αυτή την ιστορία. Το βιβλίο ωστόσο είναι μικρό και τα κεφάλαιά του συνήθως δεν ξεπερνούν τις 10 σελίδες. Η εικονογράφηση είναι παρούσα σχεδόν σε κάθε σελίδα, καθώς όμως είναι παλαιομοδίτικη και έχει ρόλο απλώς συνοδευτικό, δεν βοηθά ιδιαίτερα στην ανάγνωση.

Θα το προτείναμε σε μαθητές της Στ' τάξης και του Γυμνασίου που επιθυμούν να γνωρίσουν τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων κατά τον 18ο αιώνα και τις ιδέες που οδήγησαν στην Αμερικανική, τη Γαλλική και την Ελληνική Επανάσταση.

Για τους μεγαλύτερους σε ηλικία αναγνώστες, το κείμενο παρουσιάζει περισσότερο  ενδιαφέρον:

Καταρχάς, γιατί μας ταξιδεύει 300 ολόκληρα χρόνια πίσω, χωρίς τα μειονεκτήματα της ιστορικής μυθοπλασίας. Ο Βολταίρος είναι ένας αυθεντικότατος κάτοικος της Γαλλίας του 18ου αιώνα. Ένα λαμπρό πνεύμα της εποχής του, που πλάθει για μας ένα δικό του διήγημα.

Έπειτα, γιατί μας φανερώνει την ορμή του Διαφωτισμού και το τι σήμαινε για τον τότε κόσμο: Εμπιστοσύνη στις δυνάμεις της Επιστήμης και στον ανθρώπινο νου, όταν όμως αυτός συλλογάται ελεύθερα, μακριά από κάθε καταπίεση.

Τέλος γιατί μέσα απ' αυτό, ερχόμαστε σε επαφή με τη δημιουργική σκέψη, τις γνώσεις αλλά και τις αξίες ενός κόσμου έτοιμου να επαναστατήσει και να ανατρέψει το παλιό κατεστημένο της εξουσίας και της εκκλησίας. Ίσως έτσι κερδίζουμε λίγη έμπνευση και κουράγιο για να προσπαθήσουμε και εμείς να αλλάξουμε τον κόσμο προς το καλύτερο.

Μπορεί στο ξεκίνημα του βιβλίου η πικρία και η ειρωνεία του Βολταίρου για ένα σύστημα που τον καταδιώκει να είναι κάπως έντονες και να μη μας επιτρέπουν να συγκεντρωθούμε στην πλοκή, στη συνέχεια όμως τα πράγματα αλλάζουν. Μέσα από τις ανακαλύψεις του ταξιδιώτη Μικρομέγα το ενδιαφέρον μεγαλώνει, και στη συνέχεια όταν ο συγγραφέας αναπτύσεει τις νέες θεωρίες και τις επιστημονικές γνώσεις της εποχής, το κείμενο μοιάζει να ξεχειλίζει από ενθουσιασμό. Οι ευθείες βολές κατά της εξουσίας/εκκλησίας και της ιεράς εξέτασης που εκμεταλλεύεται το λαό και φιμώνει τους επιστήμονες (σελ. 31-32) δεν σταματούν βέβαια ποτέ, σε τελική ανάλυση όμως είναι κατανοητές, αφού προέρχονται από έναν άνθρωπο φυλακισμένο και εξορισμένο για την κριτική του.

Αξίες - Θέματα

Ταξίδια, Ιστορία, Φαντασία, Επιστήμη

Εικονογράφηση

Απόσπασμα
«Ω, άτομα νοήμονα, που η ύπαρξή σας φανερώνει

 την ικανότητα και τη δύναμη του αιωνίου Όντος,

θα πρέπει να γεύεστε πραγματικά αγνές χαρές πάνω

σ’ αυτή τη σφαίρα που κατοικείτε. Αφού είστε

φτιαγμένοι από τόσο λίγη ύλη και προικισμένοι

με τόσο υψηλό πνεύμα, καθώς φαίνεται, θα πρέπει

να περνάτε τη ζωή σας σκεπτόμενοι και αγαπώντας

ο ένας τον άλλο· αυτή είναι η πραγματική ζωή του

πνεύματος. Πουθενά μέχρι τώρα στα ταξίδια μου

δεν συνάντησα την αληθινή ευτυχία· θα πρέπει

όμως σίγουρα να βρίσκεται εδώ, σ’ αυτόν τον πλανήτη.»

Ακούγοντας αυτά τα λόγια όλοι οι φιλόσοφοι κούνησαν

 τα κεφάλια τους. Κι ένας απ’ αυτούς, πιο ειλικρινής

από τους άλλους, ομολόγησε ότι, αν εξαιρέσει

κανείς έναν πολύ μικρό αριθμό κατοίκων αυτού του πλανήτη,

όλοι οι υπόλοιποι δεν είναι παρά μια συνάθροιση τρελών,

κακών και δυστυχισμένων.

«Έχουμε πιο πολλή ύλη απ’ όση μας χρειάζεται

για να κάνουμε το κακό, αν το κακό προέρχεται

από την ύλη», είπε· «και πιο πολύ πνεύμα, αν το

κακό προέρχεται από το πνεύμα. Την ώρα που εγώ

σας μιλώ, για παράδειγμα, υπάρχουν εκατό χιλιάδες

τρελοί του είδους μας, που φορούν καπέλα και που

σκοτώνουν εκατό χιλιάδες άλλα ζώα που έχουν

ένα σαρίκι στο κεφάλι τους, ή σφαγιάζονται απ’ αυτά

τα ζώα· δεν έχει σημασία. Κι αυτό συμβαίνει σ’ όλη

τη γη από τα πανάρχαια χρόνια».

Ο Μικρομέγας φρίκιασε και ζήτησε να μάθει ποια μπορεί

να ήταν η αιτία που προκαλούσε τέτοιες τρομερές διαμάχες

ανάμεσα σ’ αυτά τα τόσο μηδαμινά όντα.

«Πρόκειται», είπε ο φιλόσοφος, «για ένα κομμάτι λάσπης

που το μέγεθός του δεν είναι μεγαλύτερο από το τακούνι σας.

Και το ζήτημα είναι ότι κανένας απ’ αυτά τα εκατομμύρια

τους ανθρώπους που οδηγούνται στη σφαγή δεν έχει ούτε

την ελάχιστη αξίωση πάνω σ’ αυτό το κομμάτι της λάσπης.

Ο πόλεμος γίνεται μόνο και μόνο για να αποφασιστεί αν

θα ανήκει σ’ έναν κάποιο Σουλτάνο, ή σ’ έναν άλλο που

ονομάζεται, δεν ξέρω για ποιο λόγο, Καίσαρας. Ούτε ο ένας

ούτε ο άλλος έχουν δει ποτέ τους, ούτε και θα δουν, αυτή

την ασήμαντη γωνιά της γης για την οποία γίνονται όλα αυτά.

Και σχεδόν κανένα απ’ αυτά τα ζώα που αλληλοσφάζονται

δεν έχει δει ποτέ το το ζώο για το οποίο γίνεται αυτή η σφαγή.

«Α! δυστυχισμένοι!» αναφώνησε ο Σειριανός με αγανάκτηση,

«είναι ακατανόητη αυτή η έξαλλη μανία της αυτοκαταστροφής!

Νιώθω την επιθυμία να κάνω τρία βήματα και να συντρίψω

με τρεις κλοτσιές όλη τούτη τη μυρμηγκοφωλιά των

γελοίων δολοφόνων».

«Μην μπαίνετε στον κόπο», του απάντησε κάποιος,

«Δουλεύουν μόνοι για την καταστροφή τους.

Μέσα σε δέκα χρόνια δεν θα υπάρχει ούτε το ένα

εκατοστό απ’ αυτούς τους άθλιους. Ακόμα κι αν δεν

είχαν αρχίσει να πολεμούν, θα αφανίζονταν από την πείνα,

τη σωματική κόπωση ή τις καταχρήσεις. Άλλωστε,

δεν είναι αυτοί που πρέπει να τιμωρηθούν, αλλά εκείνοι

οι βάρβαροι, που καθισμένοι αναπαυτικά μέσα στα

γραφεία τους διατάζουν, την ώρα που χωνεύουν

το πλούσιο φαγητό τους, τη σφαγή ενός εκατομμυρίου

ανθρώπων και μετά τους βάζουν και να ευχαριστούν

το Θεό με τρόπο πανηγυρικό».

Ο ταξιδιώτης μας άρχισε να νιώθει οίκτο για τη

 μικρή ανθρώπινη φυλή που σπαρασσόταν από

τόσο εκπληκτικές αντιθέσεις.

«Μιας και εσείς ανήκετε στο μικρό αριθμό

των σοφών ανθρώπων», είπε ο Μικρομέγας

σ’ αυτούς τους κυρίους, «και προφανώς δεν

σκοτώνετε κανέναν για χρήματα, πείτε μου,

σας παρακαλώ, με τι ασχολείστε;»

«Ανατέμνουμε μύγες», είπε ο φιλόσοφος,

«μετράμε γραμμές, συνδυάζουμε αριθμούς.

Συμφωνούμε πάνω σε δύο-τρία σημεία που

κατανοούμε και διαφωνούμε για δυο ή τρεις

χιλιάδες άλλα που δεν κατανοούμε».

Προβληματισμοί για Συζήτηση
Πόλεμος
Στο απόσπασμα, ο Μικρομέγας απορεί γιατί οι άνθρωποι σκοτώνονται, αφού είναι όντα με μυαλό και μπορούν να σκεφτούν, να συζητήσουν και να βρουν λύσεις στα προβλήματά τους. Οι φιλόσοφοι του απαντούν ότι ο πόλεμος γίνεται επειδή τον αποφασίζουν οι ηγέτες (που είναι άγνωστοι σε αυτούς που σκοτώνονται) για να κατακτήσουν κομμάτια γης (στα οποία ποτέ δεν θα πατήσουν).

Εσείς γνωρίζετε πολέμους που συμβαίνουν στη Γη μας αυτό τον καιρό; Αν ναι, έχετε ακούσει τους λόγους για τους οποίους γίνονται οι πόλεμοι αυτοί; Θα είχατε να προτείνετε κάποια λύση για να σταματήσουν οι πόλεμοι να συμβαίνουν; Υπάρχει περίπτωση ένας πόλεμος να είναι δικαιολογημένος;

Μήπως τελικά, 300 περίπου χρόνια μετά την έκδοση του Μικρομέγα, ελάχιστα έχουν αλλάξει στην λογική των ανθρώπων;

Θεωρία της Σχετικότητας
Μια από τις θεωρίες του Βολταίρου στο βιβλίο, είναι ότι αν οι άνθρωποι συνειδητοποιούσαν το πόσο μικροί είναι σε σχέση με τα άλλα μεγέθη του σύμπαντος, θα σταματούσαν και να πολεμούν και να τσακώνονται μεταξύ τους. Την εποχή του Διαφωτισμού, αυτό δεν ήταν εύκολο να το χωρέσει κανείς στο μυαλό του. Σήμερα όμως μπορούμε να το κατανοήσουμε ακόμα κι από την καρέκλα μας, μέσα από απλές εφαρμογές σαν αυτή.

Συζητήσεις του 18ου αιώνα

Στο βιβλίο μπορούμε μέσα από τους διαλόγους των πρωταγωνιστών να πάρουμε μια ιδέα για τα θέματα των συζητήσεων μεταξύ των ευγενών εκείνης της εποχής. "Από πού προέρχεται το καλό και από πού το κακό;" "Υπάρχουν άραγε κοινωνίες ανθρώπων που είναι αγνοί και αμόλυντοι από τον πολιτισμό;" κτλ.
Φυσικά, οι ευγενείς μπορούσαν να συζητούν με τις ώρες, καθώς ήταν πλούσιοι και τις δουλειές τους αναλάμβαναν οι υπηρέτες. Εσείς για ποια ζητήματα συζητάτε με τους συμμαθητές σας; Έχετε ακούσει τους γονείς σας ή άλλους ενήλικους να συζητούν; Ποια θέματα απασχολούν στις μέρες μας τους ανθρώπους;

Χρήση στην τάξη

Με την παρουσίαση του έργου του Βολταίρου, ολοκληρώνουμε το ταξίδι μας στην Ευρωπαϊκή ιστορία από το Μεσαίωνα μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, και τη σκυτάλη στην ιστορία της Στ' παίρνει η ελληνική επανάσταση. Μια απλή σύγκριση στα αποσπάσματα του Μπέογουλφ και του Μικρομέγα (και τα δύο αυθεντικά κείμενα της εποχής που αντιπροσωπεύουν), μπορεί να μας δείξει πόσο νερό κύλησε στο αυλάκι του πολιτισμού ανάμεσα στους αιώνες αυτούς. Το οικοδόμημα του μοιρολατρικού σεβασμού προς τον γενναίο ηγέτη και την εκκλησία σιγά σιγά γκρεμίστηκε, και στο θρόνο των κυρίαρχων αξιών στρογγυλοκάθισαν ο ορθολογισμός, η εμπιστοσύνη στην επιστημονική έρευνα και η αγάπη για την ελεύθερη πνευματική δημιουργία.

Όπως προτείναμε και στα προηγούμενα τρία βιβλία, για να διαμορφώσουν τα παιδιά μια πληρέστερη άποψη για τον αιώνα των Φώτων, μπορούμε να συμπληρώσουμε την μελέτη του βιβλίου με ακούσματα της εποχής (Bach, Vivaldi, Handel, κ.ά.) με εικόνες χαρακτηριστικές για την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική, τη γλυπτική και τη μόδα, ή και με προβολές ντοκιμαντέρ ή ταινιών. Στο σύνδεσμο κάτω από την παράγραφο αυτή, θα βρείτε ένα βίντεο για την εξέλιξη της τέχνης και της μουσικής στην Ευρώπη σε όλη την περίοδο που εξετάσαμε.

Μικρομέγας