Ένα αστέρι για μένα

Υπόθεση

Η μικρή Νεφέλη ξέρει ότι η γιαγιά της είναι άρρωστη, αλλά κανένας -ούτε η μαμά που κλαίει- δεν της λέει περισσότερα. Όταν δυσκολεύεται να κοιμηθεί, πηγαίνει στο δωμάτιο της γιαγιάς, κάθονται μαζί στην πολυθρόνα μπροστά στο παράθυρο και διαβάζουν το αγαπημένο της βιβλίο. Ένα βράδυ, καθώς χαζεύουν το νυχτερινό ουρανό, ένα αστέρι πέφτει και η μικρή εγγονούλα ανησυχεί. «Tα αστέρια δεν πεθαίνουν», την καθησυχάζει η γιαγιά, «αλλά όταν τα βλέπουμε να κατεβαίνουν στη γη, το κάνουν για να πάρουν στην αγκαλιά τους τους καλούς ανθρώπους και να τους οδηγήσουν στον ουρανό». Τι θα συμβεί όμως άραγε όταν οι μέρες κυλήσουν και η πολυθρόνα στο παράθυρο μείνει κενή; Πώς θα μπορέσει η μικρή Νεφέλη να διαχειριστεί την απώλεια της αγαπημένης της γιαγιάς;

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Παρρησία
Συγγραφείς: Βασίλης Κουτσιαρής - Γιάννης Διακομανώλης
Εικονογράφηση: Ελίζα Βαβούρη
ISBN: 978-960-696-096-3
Έτος 1ης Έκδοσης: Μάιος 2012
Σελίδες: 24
Τιμή: περίπου 7 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Άλλες κριτικές εδώ κι εδώ
Τάξεις: Α', Β', Γ', Δ', Ε', Στ'

Ευχαριστούμε πολύ τον κ. Κουτσιαρή για τη δωρεά ενός αντιτύπου στη βιβλιοθήκη της τάξης μας!

Κριτική

Μια μικρή ιστορία, που πραγματεύεται το δύσκολο θέμα της ανθρώπινης απώλειας. Γραμμένο με αγάπη και ευαισθησία, σε γλώσσα απλή και με έκταση γύρω στις 800 λέξεις, το διήγημα απευθύνεται σε παιδιά κάθε ηλικίας. Η επιμέλεια είναι ιδιαίτερα προσεγμένη: σκληρό εξώφυλλο, οι αριστερές σελίδες με ολοσέλιδες πολύχρωμες εικόνες και οι δεξιές με μοβ κείμενο και ένθετες εικονίτσες. Η αραιή στοίχιση (μεγάλο διάστιχο και τυπογραφικά) από τη μία επιτρέπει στο κείμενο να αναπνέει, κάνοντας το διάβασμα ξεκούραστο, και από την άλλη δίνει χώρο στην εικονογράφηση, η οποία συμπληρώνει το έργο με τον καλύτερο τρόπο. Τα όμορφα, καλοδουλεμένα σχέδια με τα υπέροχα χρώματα, μεταφέρουν τα δικά τους μηνύματα και μας παρασύρουν βαθιά μέσα στον χώρο και τον χρόνο της Νεφέλης, σ' έναν κόσμο ονειρικό. Η εικονογράφος συνδιαμορφώνει έτσι την ιστορία και ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για το άρτιο -αισθητικά- τελικό αποτέλεσμα.

Προτείνεται ανεπιφύλακτα σε παιδιά Α' έως και Στ' τάξης, ενώ μπορεί να αποτελέσει χρήσιμη αφόρμηση για να ξεκινήσει μια συζήτηση για την απώλεια. 

Εκτός από την αναμφίβολη αισθητική του αξία, το έργο μας μεταφέρει και χρήσιμα μηνύματα. Ανάμεσα σε αυτά, το ότι ο θάνατος είναι μέρος της φύσης, όπως τα "αστέρια" που βλέπουμε να πέφτουν στον νυχτερινό ουρανό. Κάθε τι ζωντανό ολοκληρώνει τον κύκλο του και χάνεται, με όσους μένουν πίσω να το θυμούνται για πολύ ή λιγότερο καιρό. Το πένθος ωστόσο κάποια στιγμή τελειώνει και τότε η ζωή συνεχίζεται, όπως ακριβώς συμβαίνει στη φύση: Μετά τον μαύρο χειμώνα έρχεται πάντα μυρωδάτη, χρωματιστή η άνοιξη, όπως καταλαβαίνουμε κι από το ανθισμένο κλαδί αμυγδαλιάς λίγο πριν το τέλος της ιστορίας. Η σκυτάλη περνάει στην επόμενη κάθε φορά γενιά, όπως συμβολικά παρακολουθούμε να συμβαίνει με το διάβασμα του παραμυθιού, που καθώς η γιαγιά δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει, συνεχίζεται από τη μαμά. Με τα λόγια του ποιητή:

Μια στιγμή κάτω από τον ήλιο φωτίζεται ένα από τα πρόσωπά σου. 
Κι ευτύς σβήνει κι ανάβει άλλο.

Ένα ακόμα μήνυμα που μπορούμε να αντλήσουμε από το κείμενο, είναι πως όσοι έχουν φύγει για τον άλλο κόσμο, μπορούν να συνεχίσουν να ζουν στη μνήμη μας, χωρίς όμως και να τους επιτρέπουμε να στοιχειώνουν τις ζωές μας. Όταν ο αέρας παίρνει το μαντίλι της γιαγιάς από το παράθυρο, η μητέρα συγκρατεί και καθησυχάζει τη μικρή Νεφέλη: "Δεν το χρειαζόμαστε για να τη θυμόμαστε". Όντως, το να δένεται κανείς με αντικείμενα εκλιπόντων συγγενών ή να συχνάζει σε χώρους που ζούσαν, προσπαθώντας να μην τους ξεχάσει, δεν συμβάλλει στην ψυχική του υγεία. Αντίθετα μάλιστα, όταν ένας άνθρωπος μένει "κολλημένος" στα περασμένα, συχνά αντιμετωπίζει προβλήματα, καθώς οι σκιές του παρελθόντος δεν του επιτρέπουν να βρει νέες συναισθηματικές ισορροπίες και να συνεχίσει τη ζωή του με τον σωστό προσανατολισμό. 

Κλείνοντας, να θυμίσουμε ότι το ίδιο θέμα πραγματεύεται και το έργο του Πιουμίνι ο Ματθαίος κι ο Παππούς, το Ο παππούς πετάει (που παρουσιάστηκε από φιλικό blog) αλλά και το Ο παππούς μας άφησε που θα αναρτήσουμε σύντομα. Καθένα προσεγγίζει την απώλεια του ηλικιωμένου συγγενή διαφορετικά, όλα όμως έχουν κάτι να μας προσφέρουν με τις οπτικές τους και τις τεχνικές που προτείνουν. 

Αξίες - Θέματα
Οικογένεια, Απώλεια, Φαντασία, Φιλαναγνωσία

Εικονογράφηση

Απόσπασμα
Το παλιό ρολόι του τοίχου χτύπησε πάλι.

Ήταν 11 η ώρα.

Βρισκόμουν κάτω από τις κουβέρτες

αλλά δεν είχα ύπνο.

«Η γιαγιά δε θα έχει κοιμηθεί», σκέφτηκα.

Πέταξα τις κουβέρτες από πάνω μου

και κατέβηκα σιγά σιγά τις σκάλες.

Μόλις πέρασα από το δωμάτιο της μαμάς, σταμάτησα.

Η μαμά έκλαιγε πάλι!

Κάτι είχε η γιαγιά αλλά κανένας δε μου ‘λεγε.

Προχώρησα σιγά σιγά και άνοιξα

την πόρτα του δωματίου της γιαγιάς.

Τη βρήκα να κάθεται δίπλα στο παράθυρο

σε μια πολυθρόνα με μια κουβέρτα ριγμένη στα πόδια της.

Μου έγνεψε κι εγώ πλησίασα κοντά της.

Κάθισα στα γόνατά της και εκείνη άρχισε να μου διαβάζει

το βιβλίο που συνηθίζαμε να διαβάζουμε μαζί τα βράδια.

Μετά από λίγο κουράστηκε και μου είπε:

- Η συνέχεια την επόμενη φορά.

Έκλεισε το βιβλίο, ξάπλωσα στην αγκαλιά της

και κοιτάζαμε κι οι δυο τον έναστρο ουρανό.

Ξάφνου ένα αστέρι έπεσε…

- Γιαγιά, γιαγιά το είδες; φώναξα ενθουσιασμένη.

Εκείνη με κοίταξε γλυκά και μου χαμογέλασε.

- Το αστέρι, όταν πέφτει, πεθαίνει, γιαγιά; Τη ρώτησα με απορία.

- Όχι, Νεφέλη μου, δεν πεθαίνει.

Απλά κατεβαίνει στη γη για να πάρει

στην αγκαλιά του έναν ακόμα καλό άνθρωπο

και να τον οδηγήσει στον ουρανό,

μου απάντησε εκείνη και μου χάιδεψε τα μαλλιά.

- Και μετά εμείς αυτόν τον άνθρωπο δεν τον ξαναβλέπουμε;

την ξαναρώτησα.

- Στην αρχή τον βλέπουμε στα όνειρα,

γιατί δε βρίσκεται κοντά μας και μας λείπει πολύ.

Όταν όμως νιώσουμε ότι θα ζει για πάντα μέσα στην καρδιά μας,

δεν τον βλέπουμε πια, μου είπε η γιαγιά και το βλέμμα της

χάθηκε στο σκοτάδι έξω από το παράθυρο.

Προβληματισμοί για συζήτηση

Πεφταστέρια με άρωμα Θάτσερ

Σύμφωνα με τη γιαγιά στο βιβλίο, τα πεφταστέρια είναι ψυχοπομποί, οδηγούν δηλαδή τις ψυχές στον άλλο κόσμο. Η λαϊκή κουλτούρα από την άλλη, όποτε βλέπουμε ένα αστέρι να πέφτει, μας επιτρέπει-προτρέπει να κάνουμε μια ευχή, ίσως γιατί το θεωρεί φαινόμενο σπάνιο.

Τι ξέρουμε όμως για τα πεφταστέρια ως επιστημονικό φαινόμενο; Η wikipedia αναφέρει ότι διάττοντας αστέρας είναι ένα φωτεινό σημείο σαν αστέρας που εμφανίζεται ξαφνικά από το πουθενά στο νυχτερινό ουρανό επί 1 ή 2 δευτερόλεπτα και μετά εξαφανίζεται. Στην πραγματικότητα, οι διάττοντες δεν έχουν καμιά συγγένεια με τους «μόνιμους» αστέρες του νυχτερινού ουρανού. Είναι μετεωροειδείς, δηλαδή μικροί ή μεγαλύτεροι κόκκοι διαστημικής σκόνης, που προέρχονται συνήθως από κομήτες και δεν ξεπερνούν σε διαστάσεις ένα σπυρί ρυζιού! Όταν οι κόκκοι αυτοί εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης, ακτινοβολούν φως ως πυρακτωμένα σώματα, ή ιονίζουν τα άτομα του αέρα κατά μήκος της τροχιάς τους (και τα ηλεκτρόνια επανασυνδεόμενα στη συνέχεια με τα άτομά τους εκπέμπουν φως). Με τον δεύτερο κυρίως τρόπο αυτά τα «σπυριά ρυζιού» κατορθώνουν να γίνονται ορατά με γυμνό μάτι.

Μια λιγότερο ρομαντική (αλλά εξίσου επιστημονική) άποψη, θέλει πολλά από τα πεφταστέρια να είναι απλώς διαστημικά σκουπίδια, που καίγονται μόλις μπαίνουν στη γήινη ατμόσφαιρα.

Η "βροχή αστεριών" ωστόσο, είναι σίγουρα φαινόμενο που οφείλεται στους κόκκους που αφήνουν πίσω τους κομήτες (όπως ο Swift-Tuttle που προκαλεί τις αυγουστιάτικες Περσείδες). Τις ημέρες αυτές, μπορούμε μάλιστα να παρατηρήσουμε τις Λυρίδες (φέτος από 17 έως 22 Απριλίου) που προκαλούνται από τη σκόνη του κομήτη Θάτσερ (C/1861 G1). Η ονομασία του δεν αποτελεί όπως ίσως υποθέσατε φόρο τιμής στην προσφάτως εκλιπούσα πρώην πρωθυπουργό, αλλά έχει για νονό τον A.E. Thatcher, ερασιτέχνη αστρονόμο που τον παρατήρησε στον νυχτερινό ουρανό της Αμερικής του εμφυλίου.

Who wants to live forever? 

Πολλοί σοφοί έχουν κατά καιρούς αναρωτηθεί γιατί κάτι τόσο βέβαιο όπως ο θάνατος, αντιμετωπίζεται από τους καθημερινούς ανθρώπους με τόσο φόβο και λύπη. Πολλοί κατηγορούν τη σύγχρονη δυτική νοοτροπία, που δημιουργεί προσδοκίες ακόμα και για το απροσδόκητο. Έτσι, ενώ η μόνη "αθανασία" που η φύση έχει προβλέψει για το είδος μας, είναι μέσα από την αναπαραγωγή, η τεχνολογία προκαλεί συχνά την ψευδαίσθηση πως είμαστε ικανοί για κάθε υπέρβαση.

Τι θα γινόταν άραγε αν η επιστήμη κατάφερνε να μας χαρίσει την αθανασία; Πώς θα έπρεπε να προσαρμοστεί ο πολιτισμός μας; Θα μας άρεσε σίγουρα μια τέτοια κατάσταση; Αν το φιλοσοφήσουμε λιγάκι, πέρα από το αφύσικο του πράγματος (βλ. Φράνκενσταιν), και τα οικονομικής φύσης προβλήματα που ίσως προέκυπταν σε μια τέτοια περίπτωση, η ζωή χωρίς τέλος ίσως τελικά να θυμίζει περισσότερο μαρτύριο παρά δώρο. Θυμίζουμε και την "κατάρα" της αθανασίας πάνω στο Φάντασμα των Κάντερβιλ, που κουρασμένο παρακαλάει τη μικρή Βιργινία να το λυτρώσει (εκδόσεις γράμματα σ.75): Πρέπει να' ναι ωραίος ο Θάνατος... Να κείτεσαι μέσα στο αφράτο χώμα, να κυματίζει η χλόη πάνω απ' το κεφάλι σου, και ν' αφουγκράζεσαι τη σιωπή. Να μην έχεις ούτε χτες ούτε αύριο. να ξεχνάς το χρόνο, να ξεχνάς τη ζωή, να γαληνεύεις."

Εσείς αλήθεια, τι θα κάνατε αν είχατε την ευκαιρία να ζήσετε για μερικές χιλιάδες χρόνια;

Χρήση στην τάξη

Κάποιοι μαθητές στην τάξη κοίταξαν το νέο βιβλίο με καχυποψία, θεωρώντας ότι μάλλον απευθύνεται σε μικρότερες ηλικίες και όχι σε κοτζάμ τελειόφοιτους Δημοτικού. Στο τέλος της παρουσίασης ωστόσο, αρκετοί από αυτούς είχαν συγκινηθεί... Από τη μία το θέμα και από την άλλη η επιλογή των λέξεων από τους συγγραφείς, κατάφεραν να βάλουν στο κατάλληλο κλίμα όλο το τμήμα. Ξεκινήσαμε έπειτα μια μικρή συζήτηση για την απώλεια, αποκαλύπτοντας μικρές προσωπικές ιστορίες γα παππούδες και γιαγιάδες που γνωρίσαμε αλλά δε ζουν πιά, ενώ κάποιοι μίλησαν ακόμα και για προ-παππούδες τους, που φεύγοντας από τη ζωή τούς άφησαν ένα κενό. Ενδιαφέρον είχε και το πώς το κάθε οικογένεια αντιμετώπισε αυτή την απώλεια, αφού σε κάποιες περιπτώσεις οι αληθινές ιστορίες πλησίαζαν πολύ το κείμενο του βιβλίου.

Ένα αστέρι για μένα