Το κάστρο της Ωριάς

Υπόθεση

Ο Βάλτερ, ένας Γάλλος σιδεράς που ακολούθησε την Δ' σταυροφορία, βρίσκεται μετά από 13 χρόνια να είναι κόμης στο Πριγκιπάτο της Αχαΐας. Καλεί εκεί τη γυναίκα του Ματθίλδη και τους δίδυμους γιους του, που δεν έχει ακόμη γνωρίσει. Μετά από τη γιορτή υποδοχής που οργανώνει προς τιμήν τους ο ηγεμόνας Γοδεφρείδος Α' Βιλεαρδουίνος, αναχωρούν από την πρωτεύουσα Ανδραβίδα για το οικογενειακό τους κάστρο στο Νέο Οριγιόν (Ωριά). Εκεί, τα χρόνια περνούν ευχάριστα, μέχρι που μια μέρα ο ένας γιος σκοτώνει τον άλλον σε ατύχημα... το σκάει τότε από το πατρικό σπίτι και πολύ σύντομα βρίσκει και ο ίδιος τον θάνατο. Λίγους μήνες μετά, γεννιέται στο δάσος η κόρη του Πολυζώη, που κανείς δεν γνωρίζει την ύπαρξή της. Βρίσκει καταφύγιο στο μοναστήρι του Φιλοσόφου όπου μεγαλώνει αμέριμνη και αποκτά σπουδαία μόρφωση. Σε νεαρή ηλικία, γνωρίζει τον Δήμο, έναν 15χρονο ντόπιο κυνηγό, τον ερωτεύεται και παντρεύονται. Όταν λίγο αργότερα, η μοίρα φέρνει τον Δήμο κοντά στον ηλικιωμένο πια Βάλτερ, ένα οικογενειακό φυλαχτό, ένα κομμάτι ύφασμα και τα χαρακτηριστικά του προσώπου της Πολυζώης, αποκαλύπτουν την αληθινή της καταγωγή! Όλοι στο νέο Οριγιόν πανηγυρίζουν για την επανένωση της οικογένειας και το λαμπρό μέλλον που προδιαγράφεται, όμως οι Φράγκοι του Πριγκιπάτου έχουν άλλα σχέδια: προτιμούν για γαμπρό της Πολυζώης τον μοχθηρό Μαρσέλ ντε Μολέ...

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κέδρος
Συγγραφέας: Παντελής Σταματελόπουλος - Μαρία Ηλιοπούλου
Εικονογράφηση: Ελίζα Βαβούρη
ISBN: 978-960-04-4362-2
Έτος 1ης Έκδοσης: 2013
Σελίδες: 192
Τιμή: περίπου 9 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ 
Τάξεις: Γυμνάσιο

Κριτική

Ενδιαφέρον μεσαιωνικό μυθιστόρημα, βασισμένο σε στοιχεία και πηγές της εποχής. Αρκετά καλογραμμένο αλλά και περίπλοκο, πολυπρόσωπο και γλωσσικά απαιτητικό, απευθύνεται αποκλειστικά σε έμπειρους αναγνώστες. Χωρίζεται σε 5 μέρη και 25 συνολικά κεφάλαια (με περίπου 7 σελίδες το καθένα), τα οποία παρά την απουσία εικονογράφησης και την κάποιες φορές εξεζητημένη έκφραση, διαβάζονται ευχάριστα. Η έκδοση περιλαμβάνει δύο βοηθητικούς χάρτες με τα αναφερόμενα τοπωνύμια, και παραλειπόμενα με επιπλέον πληροφορίες. Ακόμα και αν οι νεαρότεροι δυσκολευτούν να απολαύσουν την ιστορία, πιστεύουμε ότι αξίζει να προσπαθήσουν. Οι εκπαιδευτικοί από την άλλη, θα βρουν πολλά χρήσιμα στοιχεία για το μάθημα της Γλώσσας ή της Ιστορίας. Προτείνεται στους φίλους των μεσαιωνικών περιπετειών και της Ιστορίας, αλλά και σε όσους έχουν ιδιαίτερη σχέση με την περιοχή της Αρκαδίας!

Ενδιαφέρουσα πλοκή Πολλές πληροφορίες για την εποχή της Λατινοκρατίας Παράρτημα με χάρτες και παραλειπόμενα

Απαιτητική γλώσσα, περίπλοκη σύνταξη

Αξίες - Θέματα

Επιστήμη - Τεχνολογία, Απώλεια, Οικογένεια, Δικαιοσύνη, Φιλοσοφία, Περιβάλλον, Ιστορία

Εικονογράφηση
Δυστυχώς ανύπαρκτη, παρότι έστω και με απλές μπορντούρες στο άνοιγμα και το κλείσιμο των κεφαλαίων, θα μπορούσε να ενισχύσει το κλίμα εποχής και να βοηθήσει το κείμενο.
 
Απόσπασμα
Το επόμενο πρωί στην αγορά του Νέου Οριγιόν ο Δήμος πούλησε γρήγορα τα τελευταία προϊόντα μιας δραστηριότητας που δεν έμελλε να ασκήσει ποτέ ξανά στο μέλλον.

Η κομητεία γιόρταζε τα σαράντα χρόνια από την ίδρυσή της και είχε γίνει πόλος έλξης πολλών σπουδαίων Φράγκων της Αχαΐας.

Κάποιοι από αυτούς έστησαν μόνοι τους δημοπρασία μπροστά από τον πάγκο του Έλληνα για να αγοράσουν μια γούνα του.

Οι τιμές ανέβηκαν στα ύψη.

Ευχαριστημένος ο Δήμος που κέρδισε πολλά και ξεμπέρδεψε νωρίς, αναρωτήθηκε για την τύχη του Λουί και σκέφτηκε να περάσει για λίγο από την αρένα του τουρνουά.

Ήταν το κορυφαίο γεγονός των εκδηλώσεων.

Διεξαγόταν και πάλι, για πρώτη φορά ύστερα από είκοσι πέντε χρόνια, στο Νέο Οριγιόν.

Ο κόμης Βάλτερ και η κόμισσα Ματθίλδη επιθυμούσαν να μη χύνεται άσκοπα ανθρώπινο αίμα στην κομητεία τους και είχαν απαγορεύσει τα τουρνουά, επικαλούμενοι ως κυρία αιτία το πένθος τους.

Ύστερα όμως από παράκληση των δώδεκα βαρόνων του πριγκιπάτου και για χάρη της επετείου αναγκάστηκαν να συμβιβαστούν.

Όταν ο Δήμος κάθισε στις πίσω κερκίδες της αρένας διεξαγόταν ο τρίτος προκριματικός γύρος.

Στο τουρνουά έπαιρναν μέρος τριάντα ένας ιππότες.

Στον πρώτο «ελιμινατόριο» γύρο, όπως τον έλεγαν οι Φράγκοι, μονομάχησαν μεταξύ τους τριάντα συμμετέχοντες και από αυτούς προκρίθηκαν οι δεκαπέντε.

Στους τελευταίους προστέθηκε ο ιππότης της Άκοβας, Μαρσέλ ντε Μολέ, που πέρασε τον πρώτο «ελιμινατόριο» χωρίς αγώνα και τιμής ένεκεν, επειδή πολλοί Φράγκοι τον θεωρούσαν ως έναν από τους πιο γενναίους στο Πριγκιπάτο της Αχαΐας.

Από τους δεκαέξι διαγωνιζόμενους, μετά το δεύτερο γύρο έμειναν οι οχτώ, που, αφού χωρίστηκαν σε ζευγάρια, θα χτυπιούνταν μεταξύ τους για Τρίτη φορά, ώστε να περάσουν στα ημιτελικά οι τέσσερις.

Ο κόσμος επευφημούσε σε κάθε συμπλοκή, σε κάθε πτώση και σε κάθε πανηγυρισμό των ιπποτών.

Ο Λουί ντε Μουριβό έφτασε στα ημιτελικά και στη συνέχεια, προς έκπληξη του Δήμου, προκρίθηκε και για τον τελικό..

Σήμανε η μεγάλη στιγμή των αγώνων!

Ο νεαρός Φράγκος που είχε βγάλει ο Δήμος την προηγούμενη μέρα από το πηγάδι σκαρφάλωνε στο σκοινί της δόξας για να ανέβει ποιος ξέρει πού.

Αντίπαλος του Λουί στον τελικό ήταν ο Μαρσέλ ντε Μολέ.

Οι δύο μονομάχοι χαιρέτισαν τον κόμη Βάλτερ και την κόμισσα Ματθίλδη στην εξέδρα των επισήμων και έλαβαν θέσεις.

Με ένα συνθηματικό σάλπισμα αναγγέλθηκε ότι είχε δοθεί στους ιππότες η άδεια για να μονομαχήσουν.

Άρχισαν να καλπάζουν.

Ο Μαρσέλ ξέφρενα, ο Λουί επιταχύνοντας προοδευτικά.

Το πλήθος παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα.

Αστραπιαία οι δύο ιππότες πλεύρισαν μεταξύ τους και, γκάααπ, ταυτόχρονα και χωρίς να το συλλάβει ανθρώπου μάτι, το κοντάρι του ενός χτύπησε την ασπίδα του άλλου με ανυπολόγιστη ορμή.

Το μακρύ όπλο του Μαρσέλ γλίστρησε στην ασπίδα του Λουί και έσπασε.

Ο Λουί τραντάχτηκε πάνω στον Ντιβίνο, το Θεϊκό, αλλά δεν έπεσε.

Αντίθετα, ο Μαρσέλ βρέθηκε στο χώμα ανάσκελα.

Το παιχνίδι είχε λήξει!

Ο ιππότης του Νυκλί, Λουί ντε Μουριβό, ανακηρύχτηκε νικητής.

Ο κόσμος παραληρούσε, όχι τόσο από θαυμασμό για την τεχνική του πρωταθλητή, αλλά επειδή ο Μαρσέλ ντε Μολέ ήταν αντιπαθής στο Νέο Οριγιόν.

Μέσα στις ιαχές των θεατών, που φώναζαν δυνατά και ρυθμικά «Λουί, Λουί», η κόμισσα Ματθίλδη, σοβαρή και αγέλαστη, χάρισε το μοβ μαντίλι της στον ιππότη της ημέρας.

Συνεσταλμένα ο Φράγκος ευγενής από το Νύκλι χαιρέτισε με το μαντίλι τους θεατές και βγήκε από την αρένα περικυκλωμένος από θαυμαστές του.

Το πλήθος ήθελε να τον συγχαρεί από κοντά.

Ο Δήμος βρέθηκε από τους πρώτους δίπλα στο νικητή.

Ο ιππότης στράφηκε προς το φίλο του.

Σήκωσε την καλύπτρα της περικεφαλαίας του, μα το πρόσωπο που είδε ο Έλληνας δεν ήταν εκείνο ενός θριαμβευτή, αλλά ενός ετοιμοθάνατου.

- Σε παρακαλώ, κράτησε τον Ντιβίνο και βοήθησέ με να κατέβω. Έχω πληγωθεί, πρόλαβε να πει με σφιγμένα δόντια στο Δήμο πριν σωριαστεί στην αγκαλιά του.

Τον ξάπλωσε απαλά στο μαρμαρένιο πλατύσκαλο του πρώτου σπιτιού που βρήκε μπροστά του ο Δήμος και αφαίρεσε με δυσκολία την ασπίδα που κρατούσε ακόμα σφιχτά στο αριστερό χέρι του ο νικητής.

Φανερώθηκε τότε μια βαθιά λαβωματιά.

Στην αριστερή πλευρά του αλυσιδωτού θώρακα του ιππότη είχε καρφωθεί μια σιδερένια αιχμή από πολεμικό ακόντιο και το αίμα που ανάβλυζε από το σώμα του πλημμύριζε την πανοπλία του.

Οι Φράγκοι που είδαν την πληγή αγανάκτησαν.

- Ο κανονισμός ορίζει τα ακόντια στο τουρνουά να είναι ξύλινα. Ποτέ μεταλλικά, είπε ένας.

- Αδικία, είπε ένας άλλος.

- Ντροπή στο Μαρσέλ, τιμή στο Λουί! Φώναξε οργισμένος ένας τρίτος.

Απολάμβανε το απόγειο της δόξας του ο «αφελής και ευγενικός» ιππότης του Νύκλι.

 

Αλλά έσβηνε.

- Αφήνω την πανοπλία μου στον ηττημένο και το άλογό μου στον υπηρέτη μου, το Δήμο Σιλεντιάριο, ήταν τα τελευταία λόγια που ψιθύρισε ο Λουί ντε Μουριβό προτού ξεψυχήσει.

Όπως θα έλεγε και ο ίδιος στο Δήμο αν προλάβαινε, καλύτερο θάνατο δε θα μπορούσε να φανταστεί για τον εαυτό του.

- Να καταγγείλετε το Μαρσέλ στον κόμη Βάλτερ, διαμαρτυρήθηκε στους Φράγκους ο «υπηρέτης» συναισθηματικά φορτισμένος.

Ένας χωριάτης πίσω του τον συγκράτησε:

- Είναι συμφωνημένο να κυβερνήσει την κομητεία ο Μαρσέλ μόλις ο κόμης και η κόμισσα κλείσουν τα μάτια. Ποιος θα τα βάλει με το αυριανό αφεντικό του;

- Θα το κάνω εγώ αντί για εσάς! Όρθωσε το ανάστημά του ο Δήμος.

- Και τότε θα βρεθείς κατηγορούμενος για συκοφάντηση του Μαρσέλ. Άνθρωπέ μου, πάρε το άλογο και φύγε όσο είναι καιρός, τον συμβούλεψε ο άγνωστος χωριάτης.

Χάρτης με τοπωνύμια της Πελοποννήσου στα χρόνια της Φραγκοκρατίας

Σχόλιο

Η κονταρομαχία που περιγράφεται στο βιβλίο (βλ. απόσπασμα), όπου οι διαγωνιζόμενοι μονομαχούν ανά ζεύγη και οι νικητές φτάνουν βαθμιδωτά στον τελικό, ανήκει στο είδος Joust a' Plaisance και είναι χαρακτηριστική για τα μεσαιωνικά τουρνουά. Αντίθετα, στον Ιππότη της Λευτεριάς όπου συναντήσαμε αντίστοιχη σκηνή, ένας ευγενής έπρεπε να αντιμετωπίσει όλους τους διαγωνιζόμενους τον ένα μετά τον άλλον, κάτι που στην πράξη θα ισοδυναμούσε με αυτοκτονία... Θεωρητικά, ωστόσο, υπάρχει ένα είδος κονταρομαχίας (Pas d' armes), όπου ο κύριος ενός κάστρου προκαλεί σε μάχη όποιον περνάει από την περιοχή του. Κάτι αντίστοιχο θυμίζουμε ότι έκανε ο Ανταίος στην ελληνική μυθολογία, αλλά και ο μαύρος Ιππότης (BlackKnight) στο επικό Monty Python and the Holy Grail.

Σύγχρονο τουρνουά (Πηγή)

Οι δύσκολες σκηνές είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες και οι αναφορές στην όποια βία έμμεσες. Σε μια από τις ελάχιστες αυτές περιπτώσεις, παρακολουθούμε τον αυτοκράτορα να απειλεί με ακρωτηριασμό τον συγγραφέα ενός ειληταρίου σε περίπτωση που γράφει ψέματα (σ.11), ενώ η μαρτυρική τύχη της Πατρικίας απλώς υπονοείται, όταν ο γερο-Φωτέας βρίσκει σκόρπια ματωμένα ρούχα και το οικογενειακό φυλαχτό των ντε Οριγιόν - έναν σταυρό με τον Άγιο Γεώργιο - πλάι σε ίχνη λύκων (σ.65-66).

Παρότι γενικά καλογραμμένο και πιστό στην εποχή που περιγράφει, το μυθιστόρημα χρησιμοποιεί σε κάποια σημεία γλώσσα δύσκαμπτη, σαν να επρόκειτο για κείμενο πληροφοριακό και όχι λογοτεχνικό. Χάνεται ίσως έτσι ένα μέρος της μαγείας του μύθου, ενώ περιορίζεται και η δυνατότητά μας να συμπάσχουμε με τα πρόσωπα, ειδικά στο πρώτο και το τελευταίο τμήμα (που είναι και κρίσιμο). Χαρακτηριστικά, συναντάμε φράσεις γεμάτες με στοιχεία και εκφραστική ακρίβεια αλλά ταυτόχρονα «δύσπεπτες», όπως:

(σ.28) Στην ουρά της φάλαγγας οπισθοφυλακούσαν έξι σταυροφόροι, ενώ οι υπόλοιποι προπορεύονταν για να προαναγγείλουν τα νέα στην Ανδραβίδα.

(σ.32) Ο Βάλτερ κλότσησε ανέμελα ένα χαλίκι από το δρόμο, τάχα για να μη στραβοπατήσει κανένα άλογο, μα το έκανε επίτηδες, για να επιδείξει την ευλυγισία του αριστερού ποδιού του, που παρέμενε επαρκές παρά τον τραυματισμό.

(σ.77) Οι παραποτάμιοι πληθυσμοί των ζώων εξοικειώθηκαν γρήγορα με την υπερκατασκευή πάνω στον πλάτανο. κ.ά.

Το κάστρο της Ωριάς ή κάστρο στο Ξηροκάμπι, όπως μοιάζει σήμερα

Χρήση στην Τάξη

Στη σχολική αίθουσα, μπορούμε να διαβάσουμε αποσπάσματα με αφορμή τα οποία θα προκύψουν διαφόρων τύπων δραστηριότητες. Από το πρώτο μέρος του βιβλίου, η αναφορά στο ειλητάριο που διαβάζει ο αυτοκράτορας μπορεί να προκαλέσει μία συζήτηση για τα μέσα με τα οποία έγραφαν οι Βυζαντινοί. Στη δική μας τάξη, στα πλαίσια του προγράμματος Ιστορία της Γραφής, είχαμε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε υλικά στα οποία ήδη έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενη ανάρτηση, αλλά και να γράψουμε μικρά κείμενα σε επισεσυρμένη γραφή κρατώντας κομμάτια από καλάμι. Προσπαθήσαμε επίσης να κατασκευάσουμε σφραγίδες με τα μονογράμματά μας από πηλό, ώστε να τις χρησιμοποιήσουμε με βουλοκέρι... δυστυχώς, η επιτυχία ήταν περιορισμένη. Τελικά, το να φτιάξει κανείς ένα δικό του ειλητάριο, δεν είναι εύκολη υπόθεση!

Στο μάθημα της Γεωγραφίας, μπορούμε να ασχοληθούμε με τοπωνύμια της Πελοποννήσου κατά τη Φραγκοκρατία, χρησιμοποιώντας έναν χάρτη όπως αυτός που βλέπετε λίγο πιο πάνω. Επίσης, αξιοποιώντας τις παραπομπές του βιβλίου ή τον ευρωπαϊκό χάρτη της τάξης, θα ήταν ενδιαφέρον να μελετήσουμε από πόσες χώρες έπρεπε να περάσει η οικογένεια του ιππότη Βάλτερ για να φτάσει από την Καμπανία (Οριγιόν, 200 χλμ. ανατολικά του Παρισιού) μέχρι την Ωριά (Νέο Οριγιόν). Πόσα χιλιόμετρα χωρίζουν τους δύο τόπους; Και πόσον χρόνο έκανε ένα τέτοιο ταξίδι να πραγματοποιηθεί τον 13ο αιώνα; Ο Βάλτερ στο γράμμα του, αναφέρει πάντως ότι 2 εβδομάδες είναι αρκετές για τα πλοία να φτάσουν από τη Βενετία στην Κυλλήνη (Clarentza). 

Με τέτοια πλοία ταξίδευαν στη Μεσόγειο εκείνη την εποχή (Πηγή)

Το κάστρο της Ωριάς