Ο πόλεμος, η Μαρία και το αδέσποτο

Υπόθεση

Αθήνα, άνοιξη του 2003. Οι ΗΠΑ είναι έτοιμες για εισβολή στο Ιράκ και η οικογένεια Καράλη συμμετέχει σε πορείες ειρήνης ελπίζοντας να σταματήσει το κακό. Έχει όμως κι άλλα προβλήματα: κάθε τόσο, η μικρή τους Ναταλί ζητάει να αγοράσει παπούτσια Nike, ξεπλυμένα τζιν και φαγητό από τα McDonalds, όπως βλέπει να κάνουν οι φίλες της. Τα κηρύγματα από τη μαμά πάνε σύννεφο, μέχρι που ένα πολύ σημαντικό γεγονός θα στρέψει τα βλέμματα όλων μακριά από τα ζητήματα μόδας: Ο οικογενειακός φίλος Στάθης, γυρίζοντας από μια δημοσιογραφική αποστολή στη βομβαρδισμένη Βαγδάτη, φέρνει μαζί του ένα ορφανό του πολέμου. Η μικρή Μαρία, όπως είναι το όνομα του κοριτσιού, είναι σε σοκ, ανίκανη να επικοινωνήσει με το νέο της περιβάλλον. Θα καταφέρει άραγε η αγάπη από την καινούρια της οικογένεια να γιατρέψει τις πληγές που άνοιξε στην ψυχή της ο πόλεμος;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Πατάκης
Συγγραφέας: Ζωρζ Σαρή
Εικονογράφηση: -
ISBN: 978-960-16-0991-1
Έτος 1ης Έκδοσης: 2003
Σελίδες:160
Τιμή: περίπου 9 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο

Κριτική

Δραματικό μυθιστόρημα με κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις, που απευθύνεται σε μεγαλύτερα παιδιά και νέους. Με γλώσσα απλή και καθημερινή και με αφορμή γεγονότα που αναφέρονται στον αμερικανο-ιρακινό πόλεμο του 2003, η Ζωρζ Σαρή καταφέρνει να δημιουργήσει μια πραγματικά συγκινητική ιστορία. Χάρη στην χειμαρρώδη γραφή, τους ολοζώντανους χαρακτήρες με τις πολυκύμαντες σχέσεις τους, τα γλαφυρά συναισθήματα και τους προβληματισμούς τους, το ενδιαφέρον μας μένει αμείωτο μέχρι την τελευταία σελίδα. Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε 29 πολύ μικρά κεφάλαια (έκτασης 2-8 σελίδων) που δεν κουράζουν, παρά την απουσία εικονογράφησης. Προτείνουμε το βιβλίο περισσότερο σε παιδιά της Στ' Δημοτικού ή του γυμνασίου, ενώ πιο πιθανό είναι να αρέσει στα κορίτσια, που θα ταυτιστούν ευκολότερα με τις δύο βασικές πρωταγωνίστριες.

Καταιγιστική γραφή Ζωντανοί χαρακτήρες, έντονα συναισθήματα Αναφορά σε πρόσφατα πραγματικά γεγονότα

Φορτισμένος συναισθηματικά λόγος, που κάποιες φορές ολισθαίνει σε εμπαθή σχόλια

Αξίες - Θέματα
Ειρήνη, Οικογένεια, Ζωοφιλία, Αλληλεγγύη, Καταναλωτισμός, Απώλεια, Μουσική

Σκηνές που ξεχωρίσαμε
Αρκετές οι συγκινητικές σκηνές, με κορυφαία μάλλον εκείνη όπου η βουβή Μαρία αρχίζει να παίζει στο πιάνο (σ.145).

Εικονογράφηση

Απόσπασμα
Στις έξι ακριβώς χτύπησε το κουδούνι. Ο Στάθης άνοιξε την πόρτα και οδήγησε το ζευγάρι στο καθιστικό. Όρθιοι οι φίλοι, σοβαροί, είπαν όλοι μαζί ένα καλησπέρα.

Ο Στάθης τους κάθισε στον καναπέ.

- Τι να τους προσφέρω, καφέ, ένα κονιάκ; Ούτε σε κυλικείο νεκροταφείου.

Τίποτε δεν ήθελαν οι υποψήφιοι, που ήταν και οι δυο τους ταραγμένοι. Είχαν έρθει για να πάρουν ένα παιδί, δεν ήταν ώρα για κεράσματα.

Μίλησε πρώτη η γυναίκα:

- Μας τα είπε όλα η κυρία Βασιλειάδου, θα θέλαμ όμως να δούμε το παδί.

Ο Στάθης τους είπε ψέματα:

- Κοιμάται. Αν θέλετε, περιμένοντας να ξυπνήσει, μπορούμε να τα πούμε. Μέσα σε δέκα μέρες τη γνωρίσαμε αρκετά καλά…

Η γυναίκα άρχισε να ρωτάει:

- Πόσω χρονών νομίζετε πως είναι; Μας είπε η κυρία Βασιλειάδου πως δεν έχει χαρτιά…

- Αν κρίνω από το μπόι της ίσως εφτά. Όμως είναι τόσο έξυπνη, που μπορεί να είναι μικροκαμωμένη, οχτώ ή εννιά…

- Και η υγεία του παιδιού; ρώτησε πάλι η γυναίκα.

Ο Δημήτρης απάντησε:

- Είμαι παιδίατρος, της έχω κάνει όλες τις εξετάσεις, η υγεία της είναι περίφημη. Βλέπει, ακούει, καταλαβαίνει, μόνο που δε μιλάει, θα ‘χει πάθει σοκ από τον πόλεμο. Όμως δεν είναι βουβή, στον ύπνο της μιλάει καθαρά, ελληνικά…

- Και είσαστε σίγουρος πως είναι Ελληνίδα; ρώτησε τώρα ο άντρας.

Ο Στάθης απάντησε:

- Μου το είπε ο γείτονας όταν μου έδειξε τους σκοτωμένους γονείς της. Η μητέρα ήταν αρχαιολόγος Ελληνίδα, παντρεμένη με Ιρακινό. Η μικρή γράφει και μιλάει ελληνικά…

- Είναι φρόνιμη; ρώτησε η γυναίκα.

Η Ειρήνη πήρε το λόγο:

- Μόνο δέκα μέρες την ξέρουμε. Είναι φρόνιμη γιατί είναι φοβισμένη. Είχε ένα σκυλάκι, κι αυτό σκοτώθηκε, όπως οι γονείς της, από βομβαρδισμό. Το κρατούσε αγκαλιά κι ύστερα μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες από τη Βαγδάτη βρέθηκε στην Αθήνα. Και μεγάλος άνθρωπος να ήταν θα πάθαινε σοκ. Παρηγοριέται με το να διαβάζει και ν’ ακούει από το πρωί μέχρι το βράδυ μουσική.

- Δηλαδή… τι μουσική; ρώτησε κάπως ανήσυχος ο άντρας.

- Τσαϊκόφσκι, Ντεμπυσσύ, Σούμαν, αράδιασε εκδικητικά τα ονόματα η Ειρήνη.

- Τρώει; ρώτησε η γυναίκα.

Πάλι η Ειρήνη απάντησε:

- Δεν έχει καθόλου όρεξη, μόνο σοκολάτες τρώει…

Ο άντρας, έτσι ξεκάρφωτα, σχολίασε:

- Οι σοκολάτες χαλάνε τα δόντια.

Ο Στάθης είχε νευριάσει:

- Λοιπόν, τι αποφασίσατε;

- Τα είπαμε με την κυρία Βασιλειάδου, όλα είναι εντάξει από μας, θα υπογράψουμε. Σαν γονείς έχουμε όλες τις προϋποθέσεις, ηλικία, οικονομική άνεση και καθαρό μητρώο. Είμαστε ορθόδοξοι, φυσικά, Έλληνες, ζούμε στην καβάλα κι αποφασίσαμε να υιοθετήσουμε ένα παιδί. Όμως πριν βάλουμε την υπογραφή μας θέλουμε να δούμε το παιδί. Δε συμφωνείτε;

Η γυναίκα μια σαραντάρα. Θα είχε πάει στο κομμωτήριο, τα μαλλιά της ήταν ξανθά, φουσκωτά, ούτε μια τρίχα δεν ξέφευγε. Φορούσε ένα ταγεράκι γκρι αρζάν και τα λουστρίνια της είχαν τακούνι στιλέτο… Ήταν κοντή, ίσως γι’ αυτό. Ο άντρας φορούσε σκούρα γραβάτα, σκούρο κοστούμι και το μουστάκι του, καταλλήλως ψαλιδισμένο, σίγουρα έκρυβε τη λαγοχειλία του.

Όχι, μα το Θεό, δεν ήταν συμπαθητικοί.

- Λοιπόν, είπε ο άντρας. Θα τη δούμε; Είμαστε βιαστικοί.

«Να μη σας χάσουμε…» σκέφτηκε ψιθυριστά η Φρύνη.

- Πάω να τη φέρω, είπε ο Στάθης.

Μόλις τον είδε η Μαρία τόσο στεναχωρημένο, λες κι ήθελε να κλάψει, πετάχτηκε από την πολυθρόνα της και γαντζώθηκε απάνω του, όπως το συνήθιζε τόσες μέρες. Την έσφιξε στην αγκαλά του, κάθισαν στο κρεβάτι και της είπε όσα περνούσαν από την κρισάρα.

- Μαρία μου, καρδούλα μου, θέλω να έρθεις εκεί που είμαστε όλοι. Είναι κι ένας κύριος και μια άλλη κυρία, θέλουν να σε γνωρίσουν .Είναι πολύ καλοί άνθρωποι, πολύ καλοί άνθρωποι. Σε παρακαλώ να τους δώσεις το χεράκι σου και για μένα, που σ’ αγαπώ, χαμογέλασε. Κατάλαβες;

Η Μαρία έδωσε ένα φιλί στο μάγουλο του Στάθη κι αμέσως σηκώθηκε. Όλα τα κατάλαβε κι αγαπούσε το Στάθη. Ήταν από πριν ντυμένη μ’ ένα ωραίο φόρεμα της Ναταλί και χτενισμένη από την Ειρήνη. Έδωσε το χεράκι της στο Στάθη και παρουσιάστηκαν στο καθιστικό.

Όλοι οι «μεγάλοι» όρθιοι, όρθιοι και οι «υποψήφιοι». Η Μαρία τους είδε και κατάλαβε πως ήταν οι «πολύ καλοί άνθρωποι» του Στάθη της. Τους πλησίασε, λίγο χαμογέλασε και τους άπλωσε το χέρι της. Η κυρία έβαλε τα κλάματα.

- Χρυσό μου, τι καλό κοριτσάκι, τι όμορφο! Ευχαριστώ, Θεέ μου! κι έκανε το σταυρό της.

Ο άντρας της έσφιξε το χέρι, της χάιδεψε το κεφάλι και είπε οκέι…

Η Μαρία δεν ήξερε αγγλικά κι έτσι δεν κατάλαβε, ευτυχώς, πως το οκέι και το χάδι ήταν η υπογραφή που έλειπε σ’ ένα συμφωνητικό.

- Εντάξει, είπε ο μουστάκιας, ώρα να πηγαίνουμε. Θα τα πούμε με την κυρία Βασιλειάδου.

Κι έφυγαν, η κυρία πάνω στα τακούνια της στιλέτο κι ο κύριος κορδωμένος μέσα στο σκούρο κοστούμι του.

Κι έμειναν οι άλλοι, με πεσμένα μούτρα. Ο Στάθης είχε κλείσει στην αγκαλιά του τη Μαρία.

Σκίτσο του Στάθη από τον Απρίλιο του 2003 (Πηγή)

Σχόλιο

Η νέα επέμβαση στο Ιράκ, αυτή τη φορά με τη μορφή ενός «εμφυλίου» πολέμου -στον οποίο και οι δύο αντιμαχόμενοι υποστηρίζονται από την ίδια υπερδύναμη- συνδέεται άμεσα με την προηγούμενη και δυστυχώς δεν μας επιτρέπει να αποχαιρετίσουμε τη σχολική χρονιά με πιο καλοκαιρινή διάθεση.

πολλοί υποστηρίζουν ότι ο νέος πόλεμος
έχει σκοπό να οδηγήσει το Ιράκ σε τριχοτόμηση

Στο περιθώριο των όσων μας περιγράφει να συμβαίνουν στην πολύπαθη χώρα πριν 10 χρόνια, η αείμνηστη Ζωρζ Σαρή δεν ξεχνάει να κάνει αναφορά στα γεγονότα των Δεκεμβριανών (σ. 27), που περιγράφονται αναλυτικά σε άλλους της τίτλους. Οι χαρακτήρες τοποθετούνται με πάθος απέναντι σε ζητήματα όπως ο καταναλωτισμός ή ο πόλεμος, φανερώνοντας για μια ακόμη φορά τις πολιτικές της πεποιθήσεις. Να σημειώσουμε εδώ ότι ο χρόνος στον οποίο γράφτηκε το έργο (ταυτόχρονα με την αμερικανική εισβολή) δεν επιτρέπει στη συγγραφέα να κρατήσει αποστάσεις από τα γεγονότα, με αποτέλεσμα ο λόγος της να είναι αρκετά φορτισμένος. Έτσι, τα σχόλια που συνοδεύουν την αμερικανική και αγγλική ηγεσία δεν είναι διόλου κολακευτικά και κάποιες φορές ξεπερνούν τα όρια του «χιουμοριστικού», υπονομεύοντας ως έναν βαθμό τον ανθρωπιστικό χαρακτήρα του αναγνώσματος. Διαβάζουμε έτσι την άποψη ενός αγανακτισμένου ταξιτζή «Αν είχα τον Μπους μπροστά μου, θα τον στραγγάλιζα με τα ίδια μου τα χέρια» και λίγο αργότερα ένα ανέκδοτο που καταλήγει «Είμαι ο οδηγός του προέδρου Μπους. Το γουρούνι είναι νεκρό!!!»

Η οικογένεια των πρωταγωνιστών συμμετέχει μαζί με πλήθος Αθηναίων σε μια πορεία ειρήνης (σ.25-28) με την ελπίδα να αλλάξει γνώμη στον πρόεδρο Μπους που είναι έτοιμος να εξαπολύσει φονικό πόλεμο ενάντια στο Ιράκ. Η κόρη τους Ναταλί μάλιστα, γίνεται φορέας μιας αρκετά ρομαντικής άποψης (σελ. 27) ...δε θα γίνει πόλεμος.  Το είπαν όλοι. Κατέβηκε ο κόσμος παντού, φώναξε, τραγούδησε, σ' όλο τον πλανήτη. Δε θα τολμήσει ο Μπους να τα βάλει με όλους... Έχει άραγε η διεθνής κινητοποίηση τη δυνατότητα να σταματήσει τα σχέδια μιας υπερδύναμης; Σε κάθε περίπτωση, είναι δικαίωμα και υποχρέωση των πολιτών να δείχνουν την αγάπη τους για την ειρήνη, την ελευθερία και τη δημοκρατία, ακόμα και αν κάποιοι αγώνες μοιάζουν εκ των προτέρων καταδικασμένοι. Εμείς ας υιοθετήσουμε την αισιοδοξία της Ναταλί, ελπίζοντας ότι το θέμα της διάλυσης των χημικών της Συρίας στη θάλασσα της Κρήτης θα έχει ευτυχή κατάληξη.

Εκτός από την πίστη στη δύναμη των λαϊκών κινητοποιήσεων, συναντάμε στο βιβλίο και αρκετά επιθετικές θέσεις σχετικά με τον καταναλωτισμό. Η Ναταλί, μιμούμενη τις φίλες της, απαιτεί να της αγοράσουν παπούτσια Nike, ενώ οι γονείς της αντιστέκονται σθεναρά, προτείνοντας τη λύση του τσαγκάρη. Το 2003 που κυκλοφόρησε το βιβλίο, μια τέτοια επιλογή πρέπει να ακουγόταν εντελώς παράλογη. Η οικονομική κρίση στα χρόνια που ακολούθησαν όμως, ξανάβαλε τον τσαγκάρη και τους άλλους μεταποιητές για τα καλά στην καθημερινότητά μας. Πέρα απ' αυτό, δεν μπορούμε να μη σχολιάσουμε το γεγονός ότι η μητέρα Ειρήνη, παρά τα κηρύγματα εναντίον των πολυεθνικών, δέχεται να φάει στα McDonalds όταν αυτό εξυπηρετεί κάποια σχέδιά της και προτιμάει να πίνει ουίσκι αντί για τσάι του βουνού όταν η κόρη της δεν είναι παρούσα! Μήπως παραείναι εύκολο να ζητάμε από τους άλλους να ακολουθούν τον δρόμο της Αρετής, χωρίς να το κάνουμε και οι ίδιοι;

Στις σ.48-49 γίνεται αναφορά στο έργο του Βασίλη Ρώτα "Να ζει το Μεσολόγγι" (1931) και με αφορμή το θεατρικό που οργανώνεται στο σχολείο της Ναταλί, η συγγραφέας βρίσκει αφορμή να εξυμνήσει την ειρήνη. Μήπως όμως στη γιορτή της 25ης Μαρτίου η αξία που έχει το μεγαλύτερο ειδικό βάρος είναι εκείνη της ελευθερίας; Αν οι υπόδουλοι Έλληνες ήταν φιλήσυχοι και φιλειρηνικοί, θα είχαν ποτέ γλιτώσει από τον τουρκικό ζυγό; Το σύνθημα "Ελευθερία ή Θάνατος" είναι ενδεικτικό της αποφασιστικότητάς τους αλλά και συνώνυμο του αγώνα.

Χρήση στην τάξη

Η μαμά της Ναταλί δεν την αφήνει να μιμηθεί την καταναλωτική συμπεριφορά των φιλενάδων της στο σχολείο. Πόσο εύκολο είναι άραγε να επηρεαστούμε από τις διαφημίσεις και τις προτιμήσεις των συμμαθητών μας; Μπορούμε να το διαπιστώσουμε κάνοντας μια μικρή έρευνα: Σε έναν πίνακα, καταγράφουμε τη μάρκα των παπουτσιών που φορούν οι μαθητές της τάξης, το πρόγευμα που έχουν στην τσάντα τους και την αγαπημένη τους εκπομπή στην τηλεόραση. Οι τυχόν ομοιότητες που θα βρούμε, θα μας οδηγήσουν σε σχετικά συμπεράσματα για την επιρροή του κάθε μικρού καταναλωτή στους γύρω του.

Στη σελίδα 80 γίνεται αναφορά στην παιδική χαρά της οδού Δεινοκράτους στο Κολωνάκι. Ξεχαρβαλωμένες κούνιες, βρώμικα παγκάκια, σκουπίδια... Ευτυχώς, η σημερινή κατάσταση του συγκεκριμένου παιδότοπου φαίνεται να είναι πολύ καλή. Τι συμβαίνει όμως στην παιδική χαρά της γειτονιάς μας; Αν τα πράγματα δεν είναι όπως θα έπρεπε, μπορούμε με την τάξη μας να γράψουμε ένα γράμμα στον δήμαρχο, όπου θα περιγράφουμε την κατάσταση και θα του ζητούμε να επέμβει. Και καθώς ο κρατικός οργανισμός δεν φημίζεται για την ταχεία δράση του, μπορούμε να οργανώσουμε μια μικρή εξόρμηση με σακούλες, γάντια και δασκάλους, ώστε να αλλάξουμε οι ίδιοι την εικόνα.

Ο Clementi έγραψε 6 σονατίνες, αλλά η μικρή Μαρία μάλλον έπαιξε το allegro από την πρώτη. Στην τάξη θα μπορούσαμε να αναπαραστήσουμε τη σκηνή με τον Πέτρο να παρακολουθεί αναστατωμένος, τη Μαρία να παίζει ρίχνοντας γέφυρες με το παρελθόν της και τη Ναταλί να σφίγγει τις γροθιές και να κάθεται τσαντισμένη στον καναπέ. Για τη μουσική υπόκρουση μπορεί να φροντίσει το κοριτσάκι στο βίντεο (η λάθος νότα σε αυτές τις ηλικίες συγχωρείται).

Ο πόλεμος, η Μαρία και το αδέσποτο