Ίγμα, η Ανατολή

Υπόθεση

Βρισκόμαστε κάπου στο 65.000 π.Χ., στα σύνορα Θεσσαλίας και Μακεδονίας. Η 11χρονη Ίγμ, ζει μαζί με τους γονείς της και πολλούς ακόμα νεαντερτάλιους σε μια προστατευμένη σπηλιά. Όταν οι 25 άντρες της φυλής φεύγουν για κυνήγι και τα ίχνη τους χάνονται, αγωνία καταλαμβάνει τα γυναικόπαιδα. Αποφασίζουν, ωστόσο, να μετακινηθούν όπως κάθε χρόνο ως τη λίμνη των Μετεώρων για να ξεκαλοκαιριάσουν εκεί. Παρά τη σοφή καθοδήγηση του ηλικιωμένου μάγου τους Ά-χαντ, η τετραήμερη πορεία αποδεικνύεται δύσκολη και γεμάτη κινδύνους. Ιδιαίτερα από τη στιγμή που, ως αποτέλεσμα μιας έχθρας, η φωτιά που κουβαλούν μαζί τους σβήνει και τους αφήνει εκτεθειμένους στα άγρια θηρία! Η πολυμήχανη Ίγμ και ο γενναίος της φίλος Σα-γιου, θα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να προστατέψουν τη μεγάλη τους οικογένεια. Ακόμα και όταν μια άγνωστη, πολύ διαφορετική από εκείνους φυλή, αρχίζει να τους παρακολουθεί...
 

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Αγγέλα Μάλμου
Εικονογράφηση: -
ISBN: 978-960-04-4424-7
Έτος 1ης Έκδοσης: 2013
Σελίδες: 248
Τιμή: περίπου 9 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο

Ευχαριστούμε τις Εκδόσεις Κέδρος για τη δωρεά ενός αντιτύπου στη βιβλιοθήκη της τάξης μας!

Κριτική

Ενδιαφέρουσα περιπέτεια προϊστορικής μυθοπλασίας, βραβευμένη από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά. Το κείμενο απευθύνεται σε έμπειρους αναγνώστες άνω των 11 ετών, κάτι που δηλώνεται και από την συντακτική δομή του. Τα νοήματα προβάλλονται με σαφήνεια και οι χαρακτήρες είναι συμπαθητικοί, αν και κάποιες περιπτώσεις μοιάζουν αφελείς [σ.σ. ο "κακός" της ιστορίας θυμίζει καρικατούρα]. Παρότι η πλοκή ξεδιπλώνεται με αργούς ρυθμούς, η ιστορία διαβάζεται γρήγορα και ευχάριστα. Ταυτόχρονα, παρέχονται αβίαστα στους αναγνώστες άφθονες πληροφορίες για την εποχή των σπηλαίων. Τα σαράντα κεφάλαια που απαρτίζουν το βιβλίο ίσως ακούγονται πολλά, όμως η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ μόλις 4 και 9 σελίδων ενώ το κείμενο -χάρη στο μεγάλο διάστιχο και τα τυπογραφικά- αναπνέει άνετα και δεν κουράζει τα μάτια. Το προτείνουμε σε παιδιά της Στ' δημοτικού η μεγαλύτερα, καθώς ο όγκος, η δομή του, η απουσία εικονογράφησης αλλά και το περιεχόμενό του (ηλικία ηρωίδας, εφηβικές ανησυχίες) το καθιστούν λιγότερο ενδιαφέρον / κατάλληλο για τις πιο μικρές ηλικίες.

Ενδιαφέρουσα πλοκή Μικρή έκταση κεφαλαίων Πολύ συμπαθητικός ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας Πλήθος πληροφοριών για την προϊστορική εποχή

Συμβάσεις και υπερβολές περιορίζουν το αίσθημα ρεαλισμού Σε ορισμένα σημεία το κείμενο μοιάζει λογοτεχνικά "στεγνό"

Αξίες - Θέματα
Προϊστορία, Οικογένεια, Διαφορετικότητα, Απώλεια, Γενναιότητα, Ταξίδι, Περιπέτεια, Πρώτοι Έρωτες, Δραστηριοποίηση, Ζωοφιλία, Τεχνολογία

Σκηνές που ξεχωρίσαμε

Όταν η Ίγμ και ο Σα-γιου ανακαλύπτουν χάρη στον Γκούλι το πέρασμα ανάμεσα στους βράχους.

Εικονογράφηση

Χωρίς εικονογράφηση. Οι μορφές στο εξώφυλλο θυμίζουν πολύ το νεαντερτάλιο κορίτσι όπως το αποδίδουν πρόσφατες επιστημονικές απεικονίσεις (βλ. εικόνα δεξιά). Σύμφωνα με το κείμενο, έχω την εντύπωση ότι η ηρωίδα στη συγκεκριμένη σκηνή πρέπει να φοράει γούνα λευκή και όχι καφέ.

Σύμφωνα με πρόσφατα άρθρα βασισμένα σε αναλύσεις DNA, οι Νεάντερταλ
δεν έμοιαζαν τόσο πρωτόγονοι όσο είχαμε συνηθίσει να τους απεικονίζουμε
στερεοτυπικά ως τώρα, αλλά αρκετά πιο χαριτωμένοι (εικόνα δεξιά).

Απόσπασμα

Εκείνο το πρωινό ξημέρωσε διαφορετικό από τ’ άλλα. Υπήρχε έντονη κινητικότητα. Οι γυναίκες – σποροσυλλέκτριες δεν πήγαν στην πρωινή τους αναζήτηση. Άλλο που δεν ήθελαν εκείνες που τεμπέλιαζαν.

Φάγανε όλοι από τις λιγοστές τροφές που είχαν αποθηκευμένες στις εγκοπές των βράχων της σπηλιάς. Ήταν μια ιδιαίτερη μέρα. Έπρεπε να είναι όλοι εκεί. Ακόμη και τα παιδιά. Ο Ά-χαντ περίμενε απ’ έξω, στο πλάτωμα, μαζεύοντας μερικά κάρβουνα από τη μικρή εστία της φωτιάς που είχαν ανάψει την προηγούμενη μέρα. Θα ήταν οι καινούριες του γραφίδες. Κάποια απ’ αυτά τα φύλαξε για να τα δώσει στο Βί-νιου, το ζωγράφο, όταν εκείνος με το καλό θα επέστρεφε σώος από την αποστολή. Ο Βί-νιου θα έφτιαχνε μ’ αυτά τα χρώματα της τέχνης του. Θα τα ανακάτευε με φυτικές ουσίες και με ρετσίνι που μάζευε από τους κορμούς κάποιου συγκεκριμένου πευκοειδούς. Όταν θα ήταν έτοιμα τα χρώματα, θα ήταν κι εκείνος έτοιμος για να αποτυπώσει μ’ αυτά σημαντικές στιγμές της ζωής τους πάνω στους βράχους. Έτσι, για να τις θυμούνται οι παλιοί και να τις μάθουν και οι επόμενες γενιές. Πίστευαν ότι οι απόγονοι έπρεπε να ξέρουν την ιστορία της φυλής, για να την αγαπήσουν περισσότερο και να είναι έτοιμοι να την υπερασπιστούν σε κάθε κίνδυνο.

Η Ιγμ και τα άλλα παιδιά συγκεντρώθηκαν στη μεγάλη σάλα και, με την καθοδήγηση της Ερνστ, είχαν ήδη αρχίσει να ταξινομούν πέτρες, σπόρους, κόκαλα και όστρακα κατά μέγεθος και κατά χρώμα. Μετρούσαν το χρόνο με τις σταλαγματιές του νερού που έπεφταν από την οροφή της σπηλιάς μέσα σε ένα καύκαλο χελώνας. Νικητής στην ταξινόμηση ήταν αυτός που στη διάρκεια του γεμίσματος ενός καυκάλου κατάφερνε να ταξινομήσει σωστά το δικό του υλικό. Εξαιρετικά διασκεδαστικό παιχνίδι! Και, γι’ αυτό το πρωί, ό,τι έπρεπε για να μείνουν ήσυχα τα παιδιά…

Όλοι οι άλλοι, παππούδες, γιαγιάδες, νέες γυναίκες, μερικές με μωρά παιδιά, βγήκαν έξω να ενημερωθούν από το μεγάλο μάγο Ά-χαντ για τις αποφάσεις που είχε πάρει το συμβούλιο σχετικά με το τι έπρεπε να πράξουν εμπρός στην κατάσταση κινδύνου που αντιμετώπιζαν. Με γρήγορες πια διαδικασίες, επειδή ο χρόνος όλο και λιγόστευε, ο Ά-χαντ ανέφερε μονάχα τις τρεις προτάσεις που είχαν ακουστεί το προηγούμενο σούρουπο και στη συνέχεια κατέληξε:

«Δεν μπορούμε να περιμένουμε άλλο. Οι δικοί μας μπορεί να κινδυνεύουν. Δε θέλουμε να μας βοηθήσει για την ώρα καμία ξένη φυλή, γιατί εγκυμονεί ο κίνδυνος προδοσίας. Επομένως καταλήξαμε στο να δημιουργήσουμε μια ομάδα αναζήτησης από όσους αντέχουν σ’ αυτή τη δοκιμασία. Οι μέρες της απουσίας μας; Τρεις! Αυτό αποφασίστηκε ομόφωνα. Είμαστε οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, αλλά επειδή έχουμε περάσει πολλά, η εμπειρία μας θα μας βοηθήσει να πετύχει η αποστολή. Τουλάχιστον να μη μένουμε εδώ άπραγοι και γεμάτοι ερωτηματικά για το τι συνέβη στους δικούς μας».

Σιώπησε και κοίταξε όλους στα μάτια. Κι εκείνοι, μόλις κατάλαβαν ότι ο Ά-χαντ είχε πει τις τελευταίες του λέξεις, κι επειδή συμφωνούσαν απόλυτα, άρχισαν όλοι μαζί να αλαλάζουν επικροτώντας την απόφαση.

Η Ιγμ, που στο μεταξύ είχε αφήσει το παιχνίδι και στεκότανε στην είσοδο της σπηλιάς, ανατρίχιασε.

Δηλαδή, ποιοι θα μείνουν στη σπηλιά; Πώς θα τα βγάλουν πέρα μόνοι τους έστω και για τρεις μέρες; Κι αν το μάθουν οι γείτονες του γρανιτένιου βράχου ότι είναι μόνο τα γυναικόπαιδα στη σπηλιά; Κι αν επιτεθούν ύπουλα για να τους αφανίσουν, όπως έγινε στην ιστορία της Βά-χαντ;

«Θα τα καταφέρουμε!» μουρμούρισε γρυλίζοντας και σουφρώνοντας τα φρύδια με αποφασιστικότητα. «Οι γυναίκες της φυλής μας δεν το βάζουν κάτω».

Την επόμενη στιγμή είδε τους παππούδες να στέκονται στη σειρά και τον Ά-χαντ να περνά από μπροστά τους με ένα βαθιά ερευνητικό βλέμμα. Ήταν η ώρα της επιλογής των μελών της ομάδας αναζήτησης. Με ένα απλό άγγιγμα του μπαστουνιού ο μάγος όρισε τα μέλη της αποστολής. Ξεχώρισε τους νεότερους από τους ηλικιωμένους και όσους βρίσκονταν σε καλή φυσική κατάσταση. Μαζί τους θα πήγαιναν ως αρχηγοί ο ίδιος και ένας από τους δύο ροπαλοφόρους. Επιλέχτηκε ο Ντρουγκ, που ήταν έμπειρος στις μεγάλες διαδρομές. Σύνολο, είκοσι άτομα. Πίσω θα’ μεναν καμιά δεκαριά ηλικιωμένοι άντρες, ο Μπροντ-γκου, ο έτερος των ροπαλοφόρων, οι σαράντα δύο γυναίκες και τα τριάντα οκτώ παιδιά.

Θα ξεκινούσαν αμέσως. Ήξεραν ότι ο χρόνος που κυλούσε το πιο πιθανό να λειτουργούσε σε βάρος της ζωής των κυνηγών τους. Οπλίστηκαν με ελαφρά δόρατα από κορμούς νεαρών κυπαρισσιών, που στις άκρες τους είχαν καλά δεμένο με δέρμα ένα κομμάτι πυριτόλιθου που κατέληγε σε αιχμή. Τίποτα άλλο δεν κρατούσαν Νερό υπήρχε μπόλικο στο δρόμο και καρποί στα δέντρα και στους θάμνους, για να ικανοποιούν το στομάχι τους όταν εκείνο διαμαρτυρόταν. Εξάλλου όλο και κάποιο μικρό θήραμα θα σκότωναν και θα το έτρωγαν ωμό, αφού τους ήταν αδύνατο τώρα να κρατούν  μαζί τους φωτιά. Και το διακινδύνευαν να φύγουν δίχως αυτή, πρώτον, γιατί το Μικρό Φως της νύχτας ήταν ολοστρόγγυλο αυτές τις βραδιές και θα διέλυε το σκοτάδι και, δεύτερον, γιατί είχαν υπόψη τους ένα πολύ ασφαλές κατάλυμα όπου θα περνούσαν τις νύχτες.

Α, και μια που αναφέρθηκε η φωτιά… Η τελευταία παραγγελία του Ά-χαντ ήταν γι’ αυτή. Να την προσέχουν! Να μη σβήσει. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να την ξαναποκτήσουν περιμένοντας το Μεγάλο Φως να τους τη στείλει με αστραπή στο δάσος κάποια βροχερή μέρα…

Σχόλιο

Ακόμα κι αν δεν συγκλονίζει λογοτεχνικά, το κείμενο είναι γεμάτο με χρήσιμες πληροφορίες για την καθημερινή ζωή των Νεάντερταλ. Μέσα από τις σελίδες του, μεταφερόμαστε κοντά σε μια φυλή ανθρωπίδων για έναν ολόκληρο χρόνο και μαθαίνουμε τι φορούσαν, τι έτρωγαν, πώς κυνηγούσαν, πώς ήταν οργανωμένες οι κοινότητές τους... Ερχόμαστε επίσης σε επαφή με τα ταφικά τους έθιμα, τις ασχολίες τους, τις συνήθειες του γάμου, αλλά και τη σχέση τους με τα θεία (;). Μέσα από την αφήγηση (σ.135) μπορούμε επίσης να κατανοήσουμε, το πόσο αδύναμοι ένιωθαν απέναντι στις απειλές του εξωτερικού περιβάλλοντος και πώς επιχειρούσαν να τις αντιμετωπίσουν.

Σε ορισμένα βέβαια σημεία της ιστορίας, εντοπίζουμε και στοιχεία κάπως παράταιρα με την εποχή: διλήμματα χριστιανικής ηθικής, σκέψεις γύρω από την ισότητα των δύο φύλων, προβληματισμούς θεολογικής φύσεως, κ.ά. Βέβαια, το να σκέφτονται και να ενεργούν οι χαρακτήρες βασιζόμενοι σε σύγχρονά μας κριτήρια, βοηθάει στο να κατανοούμε ευκολότερα τα κίνητρά τους και να ταυτιζόμαστε μαζί τους. Ίσως όμως το τελικό αποτέλεσμα μοιάζει λιγότερο ρεαλιστικό, όταν π.χ. από τη μία ενημερωνόμαστε ότι κάθε λογής ζώο αποτελούσε για τους Νεάντερταλ έναν νόστιμο μεζέ (σ.73), ενώ από την άλλη παρατηρούμε ένα ανυπεράσπιστο σκυλάκι (του γάλακτος) να γίνεται αποδεκτό από την κοινότητα ως μασκότ (σ.84), να ταΐζεται με (το λιγοστό και πολύτιμο) κρέας και να αντιμετωπίζεται με συμπάθεια ακόμα κι όταν με τη συμπεριφορά του ενοχλεί τους πρωτόγονους.

Η αληθοφάνεια ίσως επίσης να πλήττεται ως ένα βαθμό από τα υπερβολικά κατορθώματα της Ιγμ. Όλοι βέβαια αγαπάμε την ηρωίδα και θέλουμε να είναι η καλύτερη. Το ότι όμως η 11χρονη μέσα σε λίγους μήνες γίνεται η πρώτη της φυλής της που εξημερώνει και εκπαιδεύει κατοικίδιο ζώο (σ.85), ανακαλύπτει πώς να ανάβει την φωτιά (σ.143), επινοεί τη ναυσιπλοΐα και κατασκευάζει την πρώτη πλωτή σχεδία (σ.164 και 185), ενώ όποτε χρειάζεται ενεργεί επιτυχημένα ως ασυρματίστρια (σ.71), εξερευνήτρια, αναισθησιολόγος (σ.212) κ.ά. μας υποχρεώνει να την αντιμετωπίσουμε όχι ως απλό κορίτσι, αλλά ως Λεονάρντο των σπηλαίων ή και σουπερ-ηρωίδα, αφού δεν είναι λίγες οι φορές που με ευστροφία και γενναιότητα σώζει τον κόσμο (της) από την καταστροφή, ενώ τελικά καταφέρνει όχι μόνο να προβιβαστεί σε ιέρεια-αρχηγό, αλλά και να κερδίσει την καρδιά του αγαπημένου της.

Σύγκριση σκελετών ενός σύγχρονου
Homo Sapiens και ενός Νεάντερταλ (Πηγή)

Χρήση στην τάξη

Το βιβλίο περιλαμβάνει πολλές όμορφες σκηνές που μπορούν να αποδοθούν από τα παιδιά με παντομίμα, παίρνοντας έτσι για λίγο τη θέση των πρωτόγονων ανθρώπων. Αρκετό ενδιαφέρον θα είχε και μια προσπάθεια να μιμηθούμε τη λεκτική επικοινωνία των Νεάντερταλ, οι οποίοι σύμφωνα με το κείμενο (αντίθετα όμως με όσα φανερώνουν πρόσφατες έρευνες στο υοειδές οστό των Νεάντερταλ) κάποιες φορές χρειαζόταν να γρυλίζουν και να χειρονομούν (σ.90) για να εκφραστούν. Πώς άραγε θα μπορούσαμε να αναβιώσουμε μέσα στην τάξη μια συνάντηση Νεάντερταλ και Homo Sapiens? Πώς θα έμοιαζαν και τι θα είχαν να πουν οι αρχηγοί του κάθε είδους;

Στις σελίδες 126-127 διαβάζουμε ότι όταν η δάδα με τη φωτιά σβήνει και η φυλή είναι υποχρεωμένη να διανυκτερεύσει εκτεθειμένη στη φύση, τα γυναικόπαιδα χτίζουν μέσα σε λίγες ώρες ένα τοιχίο με διάμετρο 60 μέτρα. Με τη βοήθεια των μαθηματικών και του μαγικού αριθμού π, μπορούμε άραγε να υπολογίσουμε τι μήκος είχε ο μαντρότοιχος αυτός (60 x π = 188) και να κατασκευάσουμε περισσότερα αντίστοιχα προβλήματα; Και αν το ύψος του τοίχου ήταν όπως αναφέρεται στο 1 μέτρο, πόσες περίπου πέτρες μπορεί να χρειάστηκε να μαζέψουν οι φίλοι της Ίγμ για να τον χτίσουν;

Στα πλαίσια του μαθήματος της Γεωγραφίας, αφού διαβάσουμε το απόσπασμα με τον μύθο για το πώς σχηματίστηκε η κοιλάδα των Μετεώρων (σ. 117), μπορούμε να αναζητήσουμε πληροφορίες για το μοναδικό αυτό μνημείο της φύσης και του ανθρώπου, να το εντοπίσουμε στο Google Earth και να επιχειρήσουμε να το αποδώσουμε ζωγραφικά.

Στη δική μας τάξη, περιοριστήκαμε στο να περιεργαστούμε ένα κομμάτι από οψιανό. Ήρθαμε έτσι σε επαφή με το γυαλιστερό υλικό από το οποίο ήταν φτιαγμένες οι αιχμές των δοράτων των Homo Sapiens που συνάντησε η φυλή της Ίγμ. Πόσο παλιά να ήταν άραγε η πέτρα που αγγίξαμε; Είναι δυνατόν να την είχαν ακουμπήσει προϊστορικοί άνθρωποι πριν από εμάς; Τι θα μας διηγιόταν η πέτρα αυτή για την ιστορία των ανθρώπων αν μπορούσε να μιλήσει;

Στη συνέχεια, συμπληρώσαμε ημιτελείς σπηλαιογραφίες αντιγράφοντας σκηνές από κυνήγι και προσπαθήσαμε να τις βάψουμε με τα κατάλληλα -γήινα;- χρώματα, άλλοτε με μεγαλύτερη και άλλοτε με μικρότερη επιτυχία!

η πέτρα από οψιανό και οι απεικονίσεις κυνηγιού στον τοίχο μας

Ίγμα, η Ανατολή