Οφσάιντ

Υπόθεση

Αυστρία 1938. Ο μικρός Μάρκους είναι μεγάλος θαυμαστής του αρχηγού της εθνικής ομάδας, Ματίας Ζίντελαρ. Δεν βλέπει την ώρα να τον δει να αγωνίζεται σε λίγες μέρες, όταν και έχει οριστεί ο τελευταίος αγώνας της αυστριακής Wunderteam με την εθνική Γερμανίας, πριν την υποχρεωτική τους ένωση εξαιτίας της εισβολής των ναζί. Ο πατέρας του Μάρκους είναι μέλος μιας μυστικής αντιστασιακής ομάδας και προσπαθεί να πείσει τον παίκτη να μην παίξει. 

Την ημέρα του αγώνα, ο Μάρκους με τον πατέρα του είναι στο γήπεδο. Οι φήμες λένε ότι έχει ζητηθεί από τους παίκτες της Εθνικής Αυστρίας να χάσουν, όμως ο Ζίντελαρ παίζει παθιασμένα και οδηγεί την ομάδα του στη νίκη! Το πλήθος στις εξέδρες ζητωκραυγάζει, οι Γερμανοί επίσημοι χαιρετούν πικραμένοι, όμως ο αρχηγός τους ταπεινώνει, καθώς αρνείται να υψώσει το χέρι του ναζιστικά. Ο Μάρκους δεν καταλαβαίνει τι ακριβώς συμβαίνει. Γιατί χειροκροτάει ο πατέρας του δακρυσμένος; 

  

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Κόκκινο
Συγγραφέας: Fabrizio Silei
Μετάφραση: Ελένη Κατσαμά, Φίλιππος Μανδηλαράς
Εικονογράφηση: Maurizio A.C. Quarello
Τίτλος πρωτοτύπου: Fuorigioco
ISBN: 978-618-5005-12-2
Έτος 1ης Έκδοσης: 2014 (στα ελληνικά 2014)
Σελίδες: 40
Τιμή: περίπου 13 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Στ', Γυμνάσιο

Κριτική

Συγκινητικό διήγημα, βασισμένο σε έναν πραγματικό ποδοσφαιρικό αγώνα που έλαβε χώρα στις 2 Απριλίου του 1938. Με σύντομες, κοφτές προτάσεις, η μετάφραση αναπαράγει την απειλητική ατμόσφαιρα της εποχής και αφήνει μια σκληρή γεύση, που ενισχύεται από την κάπως σκοτεινή, φωτορεαλιστική απόδοση των μορφών. Η έκδοση είναι φροντισμένη, σε μεγάλο μέγεθος, με σκληρό εξώφυλλο και χαρτί πολυτελείας. Παρά τις λίγες, κοντά 2.000 λέξεις του και την πλούσια εικονογράφηση, στοιχεία που θα μπορούσαν να παραπέμπουν σε ανάγνωσμα για μικρότερες ηλικίες, το βιβλίο απευθύνεται περισσότερο σε μαθητές γυμνασίου, μια και το περιεχόμενό του είναι αρκετά «βαρύ».

Πραγματικά γεγονότα Ωφέλιμα μηνύματα Πολυτελής έκδοση

Αξίες - Θέματα
Ιστορία, Αξιοπρέπεια, Ποδόσφαιρο

Σκηνές που ξεχωρίσαμε

Όταν ο Ματίας Ζίντελαρ αποφασίζει να μην ανταποδώσει τον ναζιστικό χαιρετισμό, γεμίζοντας τους συμπατριώτες του με περηφάνια.

Εικονογράφηση

Πλούσια εικονογράφηση που μας δίνει μια ολοσέλιδη ζωγραφιά για κάθε σελίδα κειμένου και αρκετά όμορφα «σαλόνια» με στιγμιότυπα του ποδοσφαιρικού αγώνα. Το φωτορεαλιστικό στυλ απεικόνισης που έχει επιλέξει ο εικονογράφος, παραπέμπει σε σχέδια παλαιότερων δεκαετιών, αποδίδοντας το κλίμα της εποχής στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα.

Απόσπασμα 

Ο Ζίντελαρ και τα παιδιά της ομάδας έχουν αποφασίσει να παίξουν, 

αν και κυκλοφορούν φήμες πως τους έχει ζητηθεί να χάσουν. 

Είναι η μέρα του αγώνα.

Ο Μάρκους και ο πατέρας του μπαίνουν στο κατάμεστο στάδιο Πράτερ

πιασμένοι χέρι-χέρι για να μη χαθούν.

Στην εξέδρα των επισήμων κάθεται επιβλητικός ο υπεύθυνος

αθλητισμού της ναζιστικής Γερμανίας. Από τα μεγάφωνα ακούγονται

εμβατήρια και προπαγανδιστικές ανακοινώσεις. 

Η κάμερα καταγράφει τα πάντα γι ανα μην ξεχάσουν

οι επόμενες γενιές τη μεγάλη μέρα. Η ομάδα της Γερμανίας

θεωρείται από τις εφημερίδες το μεγάλο φαβορί.

Ο πατέρας του Μάρκους έχει μαζί του την ερυθρόλευκη σημαία

της Βούντερτιμ με την ασπίδα και τον αυστριακό αετό.

Οι παίκτες μπαίνουν στο γήπεδο. 

Ο πατέρας του Μάρκους ελπίζει με όλη του την ψυχή 

να μην είναι ανάμεσα τους ο Ζίντελαρ. Είναι, όμως...

Απέτυχε.

Ο Μάρκους πετάγεται όρθιος.

«Να ο Ζίντελαρ! Τον βλέπεις; Σιγά μην τον συλλάμβαναν. Είναι ακόμη αρχηγός!»

«Καλά, εσύ με ποιους είσαι; Με τους Γερμανούς ή με μας;» τον ρωτάει σοβαρός ο πατέρας.

«Το ρωτάς; Με μας είμαι. Με τον Ζίντελαρ! Κι έπειτα, 

το ίδιο δεν είναι; Αύριο θα είμαστε μια ενωμένη, ανίκητη ομάδα

όπως είμαστε ήδη ένα ενωμένο έθνος!» καταλήγει χαρούμενος ο Μάρκους

«Αφού το λες...» μουρμουρίζει ο πατέρας.

Στο στάδιο Πράτερ ακούγεται το σφύριγμα της έναρξης του αγώνα.

Το παιχνίδι είναι απ' την αρχή πολύ σκληρό. Γρήγορα καταλαβαίνει

κανείς ότι κάθε άλλο παρά φιλικό είναι. Οι Γερμανοί ρίχνονται δυνατά

στην επίθεση κι ο Αυστριακός τερματοφύλακας αναγκάζεται να κάνει 

μερικές εκπληκτικές αποκρούσεις.

Οι οπαδοί τον αποθεώνουν, ενώ η γεμάτη με Γερμανούς και ναζί 

εξέδρα των επισήμων χειροκροτεί περιμένοντας το γκολ.

Σύντομα, όμως, οι παίκτες της Βούντερτιμ ισορροπούν το παιχνίδι 

και μοιάζουν να ξεχνάνε το ειδικό βάρος του αντιπάλου τους.

Είναι ξεκάθαρο πια ότι βρίσκονται εκεί για να κάνουν αυτό

που ξέρουν να κάνουν καλύτερα: να παίζουν ποδόσφαιρο.

Ναι. Παίζουν για τη νίκη κα μόνο για τη νίκη!

Στο 17ο λεπτό του δευτέρου ημιχρόνου ο Ζίντελαρ πετάγεται 

ανάμεσα σε δύο αντιπάλους και καταφέρνει να σκοράρει.

Το γήπεδο ξεσπάει σε πανηγυρισμούς και ο Μάρκους 

με τον πατέρα του σηκώνονται όρθιοι, χειροκροτούν και αγκαλιάζονται.

Σχόλια

Ακόμα και μέτριας εμπειρίας αναγνώστες, μαθητές της Στ' που διάβασαν το βιβλίο, φαίνεται πως βρήκαν κάποια σημεία δυσνόητα. Θεωρώ ότι αν θέλουμε να παρουσιάσουμε το βιβιλίο στην τάξη, ίσως θα μπορούσε να βοηθήσει μια εισαγωγή με πληροφορίες για το Anschluss και την κατάσταση στην Αυστρία του μεσοπολέμου, αφού οι προϋπάρχουσες σχετικές γνώσεις των Έλληνων μαθητών είναι ελάχιστες.

Η υποδοχή των Γερμανών από τους Αυστριακούς

Τα δύο προσωνύμια του Sindelar ήταν "ο χάρτινος" (Der Papierene - Man of Paper) και "ο Μότσαρτ του ποδοσφαίρου". Σχετικά με το δεύτερο, δεν νομίζω ότι χρειάζεται κάποια εξήγηση, αφού ο παίκτης (παρότι οι γονείς του ήταν μετανάστες από το Koslov της Μοραβίας) μεγάλωσε στην Αυστρία, την πατρίδα του μεγάλου μουσουργού. Σχετικά με το πρώτο του παρατσούκλι, η κυρίαρχη άποψη θεωρεί πως του δόθηκε εξαιτίας της ισχνής σωματικής του διάπλασης, ενώ μια άλλη που έχει τη βάση της στον αγγλικό τύπο, συνδέεται με την έκφραση μόνο ένας άνθρωπος από χαρτί θα μπορούσε να περάσει μέσα από τόσο σφιχτές άμυνες!

Ο "χάρτινος" Ζίντελαρ προσποιείται και οι αντίπαλοι αμυντικοί σωριάζονται στο γρασίδι (πηγή)

Όπως ωστόσο αποδείχτηκε από την ηρωική του συμπεριφορά, η καρδιά του μόνο χάρτινη δεν ήταν... Για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε το πόση γενναιότητα απαιτούσε η πράξη του να μην χαιρετίσει ναζιστικά τους Γερμανούς επισήμους, αλλά και το μέγεθος της προσβολής προς το καθεστώς του Χίτλερ, αρκεί να αναφέρουμε το ακόλουθο γεγονός: Στις 14 Μαΐου του 1938, έναν περίπου μήνα μετά το παιχνίδι που περιγράφεται στο βιβλίο, η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Αγγλίας βρέθηκε στο Βερολίνο για έναν φιλικό αγώνα, που σκοπό είχε να κατευνάσει τα (πολιτικά) πνεύματα. Οι παίκτες της, ακολουθώντας αναντίρρητα τις άνωθεν εντολές τους (βλ. πρωθυπουργός Τσάμπερλαιν), ύψωσαν ομαδικά το χέρι και χαιρέτισαν ναζιστικά το πλήθος, κάτι που βέβαια ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στην πατρίδα τους.

Η εθνική Αγγλίας (αριστερά) σε μια γκρίζα στιγμή της ιστορίας της (πηγή)

Πόσο εύκολο είναι άραγε να ακολουθήσεις τον σωστό δρόμο, όταν όλοι οι υπόλοιποι κάνουν το αντίθετο; Το κοινωνικό πείραμα συμμόρφωσης που πραγματοποίησε το 1951 ο Solomon Asch, απέδειξε ότι οι άνθρωποι προτιμούμε να διαλέγουμε το λάθος, παρά να διαλέγουμε το διαφορετικό. Κάτι που σημαίνει φυσικά ότι το να ορθώνει κανείς το ανάστημά του απέναντι σε ένα ολόκληρο καθεστώς, απαιτεί αξιοπρέπεια και τεράστια αποθέματα θάρρους. Ο Sindelar, ωστόσο, δεν πρέπει να ένιωθε πως με τη γενναία του πράξη σήκωνε κάποιον σταυρό μόνος ενάντια σε όλους. Ήξερε ότι αντιπροσώπευε χιλιάδες Αυστριακούς που ήθελαν την πατρίδα τους ανεξάρτητη, αλλά και πως η στάση του θα τους γέμιζε υπερηφάνεια. Για να παινέψουμε το σπίτι μας, να θυμίσουμε και την αντίστοιχη δήλωση αξιοπρέπειας - απάντηση του Μενέλαου Λουντέμη στο δικαστήριο το 1956, όταν μετά από 8 χρόνια εξορίας του ζήτησαν να αποκηρύξει τα πολιτικά του πιστεύω: Χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να γίνουν τα τέσσερα πόδια δύο. Δεν θα τα κάνω πάλι τέσσερα εγώ, απάντησε.

Η φωτογραφία που ενέπνευσε το εξώφυλλο του βιβλίου (πηγή)

Χρήση στην τάξη

Το ποδόσφαιρο είναι με διαφορά το πλέον αγαπημένο άθλημα ανάμεσα στις μικρές ηλικίες. Οι μαθητές τα τελευταία χρόνια είναι συνήθως χωρισμένοι σε δύο στρατόπεδα: το ένα υποστηρίζει τον (δυστυχώς τραυματία αυτό τον καιρό) Μέσι και το άλλο τον Κριστιάνο Ρονάλντο. Παίκτες με μεγάλο ταλέντο, αλλά και εντελώς διαφορετικούς σε χαρακτήρα. Είναι λοιπόν μάλλον εύκολο να συζητήσουμε με τα παιδιά της τάξης, το πόση σημασία μπορεί να έχει για τους θαυμαστές η προσωπικότητα και οι επιλογές ενός ποδοσφαιριστή. Πώς μπορεί να ένιωσαν οι μικροί φίλοι του Ζίντελαρ για την αντιναζιστική του ενέργεια; Εσείς, αν κάποτε φτάνατε στο ψηλότερο σκαλοπάτι του ποδοσφαιρικού οικοδομήματος, τι μήνυμα θα θέλατε να στέλνει η εικόνα σας στα παιδιά που θα σας θεωρούσαν πρότυπο; 

Μια ιδέα για να αξιοποιήσουμε το βιβλίο στην τάξη, θα ήταν το θεατρικό παιχνίδι: Αναπαριστώντας τη σκηνή όπου ο Ματίας κάθεται στην πολυθρόνα και η αρραβωνιαστικιά του τού αποκαλύπτει το συμβάν με τον πατέρα του Μάρκους έξω από την καφετέρια, παγώνουμε την εικόνα και καλούμε τους μαθητές σε ανίχνευση σκέψης του πρωταγωνιστή: με τη σειρά, καθένας τους πλησιάζει αργά πίσω του, τον αγγίζει ελαφρά στον ώμο και λέει δυνατά μια σκέψη που μπορεί ο ποδοσφαιριστής να είχε εκείνο το βράδυ, αποκαλύπτοντας το δίλημμα στο οποίο βρισκόταν. Να προδώσει τα ιδανικά του ή να δώσει τέλος στην καριέρα του, βάζοντας σε κίνδυνο τον ίδιο και την οικογένειά του; Αν ο χρόνος δεν επαρκεί, μπορείτε αντίστοιχα να οργανώσετε έναν διάδρομο σκέψης. Περισσότερα και αναλυτικότερα για παρόμοια παιχνίδια μπορείτε να διαβάσετε σε αυτό το έντυπο.

το μνήμα του Ζίντελαρ στην Βιέννη στολίζει μια μπάλα (πηγή)

Στο μάθημα των εικαστικών, θα μπορούσαμε να στήσουμε ένα μικρό κόμικ γύρω από την ιστορία του σπουδαίου αθλητή, καλώντας τους μαθητές να αποδώσουν την σκηνή του βιβλίου που τους έκανε μεγαλύτερη εντύπωση, ή μια περίληψη του βιβλίου μέσα σε 6 τετράγωνα ενός χαρτιού μεγέθους Α4. Καλή διασκέδαση!

εξώφυλλο από κόμικ με τη ζωή του Ζίντελαρ (πηγή)

Οφσάιντ