Βάρτζακ Πο

Υπόθεση

Ο Βάρτζακ είναι ένας γάτος ράτσας, που ζει με τους γονείς και τα αδέλφια του στο ισόγειο μιας παλιάς έπαυλης. Παρά τις ανέσεις, η ζωή του κάθε άλλο παρά ιδανική μπορεί να χαρακτηριστεί, αφού η οικογένειά του τον αδικεί και τον περιορίζει, ενώ ο μεγάλος του αδελφός δεν χάνει ευκαιρία να τον μειώνει. Οι μόνες όμορφες στιγμές είναι αυτές κοντά στον παππού του, όταν εκείνος του διηγείται ιστορίες για τον Τζελάλ, τον θρυλικό τους πρόγονο. Το σκηνικό όμως πρόκειται να αλλάξει για τα καλά, όταν η κυρία του σπιτιού εξαφανίζεται και τη θέση της παίρνει ένας τρομακτικός τύπος, ακολουθούμενος από δυο απαίσιες μαύρες γάτες! Ο Βάρτζακ πρέπει για πρώτη φορά να βγει στον έξω κόσμο ώστε να αναζητήσει βοήθεια. Τι τον περιμένει όμως εκεί; Και είναι άραγε αρκετός ο Τρόπος του Τζελάλ για να τον προστατέψει από τους αμέτρητους κινδύνους που παραμονεύουν;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: SF Said
Μετάφραση: Νοέλα Ελιασά
Εικονογράφηση: Dave McKean
ISBN: 978-960-04-4447-6
Τίτλος πρωτοτύπου: Varjak Paw
Έτος 1ης Έκδοσης: 2003 (στα ελληνικά 2014)
Σελίδες: 260
Τιμή: περίπου 12 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο
Σελίδα του συγγραφέα εδώ

Ευχαριστούμε τις εκδόσεις Κέδρος για τη δωρεά ενός αντιτύπου στη βιβλιοθήκη της τάξης μας!

Κριτική

Συναρπαστική, βραβευμένη περιπέτεια εφηβικού προβληματισμού και πολεμικών τεχνών που θα ξετρελάνει τους γατόφιλους και όχι μόνο! Η γλώσσα, παρότι απευθύνεται σε μεγαλύτερα παιδιά, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί απαιτητική, ενώ η μετάφραση είναι πολύ καλή και επιτρέπει στην αφήγηση να ρέει, σαν να ήταν γραμμένη στη γλώσσα μας. Η σφιχτή πλοκή και ο ρεαλισμός των συναισθημάτων του ήρωα καταφέρνουν από την πρώτη στιγμή να αιχμαλωτίσουν το ενδιαφέρον μας, ενώ η δράση που κορυφώνεται σταδιακά, συμπαρασύρει με μαεστρία τους αναγνώστες μέχρι την τελική μονομαχία ανάμεσα στο καλό και το κακό. Το βιβλίο χωρίζεται σε 35 κεφάλαια που καθένα έχει έκταση 4 έως 10 σελίδες. Το κείμενο είναι καλοστημένο και αναπνέει άνετα, τοποθετημένο ανάμεσα στα ασπρόμαυρα σκίτσα του εικονογράφου που συνδιαμορφώνουν αριστοτεχνικά τη σκοτεινή ατμόσφαιρα. Ο όγκος και η θεματική του μυθιστορήματος, μας επιτρέπουν να το προτείνουμε μόνο σε παιδιά γυμνασίου ή μεγαλύτερα, ίσως όμως να μπορούσαν να το εκτιμήσουν και κάποιοι έμπειροι αναγνώστες, μαθητές της Στ'.

Ενδιαφέροντες, πρωτότυποι χαρακτήρες Συναρπαστική πλοκή με σταδιακή κορύφωση Εικονογράφηση σε απόλυτη αρμονία με το κείμενο Ωφέλιμοι προβληματισμοί - εφηβικά διλήμματα

Αξίες - Θέματα

Ζωοφιλία, Φιλία, Οικογένεια, Διαφορετικότητα, Γενναιότητα, Περιπέτεια, Ενηλικίωση, Γάτες

Σκηνές που ξεχωρίσαμε
Η σκηνή της τελικής μονομαχίας, οι συναντήσεις με τον Τζελάλ στις όχθες του Τίγρη, αλλά και οι περιπλανήσεις του Βάρτζακ στα σοκάκια της πόλης.

Εικονογράφηση
Πλούσια, δυναμική, ιδιαίτερη, σκοτεινή· απόλυτα δεμένη με το κείμενο, χρησιμοποιεί το μελάνι για να μας μεταφέρει τα συναισθήματα που νιώθει ο ήρωας στον απειλητικό έξω κόσμο.

Απόσπασμα
Οι τρεις φίλοι κίνησαν για το λόφο όσο πιο γρήγορα μπορούσαν. Στο δρόμο ο Βάρτζακ τους εξήγησε για τον Κύριο και τις μαύρες γάτες του.

Ήλπιζε να μην είναι πολύ αργά. Με το Γέρο-Πο πια απόντα και αρχηγό τον Πατέρα, τι θα έκανε η οικογένεια όταν θα ερχόταν αντιμέτωπη με τις γάτες του Κυρίου; Τι θα τους έκαναν οι γάτες του Κυρίου; Τα πάντα μπορεί να είχαν συμβεί. Ύστερα από τόσο καιρό που έλειπε, το σπίτι σίγουρα θα ήταν διαφορετικό.

Αυτές οι εικόνες στο κεφάλι του - η κόκκινη βελούδινη πολυθρόνα, τα προσελάνινα μπολάκια φαγητού - μπορεί να μην υπήρχαν πια.

Για ένα μόνο ήταν σίγουρος. Έπρεπε να σκαρφαλώσουν στη μάντρα για να μπούνε μέσα και ο Βάρτζακ θυμόταν ότι ήταν το χειρότερο σκαρφάλωμα της ζωής του.

Μια βροντή βρυχήθηκε πάνω από την πόλη καθώς έφταναν στους πρόποδες του λόφου. Ο ουρανός είχε γίνει μαβής υπό την απειλή μιας ακόμα καταιγίδας.

«Εκεί πάνω είναι», είπε ο Βάρτζακ καθοδηγώντας τους, τη στιγμή που ο ουρανός φωτίστηκε από μια αστραπή.

Ανέβηκαν το λόφο όσο πιο γρήγορα μπορούσαν. Άρχισε να βρέχει. Οι σταγόνες μαστίγωναν με ορμή τη μύτη, τα μάτια και τα αυτιά του Βάρτζακ. Πάσχισε για μια ανάσα· νερό γέμισε το στόμα του, αλλά συνέχισε να ανεβαίνει το λόφο, ένα βήμα, δύο βήματα, εκατό, χίλια. Όσα χρειάζονταν.

Το φεγγάρι τους κοίταζε από ψηλά, ένας μελαγχολικός μονόφθαλμος ουράνιος φρουρός. Παράτα τα, έμοιαζε να λέει. Παράτα τα και φύγε.

Μουσκεμένοι, κατάκοποι, λαχανιασμένοι, έφτασαν στην κορφή του λόφου τη στιγμή που ο ουρανός ξεσκίστηκε από ένα λευκό φως.

Αυτό που είδε ο Βάρτζακ εκεί τον έκανε να ανατριχιάσει. Μια μικρή πέτρινη μάντρα στεκόταν μπροστά τους, η μισή σε ύψος από οποιαδήποτε άλλη της πόλης. Έμοιαζε παλιά και μισογκρεμισμένη, σαν να ήταν εγκαταλελειμμένη εδώ και πολύ καιρό. Μια ακόμη βροντή ταρακούνησε τη γη. Ο Βάρτζακ τρεμούλιασε. Ήταν αυτή η ίδια μάντρα που περιέβαλε τον κόσμο στον οποία μεγάλωσε; Το τείχος που τότε έμοιαζε τόσο ψηλό και αδύνατο για να το περάσει κανείς; Ή μήπως είχαν όλα αλλάξει όσο έλειπε;

Στη μάντρα υπήρχε μια πόρτα. Την έσπρωξε. Δεν κουνήθηκε· ήταν κλειδωμένη. Έκανε το γύρο της μάντρας, αναζητώντας κάτι οικείο. Μια αστραπή αποκάλυψε τις ρωγμές και τις χαραμάδες όπου είχαν φυτρώσει βρύα. Στην κορφή της μάντρας μπορούσε να δει τα ροζιασμένα πάνω κλαδιά κάποιων άρρωστων, γέρικων δέντρων - και να, εκείνο το μοναδικό δέντρο από το οποίο είχε πέσει τη νύχτα που έφυγε από το σπίτι.

Ο Βάρτζακ άγγιξε το μουσκεμένο κορμό του και χαμογέλασε με ανακούφιση. Τώρα το αναγνώριζε. Μα φυσικά ήταν το ίδιο. Το μέρος αυτό δε θα άλλαζε ποτέ· αυτός είχε αλλάξει.

«Αυτό είναι!» φώναξε χαρούμενος, σκεπάζοντας το θόρυβο της βροντής. «Υπάρχουν δέντρα μέσα από τα οποία μπορούμε να κατέβουμε. Εγώ θα πάω πρώτος και… Κλατζ, τι συμβαίνει;»

Ο Κλατζ έτρεμε. Τα μάτια του είχαν θολώσει και πάλι από φόβο. «Δε-δεν μπορώ σκαρφαλώσω», ψέλλισε. «Κλατζ δε σκαρφαλώνει».

Ο Βάρτζακ κοίταξε με δυσπιστία το πελώριο, δυνατό σκυλί. «Δεν μπορείς;».

«Μα φυσικά και δεν μπορεί», είπε απότομα η Χόλι. «Όλοι ξέρουν πως τα σκυλιά δε σκαρφαλώνουν - θα ήμασταν χαμένες αν μπορούσαν. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να μπούμε;»

«Τα σκυλιά δε σκαρφαλώνουν;»

«Όχι, δε σκαρφαλώνουν», είπε η Χόλι συνοφρυωμένη. «Αυτός είναι ο μόνος τρόπος, σωστά;» Το βλέπω στα μάτια σου».

Ένιωσε να χάνει τη γη κάτω από τα πόδια του. Κι είχαν φτάσει τόσο κοντά! Όμως αυτή η μάντρα, αυτή η παλιά πέτρινη μάντρα στεκόταν εμπόδιο για μια ακόμη φορά.

«Κλατζ λυπάται», είπε μια αδύναμη, φοβισμένη φωνή δίπλα του. «Θέλει βοηθήσει Βάρτζακ.»

Μια αστραπή φώτισε το σύμπαν. Ακούστηκε και βροντή. Η βροχή κυλούσε στο πρόσωπο του Βάρτζακ σαν δάκρυα. Όμως ήταν παράξενο· η καταιγίδα δεν τον τρόμαζε όπως κάποτε. Αντίθετα, έμοιαζε να εισχωρεί μέσα του, από τα μουστάκια μέχρι την ουρά του, πλημμυρίζοντάς τον με τη δική του άγρια δύναμη, με αποτέλεσμα αυτός και η βροχή να γίνονται ένα.

Τώρα πια δεν υπήρχε γυρισμός. Με ή χωρίς σκυλί, θα έβρισκε την οικογένειά του.

«Δεν πειράζει, Κλατζ», είπε. «Θα μας περιμένεις εδώ. Έλα, Χόλι. Πάμε μέσα».

Άφησαν τον Κλατζ ζαρωμένο κάτω από το δέντρο. Οι δύο γάτες τινάχτηκαν πάνω στη μάντρα. Σκαρφάλωσαν στην κορυφή της και μετά κατέβηκαν από την άλλη, περνώντας από ένα μπερδεμένο λαβύρινθο κλαδιών.

Αθόρυβα, βρέθηκαν στον κήπο. Περπάτησαν στο υγρό χορτάρι κι έφτασαν στο πορτάκι για γάτες.

«Εδώ είμαστε», ψιθύρισε ο Βάρτζακ καθώς γλιστρούσαν μέσα. «Αυτό είναι το σπίτι της Κοντέσας.»

Σχόλιο

Ο Βάρτζακ Πο έχει αγαπηθεί από τους έφηβους αναγνώστες, γιατί και ο ίδιος είναι ένας προβληματισμένος έφηβος. Νιώθει την οικογένειά του να τον περιορίζει και προσπαθεί με κάθε τρόπο να ξεφύγει. Στην αρχή με τη φαντασία του -που θεριεύει με τις ιστορίες του παππού- και στη συνέχεια κυριολεκτικά, πηδώντας τη μάντρα του κήπου για να βγει στον απαγορευμένο έξω κόσμο. Αυτά που θα συναντήσει εκεί αρχικά τον ενθουσιάζουν: νέες εμπειρίες, ελευθερία επιλογών… Η απογοήτευση όμως δεν θα αργήσει να έρθει, όταν ο νεαρός γάτος διαπιστώνει ότι μακριά από την οικογένειά του νιώθει ακόμα μεγαλύτερη αβεβαιότητα. Τίποτα δεν είναι πια δεδομένο, ενώ οφείλει να φροντίζει για τις ανάγκες του μόνος του. Το συναίσθημα της αποτυχίας και η αυτολύπηση που έτσι κι αλλιώς ένιωθε, γίνονται εντονότερα και τον ακολουθούν σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του μυθιστορήματος. Οι λανθασμένες επιλογές (όπως π.χ. η προσκόλληση σε συμμορίες ή οι ανούσιοι τσακωμοί) φαντάζουν σωστές στο θολωμένο εφηβικό του μυαλό. Τελικά, μόνο με τη βοήθεια των νέων του φίλων και την σταθερή καθοδήγηση του προτύπου – μυθικού προγόνου Τζελάλ, θα έρθουν οι πρώτες επιτυχίες που θα ενισχύσουν την πληγωμένη του αυτοεκτίμηση. Ο Βάρτζακ έτσι επιστρέφει στο σπίτι του αλλαγμένος, έτοιμος να αντιμετωπίσει τους προσωπικούς του δαίμονες. Τα όσα επικά θα ακολουθήσουν, επιβεβαιώνουν στον ίδιο αλλά και στο περιβάλλον του ότι ενηλικιώθηκε.

Η ιστορία με τον αποπροσανατολισμένο έφηβο που χάρη σε κάποιον προστάτη βρίσκει το δρόμο του, είναι κλασική και την συναντάμε από την μυθολογία μέχρι τον Tolkien. Στο συγκεκριμένο σενάριο, η εκπαίδευση του νέου περνάει από μια λίστα με οδηγίες, τον Τρόπο του Τζελάλ (κάτι σαν Bushido για γάτες), τις οποίες ακολουθεί και γίνεται ατρόμητος. Κάτι αντίστοιχο θα βρούμε σε βιβλία προσωπικής βελτίωσης που βασίζονται στην Ανατολική Φιλοσοφία, όπως ας πούμε το αρκετά γνωστό Ο δρόμος του ειρηνικού πολεμιστή (Way of the Peaceful Warrior, 1980) Σε όρους κινηματογράφου, ανάλογο σενάριο έχει το  Karate Kid, όπου ο αρχικά άγαρμπος νεαρός πρωταγωνιστής, μυούμενος στη φιλοσοφία ενός μέντορα, ξεκλειδώνει μια ιδιαίτερη πολεμική τεχνική που τον μεταλλάσσει σε ανίκητο ήρωα. Μιλώντας για κινηματογράφο και για μεταλλάξεις, οφείλουμε να κάνουμε μια αναφορά στο φαινόμενο Paul Varjak το οποίο (σύμφωνα με το Urban Dictionary) αφορά άντρες που μετασχηματίζονται από αντιπαθητικοί σε συμπαθητικοί. Ο όρος προέκυψε από την ταινία "Πρόγευμα στο Τίφανις" (Breakfast at Tiffany's, 1961) στην οποία ο συγγραφέας Βάρτζακ Πολ ερωτεύεται την Χόλι Γκολάιτλι (συνωνυμία;) και τη γάτα της, ενώ έχει γράψει ένα βιβλίο με τίτλο Εννέα ζωές (Nine lives by Varjak Paul) που από πέρυσι κυκλοφορεί και στην πραγματικότητα.

Ένας άλλος Varjak με μια άλλη Holly, διαβάζουν το βιβλίο "Εννέα Ζωές" 

Εκτός όμως από μυστήριο και δράση, το βιβλίο περιέχει και αρκετά μηνύματα. Ένα από τα κυριότερα, αυτό της ανοχής στη διαφορετικότητα: Ο Βάρτζακ δεν έχει μπλε μάτια σαν τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του, κάτι που ο μεγάλος του αδελφός χρησιμοποιεί για να τον κάνει να νιώθει υποδεέστερος. Ο ήρωας πέφτει λοιπόν θύμα διακρίσεων από μικρός και δυσκολεύεται να νιώσει κανονικό μέλος της πρώτης του ομάδας. Όταν επιστρέφει από τη μεγάλη του περιπέτεια, γίνεται (επιτέλους) αποδεκτός, όμως καλείται να υιοθετήσει και τους κανόνες της (σνομπ) συμπεριφοράς της αριστοκρατικής του ράτσας. «Είμαστε ιδιαίτερες. Είμαστε Μπλε Μεσοποταμίας. Όσο γι' αυτές τις κοινές γάτες, ποιος νοιάζεται τι τους κάνει; Είναι ασήμαντες.» (σ.212) λέει ο πατέρας που αδιαφορεί για όποια γάτα «δεν είναι μία από εμάς». Οφείλει άραγε ο Βάρτζακ να ακολουθήσει τις επιταγές της οικογένειας ή να μείνει πιστός στους φίλους που τον δέχτηκαν στην παρέα τους όταν είχε ανάγκη;

Για όσους διάβασαν το βιβλίο και ενθουσιάστηκαν, να πούμε ότι η συνέχεια με τίτλο «Ο παράνομος Βάρτζακ Πο», όπου ο ήρωας παρουσιάζεται πλέον ως ενήλικας, έχει ήδη κυκλοφορήσει (και βραβευτεί) στο εξωτερικό, αλλά δεν έχει ακόμα μεταφραστεί στη γλώσσα μας (γίνεται προσπάθεια να είναι έτοιμο αρχές του 2015)· ένα τρίτο βιβλίο που θα συμπληρώνει την τριλογία ίσως γραφτεί στο μέλλον, όπως όμως ο συγγραφέας αναφέρει, πρέπει πρώτα να γεράσει και ο ίδιος, ώστε να μπορεί να μας μεταφέρει την οπτική του Βάρτζακ σε αυτή την ηλικία! [to write a book about an old character, I need to be old myself]. Ας κάνουν λοιπόν υπομονή!

Πόστερ από την (άκαρπη) προώθηση του βιβλίου ως
σεναρίου animation για τα στούντιο του Hollywood

Χρήση στην τάξη
Στο μυθιστόρημα, ο νεαρός Βάρτζακ εμπνέεται από τον δοξασμένο πρόγονό του Τζελάλ και ακολουθεί τον Τρόπο του για να φτάσει στην ωριμότητα. Ποια είναι άραγε τα πρότυπα των δικών μας μαθητών; Ιστορικές προσωπικότητες; Καλλιτέχνες; Αθλητές; Από ποιους ανθρώπους εμπνέονται και τι θα τους έλεγαν, αν μπορούσαν να τους συναντήσουν; Εδώ βλέπουμε την αντίδραση ενός μικρού Κολομβιανού, όταν συναντάει το ίνδαλμά του στο πρόσωπο του -αυτό τον καιρό τραυματία- ποδοσφαιριστή Φαλκάο (Radamel Falcao).

Στο μάθημα της Γλώσσας, θα μπορούσαμε να συντάξουμε ένα γράμμα προς μια προσωπικότητα που θεωρούμε πρότυπο· ακόμα καλύτερα όμως θα ήταν να γράψουμε τι θα μας απαντούσε η προσωπικότητα αυτή αν λάμβανε το γράμμα μας! Μπαίνοντας στη θέση του προτύπου για να στείλουμε την απάντηση στον εαυτό μας, μπορούμε από τη μία να συνειδητοποιήσουμε πως τα πρόσωπα αυτά είναι άνθρωποι σαν κι εμάς (συνήθως με ξεκάθαρο όραμα και ατσάλινη θέληση να το ακολουθήσουν), και από την άλλη ότι ίσως και εμείς οι ίδιοι αποτελούμε πρότυπα για κάποιους άλλους.

Συγκεκριμένα, τα παιδιά της Στ' δημοτικού ή του γυμνασίου -στα οποία απευθύνεται το βιβλίο- αντιμετωπίζονται συχνά ως stars από τους μικρότερους συμμαθητές τους. Τα παραπάνω θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μια συζήτηση στην τάξη, για το πώς θα οφείλαμε να ρυθμίσουμε τη συμπεριφορά μας αν ξαφνικά διαπιστώναμε ότι όσα κάνουμε γίνονται παράδειγμα προς μίμηση. Επίσης, ενδιαφέρον θα είχε να σκεφτούμε το πώς (ως εμπειρότεροι και ωριμότεροι) θα μπορούσαμε να αναλάβουμε υπό την προστασία μας τους νεοφερμένους στο σχολείο μαθητές της Α' τάξης και να κάνουμε την προσαρμογή τους ευκολότερη. Ακούγεται σαν μια αρκετά πρωτότυπη άσκηση υπευθυνότητας, αρκεί να οργανωθεί σωστά και σε συνεργασία με τους αρμόδιους συναδέλφους και τη διεύθυνση.

Για να μην αφήσουμε τους φίλους των γατών παραπονεμένους, να αναφέρουμε ότι ο Βάρτζακ Πο ανήκει στη ράτσα μπλε Μεσοποταμίας, που δυστυχώς ζει μόνο στο μυαλό του συγγραφέα και στις σελίδες των βιβλίων του. Ωστόσο, αν παρακολουθήσουμε το παρακάτω βίντεο για τα χαρακτηριστικά της Ρωσικής μπλε, θα αναγνωρίσουμε στο πρόσωπό της τη φιγούρα του ήρωα. Το κείμενο μας δίνει αφορμή να μιλήσουμε για τα διάφορα είδη γάτας (υπάρχουν γύρω στα 30-40 αναγνωρισμένα) και σε περίπτωση που οι μαθητές δείξουν ενδιαφέρον, κάθε ομάδα μπορεί -χρησιμοποιώντας κείμενα, ζωγραφιές ή βίντεο- να αναλάβει την παρουσίαση μιας ράτσας και των χαρακτηριστικών της. Θα μπορούσαμε επίσης να ετοιμάσουμε στην τάξη ένα πόστερ με κολάζ από όσο περισσότερα είδη γάτας μπορούμε να συγκεντρώσουμε ή ένα αντίστοιχο με αυτό σχεδιάγραμμα. 

Βάρτζακ Πο