Οι ιερές γάτες

Υπόθεση

Η μικρή Μαργαρίτα είναι λίγο κρυωμένη και κάθεται στο κρεβάτι αγκαλιά με την γάτα της. Η θεία Αναστασία, έρχεται να της κρατήσει παρέα και αρχίζει να της διαβάζει το νέο της ιστορικό διήγημα... Σε αυτό, παρακολουθούμε ένα άλλο κορίτσι, την Ιλιόνη από τη Μίλητο, να ταξιδεύει γύρω στα 550 π.Χ. μαζί με τον πατέρα της στη Ναυκράτη της αρχαίας Αιγύπτου. Εκεί, για όσες μέρες ο Κλέαρχος ασχολείται με τις εμπορικές του υποθέσεις, η κόρη του θα έχει χρόνο να γνωρίσει τον τόπο, να κάνει φίλους, αλλά και έρθει σε επαφή με ένα άγνωστο ζώο, τη γάτα. Λίγο πριν την επιστροφή τους, αποφασίζει μάλιστα να ταξιδέψει με τους νέους της φίλους στην πόλη Περ-Μπάστετ, για να παρακολουθήσει το μεγάλο πανηγύρι της θεάς γάτας!

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Κίρα Σίνου
Εικονογράφηση: Σταύρος Παλαντσάς
ISBN: 978-960-04-1695-4
Έτος 1ης Έκδοσης: 2000
Σελίδες: 72
Τιμή: περίπου 7 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Δ', Ε'

Κριτική

Συμπαθητικό διήγημα ιστορικής μυθοπλασίας από τη βιρτουόζο του είδους, αείμνηστη Κίρα Σίνου. Με γλώσσα απλή και κατανοητή, μας ταξιδεύει αυτή τη φορά στην αρχαία Αίγυπτο, όπου θα γνωρίσουμε τα ήθη και έθιμα των κατοίκων της, αλλά και θα αναζητήσουμε τις απαρχές της σχέσης ανθρώπου και γάτας. Για να ξετυλίξει τον μύθο, η συγγραφέας επιλέγει την τεχνική του εγκιβωτισμού (ιστορία μέσα στην ιστορία) που χρησιμοποιεί με μαεστρία, κερδίζοντας από την αρχή τους αναγνώστες. Χωρισμός σε κεφάλαια δεν υπάρχει, όμως αντίστοιχο σκοπό εξυπηρετούν οι διακοπές (πέντε τον αριθμό) στην αφήγηση της θείας Αναστασίας, μέσα από τις οποίες παίρνουμε ανάσες και πληροφορούμαστε για διάφορα σχετικά θέματα: άλλοτε για την πόλη Ναύκρατη, άλλοτε για την ιστορία της γάτας, την θρησκεία των Αιγυπτίων, κτλ. Η έγχρωμη εικονογράφηση προσθέτει στην αισθητική αξία του βιβλίου και η έκδοση είναι γενικά προσεγμένη (καλό θα ήταν βέβαια να υπάρχει και αρίθμηση), ενώ στην τελευταία σελίδα θα βρούμε και βιβλιογραφία. Προτείνουμε ανεπιφύλακτα το βιβλίο σε παιδιά των μεσαίων και μεγάλων τάξεων, ενώ σίγουρα οι φίλοι των κατοικίδιων αιλουροειδών και της αρχαιολογίας θα ενθουσιαστούν!

Απλή γλώσσα, στρωτή διήγηση Πληροφορίες για την αρχαία Αίγυπτο και την ιστορία της γάτας

Αξίες - Θέματα

Ιστορία, Αιγυπτιολογία, Περιπέτεια, Ζωοφιλία, Γάτες, Φιλαναγνωσία

Σκηνές που ξεχωρίσαμε
Το ταξίδι στο Νείλο και οι ιστορίες από την αιγυπτιακή μυθολογία!

Εικονογράφηση

Πολύχρωμα σκίτσα (ένα σε κάθε 3-4 σελίδες κειμένου) με στυλ που τείνει στο φωτορεαλιστικό. Συνοδεύουν με επιτυχία την ιστορία, βάζουν τους αναγνώστες στην ατμόσφαιρα της εποχής, αλλά και ξεκουράζουν το μάτι. Μικρή παρασπονδία, το ότι ενώ στην αφήγηση τα αιγυπτιακά πλοιάρια περιγράφονται με ζωηρόχρωμα πανιά, ο καλλιτέχνης τα αποδίδει με ολόλευκα.

Απόσπασμα
Ο δούλος οδήγησε την Ιλιόνη στην ξύλινη σκάλα. Εκείνη άρχισε να ανεβαίνει τα σκαλοπάτια, όμως κοντοστάθηκε όταν άκουσε τον Κίμωνα:

- Πώς και πήρες μαζί τη θυγατέρα σου σ’ ένα τόσο μακρινό ταξίδι, Κλέαρχε; Εσείς εκεί πίσω πιστεύετε πως οι γυναίκες όσα λιγότερα γνωρίζουν τόσο καλύτερες σύζυγοι γίνονται. Και σ’ ένα υπερπόντιο ταξίδι θα δει και θα μάθει ένα σωρό πράγματα. Δε φοβάσαι για την ηθική της;  πρόσθεσε, και η Ιλιόνη τον άκουσε να γελάει ειρωνικά.

- Δίκιο έχεις, Κίμωνα, αυτές τις βλακείες πιστεύουν στα μέρη μας, μα εγώ που γυρίζω τον κόσμο έχω αντίθετη γνώμη. Η αμόρφωτη γυναίκα δύσκολα κρατάει κοντά της το μορφωμένο άντρα. Μπορεί να γίνει καλή νοικοκυρά, μα δε θα γίνει ποτέ καλή σύντροφος. Δε θα έχει τι να πει, θα μιλά μόνο για τα παιδιά και το νοικοκυριό, και όσο για το αν θα είναι καλή μητέρα, κι αυτό είναι συζητήσιμο, γιατί ναι μεν θα μπορεί να μεγαλώσει τα παιδιά της, χωρίς να τους παρέχει όμως πνευματική τροφή.

- Θες να σου πω τη γνώμη μου; είπε σοβαρά ο Κίμων. Οι Έλληνες άντρες ακολουθούν αυτή τη γραμμή ίσως, χωρίς να το συνειδητοποιούν, από ένστικτο, γιατί φοβούνται τη γυναίκα, ξέρουν ότι κατά βάθος δεν υστερεί σε μυαλό από τους ίδιους, και την προτιμούν αμόρφωτη για να μη σηκώνει κεφάλι, σε αντίθεση με τους Αιγύπτιους, που πιστεύουν ότι η γυναίκα είναι ισότιμη με τον άντρα. Γνωρίζω καλά τους Αιγύπτιους τόσα χρόνια που ζω στη χώρα τους και ξέρω τον τρόπο που σκέφτονται.

- Και έχουν δίκιο, παραδέχτηκε ο Κλέαρχος. Ενώ αυτή η ανόητη ανατροφή που δίνουμε εμείς στις κόρες καλώς οικογενειών αναγκάζει τον άντρα να ψάξει έξω από το σπίτι για γυναικεία συντροφιά. και δε νομίζω απ’ αυτό να βγαίνει κερδισμένη η σύζυγος. Από αυτή την άποψη οι Αιγύπτιοι δίνουν πολύ πι σωστή ανατροφή στα κορίτσια τους. Κι εγώ την Ιλιόνη μου έτσι προσπαθώ να τη μεγαλώσω…

Στο κεφαλόσκαλο εμφανίστηκε η Αριστέα, η γυναίκα του Κίμωνα. Αφού αγκάλιασε και φίλησε την κοπέλα, φώναξε τις κόρες της και άρχισε να τις συστήνει μία μία:

- Αυτή είναι η Αλκμήνη, η πρώτη μου. Πρέπει να έχετε πάνω κάτω την ίδια ηλικία. Αυτή είναι η Εκάβη, αυτή η Λητώ, αυτή η Ροδώπις…

Άθελά της η Ιλιόνη έκανε μια κίνηση απορίας.

- Σου φαίνεται περίεργο το όνομα, ε; είπε η Αριστέα, που το παρατήρησε. Είναι αλήθεια πως είναι κάπως ασυνήθιστο, αλλά εδώ στην Αίγυπτο η Ροδώπις είχε αφήσει εποχή. Ήταν μια εταίρα από τη Θράκη που φημιζόταν για την ομορφιά της και ανήκε στον ίδιο αφέντη με τον Αίσωπο, εκείνον, ξέρεις, που έγραψε τους μύθους. Αργότερα έγινε φιλενάδα του φαραώ μας του Άμασι. την είδε κάποτε ο άντρας μου ο Κίμων και θαμπώθηκε από την ομορφιά της. Τώρα κατά πόσο είναι σωστό να δώσεις σ’ ένα κορίτσι το όνομα μιας εταίρας, έστω και καλλονής… Γι’ αυτό καλύτερα να ρωτήσεις τον πατέρα της που είχε αυτή την ιδέα…

Εκείνη τη στιγμή η Ιλιόνη πρόσεξε από την ανοιχτή πόρτα να μπαίνει ένα ζωάκι. δεν ήταν μεγαλόσωμο. Το λεπτοκαμωμένο αλλά νευρώδες σωματάκι του ήταν καστανοκόκκινο, με πιο σκούρες γραμμές, που ξεκινούσαν από τη ράχη του. Τα μάτια του έλαμπαν πιο πράσινα ακόμα μέσα στο κοκκινωπό τρίχωμα. Το ζωάκι σήκωσε τη λεπτή ουρά του κι άρχισε να τρίβεται στα πόδια της Αριστέας.

- Τι είναι αυτό; ρώτησε απορημένη η Ιλιόνη δείχνοντας το ζωάκι. Πρώτη φορά βλέπω τέτοιο ζώο.

Η Αλκμήνη την κοίταξε ξαφνιασμένη.

- Καλά, δεν έχεις ξαναδεί γάτα; απόρησε.

- Γάτα; Έτσι το λένε; Και γιατί το έχετε στο σπίτι σας;

- Γιατί έχουμε μια γάτα στο σπίτι μας; απόρησε με τη σειρά της η Αλκμήνη. Για να πιάνει τα ποντίκια, φυσικά. Εσείς, δηλαδή, στα δικά σας τα μέρη δεν έχετε ποντίκια;

- Και βέβαια έχουμε Μα εμείς έχουμε νυφίτσες για να τα πιάνουν.

- Καλά, θεία, διέκοψε πάλι τη θεία της η Μαργαρίτα, είναι δυνατό στις ελληνικές πόλεις να μη γνώριζαν τις γάτες; Αφού έχουμε ένα σωρό γάτες στην Ελλάδα.

- Δεν ήταν έτσι τα πράγματα στην αρχαιότητα, είπε εκείνη πάλι αφήνοντας το χειρόγραφό της. Στα ελληνικά σπίτια τα χρέη της γάτας εκτελούσαν τότε πράγματι οι νυφίτσες. Αυτές κυνηγούσαν τα ποντίκια. Οι γάτες δεν ήταν, βέβαια εντελώς άγνωστες, έχουμε ένα ανάγλυφο απότον 6ο αιώνα π.Χ. όπου τέσσερις νεαροί κομψευόμενοι Αθηναίοι βάζουν ένα σκύλο να τσακωθεί με μια γάτα. Όπως και ένα ερυθρόμορφο αγγείο, δηλαδή ένα αγγείο όπου οι φιγούρες είναι ζωγραφισμένες πάνω σε κόκκινο πηλό, του δεύτερου μισού του 4^ου αιώνα π.Χ., που βρέθηκε στην Κάτω Ιταλία, κι εκεί δύο πολύ κομψές κυρίες παίζουν με μια γάτα κι ένα περιστέρι. Σίγουρα θα υπάρχουν κι άλλες παραστάσεις με γάτες. Όμως απ’ ό, τι φαίνεται, οι γάτες τότε σπάνιζαν ακόμα στην Ελλάδα. Ίσως να τις έφερναν από την Αίγυπτο και να κόστιζαν πολλά λεφτά. Μη βλέπεις που σήμερα έχει γεμίσει ο τόπος.

- Μα η δικιά μου η Πίσσα δεν είναι όποια κι όποια γάτα!

- Όχι, είναι πραγματικά πολύ όμορφη. Όλο ξεχνάω να σε ρωτήσω, γιατί την έβγαλες Πίσσα; Μόνο επειδή είναι μαύρη σαν πίσσα ή υπάρχει κάποιος άλλος λόγος;

- Δεν την έβγαλα εγώ έτσι. όταν μου τη χάρισε η γιαγιά, μου είπε πως έτσι λέγεται, κι εμένα μου άρεσε το όνομά της και το κράτησα.

- Καλά το φαντάστηκα πως έτσι την έβγαλε η γιαγιά σου, γέλασε η Αναστασία. Η γιαγιά σου είναι μια παλιά «διαπλασοπούλα», ήταν, δηλαδή, παιδάκι, συνδρομήτρια του διάσημου περιοδικού Διάπλασις των παίδων, που άφησε εποχή. Το περιοδικό κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τον περασμένο αιώνα, όταν κάτι τέτοιες βαρύγδουπες ονομασίες ήταν συνηθισμένες. Μα, καθώς τα παιδιά δεν καταλάβαιναν ότι η λέξη «διάπλαση» σημαίνει «διαμόρφωση», ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο γνωστός συγγραφέας και αρχισυντάκτης του περιοδικού, εφεύρε την κυρία Διάπλαση, μια ωραία αριστοκρατική κυρία που το εκπροσωπούσε. Λοιπόν, η κυρία Διάπλαση είχε μια μαύρη γάτα που την έλεγε Πίσσα, μια γάτα με μεγάλη προσωπικότητα. Και είναι φυσικό η γιαγιά σου να τη θυμάται αυτή τη γάτα από τα παιδιά της χρόνια, γιατί είναι αλήθεια πως οι παιδικές μας αναμνήσεις όχι μόνο σημαδεύουν τη ζωή μας, μα επανέρχονται πιο ζωηρές όσο μεγαλύτεροι γινόμαστε. Όμως, τώρα στο βιβλίο μας. θέλεις να συνεχίσω ή βαρέθηκες;

- Συνέχισε, είπε η Μαργαρίτα και τα μάτια της έλαμψαν.

Σχόλιο

Η ισότητα των δύο φύλων είναι ένα θέμα που θίγεται τόσο σε σχέση με τους ανθρώπους (βλ. απόσπασμα όπου η σχετική νοοτροπία των αρχαίων Ελλήνων αποδοκιμάζεται σφόδρα) όσο και σε σχέση με τα κατοικίδια... Συγκεκριμένα, όταν η Μαργαρίτα απορεί γιατί οι Αιγύπτιοι λάτρεψαν τις θηλυκές γάτες, αλλά αδιαφόρησαν για τις αρσενικές, λαμβάνει από τη θεία της την απάντηση ότι στην αιγυπτιακή μυθολογία υπάρχει κι ένας αρσενικός γάτος που παίζει σημαντικό ρόλο: κάθε βράδυ εξουδετερώνει με το μαχαίρι του το πελώριο φίδι Απώφι, ώστε ο θεός Ρα να περάσει από τον Κάτω Κόσμο με ασφάλεια και να μπορέσει να ανατείλει την επομένη μέρα από τα ανατολικά.

Περισσότερες πληροφορίες για την ανασκαφή και τη σημερινή θέση της Ναυκράτιος μπορείτε να βρείτε εδώ.

Το τοπίο όπως φαίνεται σήμερα (πηγή)

Στο κλείσιμο της ιστορίας, η Ιλιόνη κλέβει ένα γατάκι από το εκτροφείο της θεάς Μπαστέτ. Δικαιολογείται άραγε μια τέτοια πράξη από τη στιγμή που οι Αιγύπτιοι ιερείς εκμεταλλεύονταν τα ζώα και τα προόριζαν για εμπόριο και θανάτωση;

Όπως μαθαίνουμε από το βιβλίο, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ονόμαζαν τις γάτες Μιίτ (Πα - Μιίτ τις αρσενικές και Τα - Μιίτ τις θηλυκές). Στους πίνακες που ακολουθούν, βλέπουμε πώς τις αποκαλούν διάφοροι λαοί σήμερα, αλλά και πώς αποδίδεται ο ήχος του νιαουρίσματος σε διαφορετικές γλώσσες.

Χρήση στην Τάξη

Μέσα από την ιστορία, οι αναγνώστες θα αποκτήσουν με ευχάριστο τρόπο μια ιδέα για την Αίγυπτο του 6ου αι. π.Χ. και τους κατοίκους της, θα μάθουν για τη θρησκεία τους και τις συνήθειές τους, τις κατοικίες, το ντύσιμο, αλλά και τις σχέσεις τους με τους Έλληνες. Θα περιηγηθούν στη Ναύκρατη και σε άλλες πόλεις, θα ταξιδέψουν στον Νείλο και θα ζήσουν από κοντά ένα θρησκευτικό πανηγύρι της εποχής. Με αφορμή όλα αυτά, μπορούμε και στην τάξη να πλησιάσουμε λίγο στην αιγυπτιακή κουλτούρα, αναθέτοντας σε ομάδες μαθητών να μας παρουσιάσουν πληροφορίες και μύθους γύρω από αιγυπτιακές θεότητες που αναφέρονται στο βιβλίο (Μπαστέτ, Μπες, Σεχμέτ, Ρα, Θωθ). Για παράδειγμα, σε σχέση με τη θεά - γάτα, την Μπαστέτ (κατά το ελληνικότερο Μπαστίτη), που στην ιστορία της θείας Αναστασίας κατέχει κεντρικό ρόλο, θα μπορούσαμε να πούμε τα εξής:

Πρόκειται για μια από τις πιο αγαπημένες θεότητες των αρχαίων Αιγυπτίων. Στη χώρα των Φαραώ, όλες οι γάτες θεωρούνταν ενσαρκώσεις της και άρα ιερές. Όπως γράφει ο Ηρόδοτος (βιβλίο ΙΙ παράγραφος 66), οι πιστοί έπρεπε να παραφυλάνε τις φωτιές τους για να μην πηδήξει η γάτα τους μέσα και καεί· όταν τύχαινε κάποια να πεθάνει, οι ένοικοι του σπιτιού ξύριζαν τα φρύδια τους σε ένδειξη πένθους, όπως βλέπουμε να έχει κάνει και η νεαρή γυναίκα στο βιβλίο. Η αδυναμία τους για τις γάτες, στοίχισε όμως κάποτε ακριβά στους υπηκόους του Φαραώ. Σύμφωνα με τον Πολύαινο (βιβλίο 7 παράγραφος 9), οι Πέρσες εκμεταλλεύτηκαν την λατρεία των Αιγυπτίων προς τις γάτες για να τους υποδουλώσουν: Στη μάχη του Πελούσιου το 525 π.Χ. ο Πέρσης βασιλιάς Καμβύσης διέταξε τους στρατιώτες του να χρησιμοποιήσουν γάτες (αλλά και σκύλους, πρόβατα και άλλα ιερά ζώα) ως ασπίδα καθώς πλησίαζαν τα τείχη της πόλης, κι έτσι οι Αιγύπτιοι υπερασπιστές φοβόντουσαν να τους χτυπήσουν με τα τόξα τους! Έτσι κατάφερε να κυριεύσει τη συνοριακή πόλη και να περάσει με τον στρατό του στην Αίγυπτο. Αν επισκεφτούμε την αιγυπτιακή συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, θα μπορέσουμε ανάμεσα στα υπόλοιπα εκθέματα να δούμε και γατόμορφα αγαλμάτια και μουμιοποιημένες γάτες σε ειδικές σαρκοφάγους!

Από τις πληροφορίες που δίνει η θεία Αναστασία στη Μαργαρίτα, μαθαίνουμε ότι οι χριστιανοί του Μεσαίωνα, θεωρούσαν τις γάτες διαβολικά όντα και τις κυνηγούσαν. Ποια είναι άραγε η θέση της γάτας στη δική μας κοινωνία; Τι πιστεύουμε γι' αυτές σήμερα; Γνωρίζετε λαϊκές φράσεις ή παροιμίες, κάποιο ποίημα (στο Ανθολόγιο Ε'-Στ' υπάρχει αυτό) ή σχετικό τραγούδι για τις γάτες; Υπάρχουν ήρωες - γάτες που ξέρουμε από τα κινούμενα σχέδια;

 

Οι ιερές γάτες